Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu zasobami środowiska 1. Trzy aspekty ograniczoności Ograniczoność zasobów Ograniczoność głównych komponentów decydujących o jakości środowiska Pozaekonomiczny wymiar ograniczoności zasobów środowiska (amenity uses) 2. Problem wyboru wymiar mikroekonomiczny Szkody z tytułu zanieczyszczenia środowiska a koszty jego ograniczania (CBA/AKK) Jakość środowiska i nakłady na jego ochronę jako koszt alternatywny względem celów ekologicznych Czynniko-intensywny a środowiskowo-przyjazny postęp techniczny Łagodzenie sprzeczności poprzez działania typu win-win Niekiedy: brak możliwości wyboru (np. utrata bioróznorodności)

Ograniczoność i wybór w gospodarowaniu zasobami środowiska Wymiar makroekonomiczny Dobrobyt materialny i jakość środowiska a dobrobyt społeczny Porównanie społecznych kosztów i korzyści środowiskowych Statyczny i dynamiczny aspekt ograniczoności i wyboru Statyka: potrzeba krótkookresowej racjonalizacji/optymalizacji Dynamika: maksymalizacja dobrobytu społecznego w przyjętym horyzoncie gospodarowania (międzypokoleniowa sprawiedliwość ekologiczna Problem skali i alokacji w gospodarowaniu zasobami środowiska Niedoskonałość (błędy) rynku w gospodarowaniu zasobami środowiska- ogólne i specyficzne Potrzeby a popyt Syndrom NIMBY (not in my backyard)

Ekonomia środowiska (EŚ) i jej elementy składowe Ujęcie neoklasyczne: Ekonomia środowiska jako nauka o racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska w warunkach ograniczoności jego zasobów w celu maksymalizacji dobrobytu. Dziedzina teorii ekonomii, która bada statyczne i dynamiczne warunki optymalności wykorzystania zasobów i walorów środowiska Elementy składowe: (1) ekonomiczna teoria zanieczyszczenia i ochrony środowiska; (2) Ekonomiczna teoria wykorzystania zasobów naturalnych (3) Ekonomiczna teoria zachowania przyrody EŚ a ekonomia ekologiczna (EE) i ekonomia trwałego rozwoju (ETR) Główne kryteria dystynkcji: efektywności, bezpieczeństwa i trwałości rozwoju (sprawiedliwości międzypokoleniowej) EE: decydujące jest kryterium bezpieczeństwa i trwałości ETR: szczególna rola kryterium trwałości (sprawiedliwości) Ujęcia teoretyczne a polityka środowiskowa (ekologiczna)

Problematyka ekologiczna w ekonomii – ujęcie retrospektywne Wybór i ograniczoność w gospodarowaniu zasobami środowiska – ujęcie historyczne Naturalne bariery wzrostu w ekonomii klasycznej i fizjokratyzmie (F. Quesnay, A. Smith, D. Ricardo, K. Marx) Względna i bezwzględna ograniczoność zasobów: Ricardo vs. R. Malthus i R. Jevons Pierwsze próby dostrzeżenia ekologicznych barier wzrostu: J.S. Mill, J.B. Say

„Historyczne” i „logiczne” przyczyny zainteresowania teorii ekonomii problematyką ekologiczną Pogłębianie się kryzysu surowcowo-energetycznego Internacjonalizacja i globalizacja procesu zanieczyszczenia środowiska Prace prekursorów (Kapp, Boulding, inni) i pierwsze Raporty dla Klubu Rzymskiego Działalność niektórych organizacji międzynarodowych (ONZ), ekologicznych NGO i partii „zielonych” Rozwinięcie i wykorzystanie teorii efektów zewnętrznych (TEZ) i teorii dóbr publicznych (TDB) w analizie zanieczyszczenia i ochrony środowiska oraz ekologicznych uwarunkowań wzrostu Stopniowe uwzględnianie ograniczoności zasobów oraz zanieczyszczenia środowiska w modelach wzrostu gospodarczego Stworzenie zupełnie nowych podstaw analizy współzależności gospodarki i środowiska (mass balance approach, ekologiczna analiza input-output, entropijno-energetyczna analiza wartości i wzrostu)

Ogólna charakterystyka neoklasycznej (NEŚ) i keynesowskiej (KEŚ)ekonomii środowiska Postulat „ekologizacji” ekonomii (gospodarki) a ekonomiczna racjonalizacja gospodarowania zasobami Neoklasyczna ekonomia środowiska TEZ i TDB jako ogólna podstawa Rynek ma zdolność do efektywnej alokacji Efekty zewnętrzne niefektywność alokacji Efekty zewnętrzne powinny być internalizowane Lepsza (tańsza) jest internalizacja oparta na instrumentach ekonomicznych (rynkowych) Potrzeba prywatyzacji: ograniczanie zakresu występowania dóbr publicznych i związanych z tym zjawisk jeździec na gapę oraz dylemat więźnia „Optymizm wzrostowy” w odniesieniu do problemu ograniczoności zasobów (sprawny mechanizm substytucji cenowo-technologicznej)

Zasada Hotellinga i koncepcja technologii cienia Nordhausa p – cena jednostki zasobu nieodnawialnego mc – marginalny koszt pozyskania jednostki zasobu R – royalty (renta zawłaszczana przez państwo) r - stała w czasie stopa procentowa (społeczna stopa dyskonta) t – czas Technologia back-stop – technologia lub zasób alternatywny

Zasada Hotellinga i koncepcja technologii-cienia Nordhausa Interpretacja mikroekonomiczna 1. Stopa wzrostu wartości jednostki zasobu (r) = oczekiwanej stopie zysku/oprocentowania inwestycji alternatywnych (np. papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu). Jeżeli takie zdyskontowanie ma miejsce, wartość bieżąca jednostki zasobu jest równa wartości bieżącej alternatywnej instytucji. Decyzja „pozostawieniu w ziemi” zasobu lub eksploatacja 2. r jest większe od oczekiwanej stopy zysku/oprocentowania inwestycji alternatywnej. Właściciele zasobów powstrzymują się od eksploatacji, bieżąca wartość ich zasobu realnie rośnie 3. r jest mniejsze od oczekiwanej stopy zysku inwestycji alternatywnej. Właściciele zasobu podejmują decyzję o szybkiej eksploatacji  

Ogólna charakterystyka neoklasycznej (NEŚ) i keynesowskiej (KEŚ)ekonomii środowiska C. Keynesowska ekonomia środowiska Nie całkowite odrzucenie, lecz relatywizacja twierdzeń NEŚ Podstawowe różnice w stosunku do NEŚ Szersze odwołania do kryterium bezpieczeństwa i trwałości rozwoju (międzypokoleniowa sprawiedliwość ekologiczna) oraz ocen o charakterze społeczno-politycznym i etycznym Kwestionowanie sprawności rynkowego mechanizmu substytucji cenowo-technologicznej Kwestionowanie ujęć opartych wyłącznie na mikroekonomicznym rachunku optymalizacyjnym i dążeniu do monetaryzacji wszystkich zasobów i walorów środowiska D. Problem podstawowy dla całej współczesnej ekonomii: skala gospodarowania zasobami środowiska a efektywność alokacyjna w gospodarowaniu środowiskiem

TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska Efekty zewnętrzne - powstają w sytuacji, w której decyzje podejmowane przez jeden lub więcej podmiotów gospodarczych oddziaływają bezpośrednio (pozytywnie lub negatywnie) na możliwości produkcyjne lub konsumpcyjne innych podmiotów. W sposób formalny można to przedstawić jako oddziaływanie jednego z podmiotów na funkcje celu – użyteczności, zysku, kosztów itd. – innego podmiotu. Istotne jest zarazem, aby można było określić zarówno konkretnego sprawcę jak i odbiorcę owych efektów. Wymiar makroekonomiczny efektów zewnętrznych - występują wtedy, gdy w gospodarce charakteryzującej się zdecentralizowanymi procedurami regulacyjno-optymalizacyjnymi (rynkowej)nie ma dostatecznych bodźców do tworzenia efektywnych rynków dóbr i czynników produkcji, co prowadzi do sytuacji, w której równowaga rynkowa nie spełnia warunków optimum Pareto.

TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska Internalizacja efektów zewnętrznych Proces polegający na włączeniu („uwewnętrznieniu”) w rachunek ekonomiczny podmiotu generującego efekty wewnętrzne ich skutków ekonomicznych, zwykle prowadzący do wzrostu kosztów sprawcy. Teoretyczne podstawy internalizacji Podatek Pigou (wariant interwencjonistyczny) Teoremat Coase’a (wariant rynkowy) Przymus prawno-administracyjny Internalizacja nie jest równoznaczna z całkowitą eliminacja EZ, ale z ich redukcją do poziomu społecznie optymalnego, zgodnie z kryterium: marginalny koszt redukcji zanieczyszczenia, MKR, zrównuje się z marginalnym kosztem zanieczyszczenia, MKZ, (straty w dobrobycie wywołanej zanieczyszczeniem)

Społecznie optymalny poziom emisji (danego polutanta); ujęcie makroekonomiczne MKRS MKZS D E C B A 0         xe                                        xopt. Maksymalny przyrost dobrobytu społecznego: ΔD = CBDE - CBD = CDE 0 – xe; poziom emisji mieszczący się w granicach samoistnej zdolności przyrody do asymilacji (rozkładu)

TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska FB (x1B, x2B, ..., xnB, xmA) - funkcja produkcji wytwórcy B x1B, x2B, ..., xnB - czynniki produkcji wykorzystywane przez B, xmA dowolny czynnik produkcji wykorzystywany przez A

TEZ jako podstawa analizy zanieczyszczenia i ochrony środowiska

Regulacja EZ przy pomocy podatku – sytuacja przedregulacyjna x(LA,CA); y(LA,CA,x); ∂y/∂x <0 pX = 120; py = 240 (dane) Kx = 3x2 + 60x; Ky = y2 + 100y + 30x Z zasady maksymalizacji zysku:

Regulacja EZ przy pomocy podatku – sytuacja poregulacyjna

Zanieczyszczenie i ochrona środowiska a dobra publiczne Definicja ( = cechy wyróżniające) dobra publicznego Zbiorowa konsumowalność (użytkowalność) Nierywalizacyjność (nieykluczoność konsumpcji) Produkcja: niepodzielność dóbr Konsumpcja: podzielność konsumpcji Występowanie efektów zewnętrznych (konsumpcja/produkcja) Dobra publiczne a dobra prywatne  Dobro publiczne y – ilość produkowanego (istniejącego, oferowanego dobra) yi (i = 1,2,..., n) – konsumpcja dobra y przez i-tą jednostkę yi = y dla wszystkich i

Zanieczyszczenie i ochrona środowiska a dobra publiczne Dobro prywatne x – łączna ilość wytworzonego dobra prywatnego xi (i = 1,2,..., n) – konsumpcja dobra x przez i-tą jednostkę Różnice między: Dobrami publicznymi i wolnymi Dobrami publicznymi i rynkowymi Efekty zewnętrzne a dobra publiczne (korzyści zewnętrzne i niekorzyści zewnętrzne) Dobra publiczne a prywatne : problem wykluczalności Problem jeźdźca na gapę i dylematu więźnia oraz problem zatłoczenia Global commons Dobra merytoryczne