W Y K Ł A D D R U G I Prawo precedensów Porównanie systemów prawnych

SYSTEM PRAWA ANGLIA, XIII w. COMMON LAW WYROKI SĄDOWE PRECEDENS

(BEZ)PRECEDENSOWE SYTUACJE

PRECEDENS PRAWNY Precedens – z łac. praecedens – ‘poprzedzający’ Precedens prawny – zasada lub reguła prawna stworzona przez sąd obowiązująca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych w przyszłości 1. zasada lub reguła prawna (norma) 2. stworzona przez sąd (wyrok) 3. obowiązująca w przyszłości (efekt wiążący) 4. we wszystkich sprawach podobnych (podobieństwo faktów)

NORMA PRAWNA PRECEDENSU WYROK W KONKRETNEJ SPRAWIE (Kowalski ukradł z ogródka Nowaka leżak wielofunkcyjny, sąd skazał go na 2 lata więzienia) norma indywidualna PRZEPIS USTAWY (Kto przywłaszcza sobie czyjąś własność podlega karze pozbawienia wolności do lat dziesięciu) norma generalna PRECEDENS (Nie wolno przywłaszczać niczyjej własności ponieważ jest to niezgodne z prawem) norma indywidualna o charakterze generalnym w przyszłości

ZASADA STARE DECISIS („STARE DECISIS ET NON QUIETA MOVERE”) („LET THE DECISION STAND”) STÓJ PRZY SWOJEJ DECYZJI I JEJ NIE ZMIENIAJ MERTON (1237): nolumus leges Angliae mutari (nie chcemy zmieniać praw Anglii) Decyzja sądu wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższych instancji Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba że istnieje ku temu ważna przyczyna

NIEWIĄŻĄCY (persuasive) PRECEDENS WIĄŻĄCY (binding) NIEWIĄŻĄCY (persuasive)

SĄD NAJWYŻSZY Sąd Najwyższy stanu Sądy Okręgowe Sąd Apelacyjny stanu Sądy Dystryktowe Sąd I instancji

MOC PRECEDENSÓW SĄDU NAJWYŻSZEGO moc wiążąca względem wszystkich sądów niższej instancji (stanowych i federalnych) stare decisis czy orzekanie z duchem czasów ? * ciągłość prawa * przewidywalność orzeczeń * niemożność usunięcia ‘złych’ decyzji * obowiązywanie ‘skostniałych’ przepisów przykłady odejścia przez Sąd Najwyższy od zasady stare decisis:

Brown v. Board of Education (1954) wszyscy równi wobec prawa Plessy v. Ferguson (1896) „separate but equal” Brown v. Board of Education (1954) wszyscy równi wobec prawa

zawieszenie kary śmierci kara śmierci w gestii stanów Furman v. Georgia (1972) zawieszenie kary śmierci Gregg v. Georgia (1976) kara śmierci w gestii stanów

Dred Scott v. Sandford (1857) XIII Poprawka usankcjonowanie niewolnictwa Chisholm v. Georgia (1793) – XI Poprawka (1795) Pollock v. Farmers’ Loan & Trust Co. (1895) – XVI Poprawka (1916) Oregon v. Mitchell (1970) – XXVI Poprawka (1971) XIII Poprawka zniesienie niewolnictwa

Korematsu v. United States (1944) WSPÓŁCZESNE KONTROWERSJE: Engel v. Vitale (1962) – modlitwa w szkołach Miranda v. Arizona (1966) – prawa oskarżonego Roe v. Wade (1973) – aborcja Vacco v. Quill (1997) – palenie flagi Grutter v. Bollinger (2003) – akcja afirmatywna - Citizens’ United v. Federal Election Commission (2010) – finansowanie kampanii Korematsu v. United States (1944) obozy internowania ?

PRECEDENS HOLDING + RATIO DECIDENDI + (DICTUM) wiążąca część precedensu niewiążąca część precedensu podstawa prawna hipotetyczna sytuacja reguła prawna reason of the decision WE HOLD THAT BURNING THE FLAG IS NOT A VIOLATION OF THE FIRST AMENDMENT TO THE CONSTITUTION

mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy FAKTY MATERIALNE mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy Kto? Co zrobił? W jaki sposób? (Dlaczego?) (Kiedy?) (Gdzie?) NIEMATERIALNE nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy Kolor włosów Wzrost Pogoda Ubiór

STOSOWANIE PRECEDENSU A + B + C = D A – fakt materialny, B – fakt materialny, C – fakt niematerialny A + B + E = D A – fakt materialny, B – fakt materialny, E – fakt niematerialny A + B + F = G A – fakt materialny, B – fakt materialny, F – fakt materialny