W Y K Ł A D D R U G I Prawo precedensów Porównanie systemów prawnych.

Prezentacja na temat: "W Y K Ł A D D R U G I Prawo precedensów Porównanie systemów prawnych."— Zapis prezentacji:

1 W Y K Ł A D D R U G I Prawo precedensów Porównanie systemów prawnych

2 SYSTEM PRAWA ANGLIA, XIII w. COMMON LAW WYROKI SĄDOWE PRECEDENS

3 PRECEDENS PRAWNY Precedens – z łac. praecedens – ‘poprzedzający’
Precedens prawny – zasada lub reguła prawna stworzona przez sąd obowiązująca we wszystkich sprawach podobnych rozstrzyganych w przyszłości 1. zasada lub reguła prawna (norma) 2. stworzona przez sąd (wyrok) 3. obowiązująca w przyszłości (efekt wiążący) 4. we wszystkich sprawach podobnych (podobieństwo faktów)

4 NORMA PRAWNA PRECEDENSU
WYROK W KONKRETNEJ SPRAWIE (Kowalski ukradł z ogródka Nowaka leżak wielofunkcyjny, sąd skazał go na 2 lata więzienia) norma indywidualna PRZEPIS USTAWY (Kto przywłaszcza sobie czyjąś własność podlega karze pozbawienia wolności do lat dziesięciu) norma generalna PRECEDENS (Nie wolno przywłaszczać niczyjej własności ponieważ jest to niezgodne z prawem) norma indywidualna o charakterze generalnym w przyszłości

5 ZASADA STARE DECISIS („STARE DECISIS ET NON QUIETA MOVERE”)
(„LET THE DECISION STAND”) STÓJ PRZY SWOJEJ DECYZJI I JEJ NIE ZMIENIAJ MERTON (1237): nolumus leges Angliae mutari (nie chcemy zmieniać praw Anglii) Decyzja sądu wyższej instancji jest wiążąca dla sądów niższych instancji Sąd nie powinien zmieniać swoich własnych decyzji, chyba że istnieje ku temu ważna przyczyna

6 NIEWIĄŻĄCY (persuasive)
PRECEDENS WIĄŻĄCY (binding) NIEWIĄŻĄCY (persuasive)

7 SĄD NAJWYŻSZY Sąd Najwyższy stanu Sądy Okręgowe Sąd Apelacyjny stanu
Sądy Dystryktowe Sąd I instancji

8 MOC PRECEDENSÓW SĄDU NAJWYŻSZEGO
moc wiążąca względem wszystkich sądów niższej instancji (stanowych i federalnych) stare decisis czy orzekanie z duchem czasów ? * ciągłość prawa * przewidywalność orzeczeń * niemożność usunięcia ‘złych’ decyzji * obowiązywanie ‘skostniałych’ przepisów przykłady odejścia przez Sąd Najwyższy od zasady stare decisis:

9 Brown v. Board of Education (1954) wszyscy równi wobec prawa
Plessy v. Ferguson (1896) „separate but equal” Brown v. Board of Education (1954) wszyscy równi wobec prawa

10 zawieszenie kary śmierci kara śmierci w gestii stanów
Furman v. Georgia (1972) zawieszenie kary śmierci Gregg v. Georgia (1976) kara śmierci w gestii stanów

11 Dred Scott v. Sandford (1857) XIII Poprawka
usankcjonowanie niewolnictwa Chisholm v. Georgia (1793) – XI Poprawka (1795) Pollock v. Farmers’ Loan & Trust Co. (1895) – XVI Poprawka (1916) Oregon v. Mitchell (1970) – XXVI Poprawka (1971) XIII Poprawka zniesienie niewolnictwa

12 Korematsu v. United States (1944)
WSPÓŁCZESNE KONTROWERSJE: Engel v. Vitale (1962) – modlitwa w szkołach Miranda v. Arizona (1966) – prawa oskarżonego Roe v. Wade (1973) – aborcja Vacco v. Quill (1997) – palenie flagi Grutter v. Bollinger (2003) – akcja afirmatywna - Citizens’ United v. Federal Election Commission (2010) – finansowanie kampanii Korematsu v. United States (1944) obozy internowania ?

13 PRECEDENS HOLDING + RATIO DECIDENDI + (DICTUM) wiążąca część
precedensu niewiążąca część precedensu podstawa prawna hipotetyczna sytuacja reguła prawna reason of the decision WE HOLD THAT BURNING THE FLAG IS NOT A VIOLATION OF THE FIRST AMENDMENT TO THE CONSTITUTION

14 mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
FAKTY MATERIALNE mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy Kto? Co zrobił? W jaki sposób? (Dlaczego?) (Kiedy?) (Gdzie?) NIEMATERIALNE nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy Kolor włosów Wzrost Pogoda Ubiór

15 STOSOWANIE PRECEDENSU
A + B + C = D A – fakt materialny, B – fakt materialny, C – fakt niematerialny A + B + E = D A – fakt materialny, B – fakt materialny, E – fakt niematerialny A + B + F = G A – fakt materialny, B – fakt materialny, F – fakt materialny

16 COMMON LAW CIVIL LAW

17 ŹRÓDŁA PRAWA duża rola precedensów w systemie prawa
pozycja precedensów wśród źródeł prawa mniejsza rola prawa stanowionego występowanie zasady stare decisis mała rola kodeksów (kodyfikacja prawa) mała rola precedensów w systemie prawa pozycja precedensów w orzecznictwie sądów większa rola prawa stanowionego brak zasady stare decisis duża rola kodeksów (brak kodyfikacji prawa)

18 PODZIAŁ PRAWA brak wyraźnego podziału na prawo publiczne i prawo prywatne jednolita konstrukcja systemu sądowego, brak sądów administracyjnych i konstytucyjnych rozdział prawa publicznego i prywatnego istnienie wydziałów karnych i cywilnych w sądach, istnienie sądów administracyjnych i konstytucyjnych

19 ROLA SĘDZIÓW rozstrzyganie sporów tworzenie prawa
wykładnia i interpretacja prawa, wnioskowanie per analogiam wydawanie wyroków, tworzenie precedensu judicial review mniejsza rola doktryny w orzecznictwie rozstrzyganie sporów niemożność tworzenia prawa wykładnia i interpretacja prawa, wnioskowanie dedukcyjne, subsumcja wydawanie wyroków, określanie kar i odszkodowań brak judicial review większa rola doktryny w orzecznictwie

20 NORMA PRAWNA norma prawna precedensu
norma indywidualna (wyrok), która może stać się normą generalną w przyszłości wyrok sądu jest normą norma prawna kodeksowa norma generalna, trzy- lub dwuczłonowa jako podstawa systemu wyrok sądu nie jest normą

21 ROLA ŁAWY PRZYSIĘGŁYCH
występowanie ławy przysięgłych znaczący udział czynnika ludzkiego w systemie sprawiedliwości (prawo do procesu z udziałem jury) wyrok w procesie karnym: ława orzeka o winie, sędzia o karze wyrok w procesie cywilnym: ława orzeka o tym, kto ma rację i o odszkodowaniu występowanie ławników mniejszy udział czynnika ludzkiego w systemie sprawiedliwości (sprawy rodzinne i pracownicze) wyrok w procesie karnym: sędzia orzeka o winie i karze wyrok w procesie cywilnym: ławnicy orzekają na równi z sędzią

22

23 DUALIZM PRAWA Luizjana Kanada