Zasady subsydiarności i proporcjonalności w Unii Europejskiej

Plan pracy 1. Rodzaje zasad 2. Ogólne zasady prawa 3. Zasad subsydiarności 4. Zasada proporcjonalności

Wspólnota Europejska działa w oparciu o następujące zasady: zasada subsydiarności, zasada proporcjonalności, zasada równości, zasada solidarności.

W doktrynie uważa się, że ogólne zasady prawa unijnego, formułowane w odniesieniu do prawa wspólnotowego, wchodzą w skład prawa pierwotnego Unii Europejskiej bądź, że stanowią one trzecie, obok prawa pierwotnego i wtórnego, źródło prawa europejskiego. Wiele z tych zasad nie zostało wprost wyrażonych w traktatach lub w prawie pochodnym, lecz znalazło wyraz w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Najistotniejszymi wskazówkami dla formułowania ogólnych zasad prawa są podstawowe zasady systemów prawodawczych państw członkowskich. Przyczynę rozwoju powyższych zasad należy upatrywać w niekompletności (lukach) systemu prawnego. Za źródło prawa europejskiego uznaje się tzw. ogólne zasady prawa. Pojęcie ogólne zasady prawa odnosi się do samych podstaw danego systemu prawnego i przywołuje fundamentalne wartości, na których on się opiera.

Można wyróżnić zasady prawa zawarte w prawie pisanym (traktatach) i będące tworem prawa sędziowskiego, czyli takie, które znalazły wyraz w orzecznictwie ETS. Niektóre zasady rozwinięte w orzecznictwie zostają potem wpisane do traktatów (na przykład zasada proporcjonalności - art. 5 akapit 3 TWE). Ogólne zasady prawa służą przede wszystkim rozwiązywaniu problemów prawnych nieuregulowanych wprost w przepisach prawa unijnego. Konieczność uwzględniania ogólnych zasad prawa wynika również z traktatów: Art. 288 ust. 2 TWE odwołuje się do ogólnych zasad wspólnych dla praw państw członkowskich jako podstawy odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty. Przewiduje on zobowiązanie Wspólnoty do odszkodowania zgodnie z ogólnymi zasadami prawnymi, które są wspólne dla systemów prawnych państw członkowskich. art. 220 TWE stanowi, że ETS zapewnia poszanowanie prawa przy wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu.

Organy UE są zobowiązane do przestrzegania zasad w całej swojej działalności, zarówno przy stanowieniu, jak i przy stosowaniu prawa.

DEFINICJA "Subsydiarność" jako termin pochodzi od łacińskiego słowa "subsydium", co oznacza pomoc, wsparcie. Można z tego wnioskować, że zasada subsydiarności również wiąże się z koncepcją, według której władza powinna występować jako pomoc, wsparcie względem podporządkowanych jej obywateli i ich działań.

Zasada subsydiarności - zasada, występująca w prawie wspólnotowymUnii Europejskiej, która mówi, że: poszczególne organy administracji wspólnotowej są zobowiązane współpracować w celu osiągnięcia danych celów, kompetencje instytucji wspólnotowych są wykonywane przez możliwie najniższy w hierarchii organ administracji, ale odpowiedni do wykonywania danej kompetencji i podejmowania określonych działań, wspólnota podejmuje działania niepodlegające wyłącznej kompetencji wspólnoty, tylko wtedy, gdy nie istnieje możliwość osiągnięcia danych celów w wystarczającym stopniu na szczeblu państw członkowskich, a okoliczności, cele, skutki i skala tych przedsięwzięć wskazują, że zostaną one lepiej zrealizowane przez wspólnotę, niż przez każde z państw członkowskich z osobna (np. ochrona środowiska).

Zasada subsydiarności (pomocniczości) Pojęcie subsydiarności pojawiło się we współczesnym rozumieniu w społecznej nauce Kościoła. Zasada ta jest immanentną częścią funkcjonowania i zarządzania w ramach systemów państw federalnych. W toku rozwoju, a w szczególności pogłębiania procesu integracji europejskiej, tj. obejmowania metodą wspólnotową coraz to nowych obszarów życia społeczno-gospodarczego państw członkowskich, Traktat z Maastricht wprowadził zasadę subsydiarności. Zasada ta implikuje sui generis podział uprawnień pomiędzy szczebel regionalny, narodowy i wspólnotowy.W Unii Europejskiej, na szczeblu ponadnarodowym, stosowanie zasady subsydiarności jest określone w art. 5 ust. 2 TWE.

Zasada ma swoje źródło w Traktacie o Wspólnocie Europejskiej Art. 5 ust. 2 "W dziedzinach, które nie należą do jej (Wspólnoty Europejskiej) kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa Członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty".

Zasada subsydiarności Państwa członkowskie przywiązują dużą wagę do praktycznego stosowania zasady subsydiarności, co znalazło swój wyraz w protokole do Traktatu Amsterdamskiego, który nakłada na instytucje wspólnotowe obowiązek sprawdzania w trakcie wykonywania swych kompetencji zgodności z zasadą subsydiarności (odnosi się to również do Komisji Europejskiej w ramach realizacji jej kompetencji w zakresie inicjatywy ustawodawczej oraz państw członkowskich).

Zasada subsydiarno ś ci Zgodnie z zasadą subsydiarności Wspólnota w dziedzinach, które nie podlegają jej wyłącznej właściwości, podejmuje działania jedynie wówczas i tylko wtedy, kiedy cele zamierzonego działania nie mogą zostać zrealizowane w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, mogą zaś, z racji zakresu lub skutków zamierzonego działania, zostać lepiej zrealizowane na szczeblu wspólnotowym. Polityka regionalna nie należy do wyłącznych kompetencji Wspólnot Europejskich. Stanowi typowy przykład praktycznej realizacji zasady subsydiarności. Problemy rozwoju regionalnego pozostają zatem w gestii danego państwa członkowskiego, a organy wspólnotowe ingerują w tę dziedzinę jedynie pomocniczo, uwzględniając skale danego ugrupowania.

Zasada pomocniczości służy dwóm przeciwstawnym celom: pozwala Wspólnocie działać, w sytuacji gdy państwo członkowskie w pojedynkę nie może właściwie rozwiązać danego problemu ma na celu utrzymanie kompetencji państw członkowskich, w tych kwestiach, których nie da się rozwiązać skuteczniej przy pomocy działania wspólnotowego

Ogólny cel zasady subsydiarności zagwarantowanie właściwego stopnia niezależności organom niższego szczebla w stosunku do organów wyższego szczebla lub władzom lokalnym w stosunku do władz centralnych.

Choć niezdefiniowane jako takie, kryterium pomocniczości pojawia się również w art. 130r Traktatu EWG (w odniesieniu do środowiska) i w Jednolitym Akcie Europejskim z 1987 r. Mimo to Sąd Pierwszej Instancji w wyroku z 21 lutego 1995 r. (zb. orz. II-289, 331) orzekł, że zasada pomocniczości nie jest ogólną zasadą prawa, w odniesieniu do której można badać legalność działań Wspólnoty przed wejściem w życie Traktatu UE. Zasada pomocniczości była stosowana jeszcze przed jej sformułowaniem w art. 5 Traktatu WE. *Już w 1951 r. art. 5 Traktatu EWWiS stanowił, że Wspólnota powinna wywierać bezpośredni wpływ na produkcję tylko wówczas, gdy wymagają tego okoliczności. Realizacja zasady subsydiarności obecnie odbywa się na podstawie "Protokołu w sprawie zasad pomocniczości i proporcjonalności".

Na szczeblu pojedynczego państwa subsydiarność oznacza funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego, które aktywnie i samodzielnie stara się rozwiązywać swoje problemy. Na szczeblu Unii Europejskiej zasada subsydiarności przekłada się na wypełnianie zadań, z którymi nie może poradzić sobie państwo lub grupa państw.

Każdy projekt legislacyjny Komisja Europejska konsultuje z zainteresowanymi grupami, a na podstawie przeprowadzonych konsultacji zostaje przygotowany raport końcowy, porządkujący informacje i opinie na temat danej inicjatywy. Państwa członkowskie w razie naruszenia przez wspólnotę zasady subsydiarności są uprawnione do wniesienia skargi do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Natomiast parlamenty krajowe albo jedna z ich izb mogą być inicjatorami postępowania przed trybunałem w odniesieniu do przedmiotowej zasady, ale jedynie pośrednio. Pośrednikiem tym jest rząd danego państwa skarżącego.

PODSUMOWANIE Podsumowując należy zauważyć, iż ustanowienie zasady subsydiarności narzuciło na instytucje Unii Europejskiej dyscyplinę w podejmowanych działaniach oraz konieczność weryfikacji inicjatyw. Subsydiarność stanowi również podkreślenie przez Wspólnotę wagi i niezależności władz lokalnych i samorządów oraz w dużej mierze przyczynia się rozwoju społeczeństwa obywatelskiego.

Zasada proporcjonalności Zasada proporcjonalności oznacza, że żadne działanie Wspólnoty Europejskiej, zgodnie z art. 5 ust. 3 TWE "(…) nie wykracza po za to, co jest konieczne, do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu". Zasada ta oznacza zatem, że działania które podejmuje wspólnota powinny być proporcjonalne do wyznaczonych zadań. Zastosowany instrument prawny pozostaje w zgodzie z zasadą proporcjonalności jeżeli jest odpowiedni i konieczny dla realizacji określonego celu oraz proporcjonalny w stosunku do wymaganych ograniczeń. Kraje członkowskie zwracają szczególną uwagę na stosowanie i przestrzeganie zasady proporcjonalności, która de facto chroni ich kompetencje. W protokole do Traktatu Amsterdamskiego potwierdzono i wzmocniono stosowanie zasady proporcjonalności, która nakłada konieczność zgodności z tą zasadą, wszelkich działań podejmowanych przez instytucje wspólnotowe.

Zasada proporcjonalności cd. Jest to jedna z najistotniejszych zasadą prawa Unii Europejskiej. Po raz pierwszy zasadę tę uznano w 1970 r. Zasadę stwierdza się w trzech etapach: 1) Działania władzy publicznej muszą zapewnić osiągnięcie uzasadnionego celu. Dlatego należy przede wszystkim upewnić się, czy dane działanie w ogóle doprowadzi do osiągnięcia celu. 2) Działanie władzy publicznej jest konieczne, tzn. że założonego celu nie można osiągnąć innymi środkami, które mogłyby być mniej szkodliwe dla danej osoby. 3) Działania władzy publicznej muszą być proporcjonalne, tzn. że korzyść społeczna jest większa niż straty dla praw i interesów danej osoby.

Zasada proporcjonalności cd. Jeśli brak jest jednego z wymienionych elementów, działanie władzy publicznej jest nielegalne. W orzecznictwie ETS zasada bezpieczeństwa prawnego stosowana jest w przypadku decyzji z mocą wsteczną. Decyzje takie są dopuszczalne, ale odnoszą się do aktów administracyjnych i normatywnych. Zasadę proporcjonalności stosuje się do kompetencji zarówno wyłącznych, jak i konkurencyjnych Wspólnoty Europejskiej. Wymaga ona, żeby środek wspólnotowy nie nakładał niepotrzebnych ciężarów na państwo lub jednostki. Zasada proporcjonalności dotyczy nie tylko sposobu wykonywania kompetencji przez WE, ale także działań państw członkowskich we wspólnotowej przestrzeni prawnej. Każdy wspólnotowy akt musi zawierać uzasadnienie dotyczące uwzględnienia zasady proporcjonalności. Zasada proporcjonalności uwzględniana jest także w procesie oceny działań państw członkowskich w zakresie stosowania prawa wspólnotowego. Nawet, jeśli ograniczenie wydaje się zasadniczo uzasadnione ze względu na porządek i bezpieczeństwo, czy ochronę zdrowia, kontroli musi być jednak poddana współmierność tego ograniczenia. Zasada pomocniczości została wprowadzona do TWE jako swoista przeciwwaga dla postępującego stopnia integracji związanego między innymi z wejściem w życie Traktatu z Maastricht.