Wstęp do reasekuracji Dominik Kęska

Część I : siatka pojęciowa i podstawowe konstrukcje www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Metody transferu ryzyka przez ubezpieczyciela Reasekuracja Retrocesja Pool ubezpieczeniowy / reasekuracyjny (transfer ryzyka i składek do wspólnej puli; mechanizm działania oparty na TUW-ie) Kartel reasekuracyjny (transfer ryzyka do wspólnej puli i ponowny podział pomiędzy uczestników w innych proporcjach) www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Co gryzie ubezpieczycieli? Niepożądane sytuacje remedia Niska wartość szkody, nieprzekraczająca kosztów likwidacji Franszyza integralna Hazard motywacyjny Udział własny, franszyza redukcyjna Ogon szkodowy Przepisy o przedawnieniu, triggery Szkody o wysokiej wartości, szkody katastroficzne Reasekuracja Nadmierna szkodowość Kumulacja ryzyk z 1 zdarzenia Niektóre składowe ryzyka underwritingowego www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Co to jest reasekuracja? Transfer ryzyka ubezpieczeniowego (underwriting risk) Transfer o charakterze wtórnym „Ubezpieczenie ubezpieczyciela” (tzw. ubezpieczenie pośrednie) Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciela (?) Metoda rozproszenia (atomizacji) ryzyka Ryzyko (100%) Hipotetyczne rozproszenie ryzyka przez reasekurację Ubezpieczyciel (50%) 20% 10% 20% A (10%) B (20 %) 25% C (10%) 25% D (5%) 40% E (3%) F (2%) www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Łańcuch świadczeń – powtarzalność konstrukcji składka Ubezpieczający Ubezpieczyciel Ubezpieczenie świadczenie składka Ubezpieczyciel (cedent / reasekurowany) Reasekurator (cesjonariusz) Reasekuracja świadczenie składka Reasekurator (retrocedent) Reasekurator (retrocesjonariusz) Retrocesja świadczenie www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Umowa reasekuracji okiem prawnika www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja i koasekuracja Ubezpieczający Umowa ubezpieczenia Ubezpieczyciel Umowy reasekuracji Reasekurator II Reasekurator I Reasekurator III Ubezpieczający Umowy ubezpieczenia Koasekurator I Koasekurator II Koasekurator III www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Zdarzenie ubezpieczeniowe ≠ zdarzenie reasekuracyjne Wypadek w ubezpieczeniach OC: szkoda + realizacja triggera Inne niż OC: szkoda … które nastąpiły w okresie ubezpieczenia Wypadek w reasekuracji – warunki: Wypadek ubezpieczeniowy + realizacja triggera reasekuracyjnego …które nastąpiły w okresie obowiązywania umowy www. konusig.wpia.uw.edu.pl

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Przykłady… Polisa ubezpieczeniowa biegnie na 12 miesięcy od 1 VII 1998. Pokrycie reasekuracyjne dla ryzyk objętych polisą zostało zorganizowane na 12 miesięcy od 1 I 1998 na bazie loss occurence. Czy szkoda z w/w polisy, która zdarzyła się 10 I 1999 jest objęta reasekuracją? NIE Polisa ubezpieczeniowa biegnie na 12 miesięcy od 1 VII 1998. Pokrycie reasekuracyjne dla ryzyk objętych polisą zostało zorganizowane na 12 miesięcy od 1 I 1998 na bazie claims made. Czy szkoda z w/w polisy, która zdarzyła się 10 VII 1998, a została zgłoszona 15 VIII 1999 jest objęta reasekuracją? www. konusig.wpia.uw.edu.pl

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Inne terminy Reasekuracja bierna – Cedowanie ryzyka przez ubezpieczyciela reasekuratorowi Reasekuracja czynna – Przyjmowanie ryzyka przez reasekuratora Prowizja reasekuracyjna – Prowizja wypłacana ubezpieczycielowi przez reasekuratora, pokrywająca koszty akwizycji i administrowania umowami www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Część II : rodzaje reasekuracji www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Rodzaje reasekuracji – schemat podstawowy Kryteria podziałów 1. Forma zobowiązania stron 2. Metoda podziału ryzyka klasyczna Finansowa Obligatoryjna Mieszana Fakultatywna Obligatoryjno - fakultatywna Fakultatywno - obligatoryjna www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja fakultatywna ISTOTA: Pozostawia obu stronom pełną swobodę decyzji co do uczestnictwa w kontrakcie (asekuratorowi co do tego, czy ryzyko powinno podlegać reasekuracji i co do wysokości oferowanego udziału w danym ryzyku, a reasekuratorowi co do tego, jaki udział przyjąć na zaproponowanych warunkach) – pełna wolność odnośnie cesji / akceptacji ryzyka + - Umożliwia indywidualne podejście do ryzyka (wnikliwa analiza i optymalne dopasowanie warunków umowy) Uzupełnia umowy obligatoryjne Bardzo wysokie koszty (dla reasekurowania każdego ryzyka lub jednorodnej grupy ryzyk wymagana odrębna umowa) www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja obligatoryjna (treaty reinsurance / treaty) UWAGA: Obligatoryjność wynika z treści umowy, a nie z ustawy! Reasekuracja obowiązkowa nie istnieje! (obligatoryjna ≠ obowiązkowa) ISTOTA: Asekurator jest zobowiązany do cedowania określonych udziałów we wszystkich ryzykach danego rodzaju, które spełniają określone wcześniej warunki (np. ich wartość przekracza kwoty ustalone jako udział własny asekuratora) + - Automatyzm udzielania ochrony Mniejsza pracochłonność i kosztochłonność Brak możliwości selekcji ryzyk www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Umowa fakultatywno – obligatoryjna (facob / open cover) ISTOTA: Cedent ma pełną swobodę w zakresie wyboru ryzyk lub grup ryzyk, jakie przekaże do reasekuracji. Reasekurator ma natomiast obowiązek objąć ochroną wszystkie ryzyka, które zostaną scedowane do umowy rzadko spotykane na rynku + - Ogromne ryzyko antyselekcji ze strony asekuratora (cedenta) www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Umowa obligatoryjno – fakultatywna ISTOTA: Cedent ma obowiązek cedować do umowy wszystkie ryzyka spełniające określone kryteria, zaś reasekurator posiada pełną swobodę w zakresie wyboru ryzyk lub grup ryzyk, które chcą objąć ochroną reasekuracyjną w praktyce takie umowy nie występują + - Ryzyko antyselekcji po stronie reasekuratora www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Kryterium formy zobowiązania stron - podsumowanie   Reasekurator MUSI akceptować ryzyka cedowane do umowy, jeśli spełniają ustalone warunki Reasekurator MOŻE decydować, czy zaakceptować ryzyko cedowane do umowy Cedent MUSI cedować do umowy ryzyka spełniające ustalone warunki Umowy obligatoryjne Umowy obligatoryjno – fakultatywne Cedent MOŻE decydować, czy cedować dane ryzyko Umowy fakultatywno – obligatoryjne Umowy fakultatywne * Na zielono zaznaczono wszystkie umowy z elementem obligatoryjności. Podstawą ich zawarcia są tzw. Traktaty reasekuracyjne (umowy ramowe / umowy generalne) www. konusig.wpia.uw.edu.pl

www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja proporcjonalna a nieproporcjonalna – 2 kryteria Reasekuracja proporcjonalna – Przedmiotem umowy jest wielkość ryzyka, wyrażona np. sumą ubezpieczenia czy limitem odpowiedzialności: od wielkości ryzyka zależy świadczenie reasekuratora. Składka jest ustalana na podstawie składek za ubezpieczenie ryzyk podlegających reasekuracji. Cesjonariusz dzieli los cedenta (follow the fortune) Reasekuracja nieproporcjonalna – Przedmiotem umowy jest wielkość szkody lub szkodowości ryzyk w reasekurowanym portfelu, którą dzieli się w umownie określonych kwotach lub proporcjach między strony. Nie ma związku pomiędzy składką oryginalną a składką reasekuracyjną (ceną reasekuracji). Składkę reasekuracyjną ustala się na podstawie badań statystycznych, oraz rozkładu prawdopodobieństwa wystąpienia i wysokości szkód oraz odchyleń od normy. Punktem odniesienia są tu szkody lub szkodowość, a nie suma ubezpieczenia czy wielkość ryzyka! www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja kwotowa (quota share treaty) ISTOTA: Ubezpieczyciel (cedent) zobowiązuje się odstąpić reasekuratorowi udział w każdym ryzyku danego rodzaju (określony w procentach sumy ubezpieczenia lub w określonej kwocie), natomiast reasekurator zobowiązuje się ten udział przyjąć Przedmiotem są wszystkie ryzyka danego portfela Cedent odstępuje reasekuratorowi część ryzyka i składek według ustalonego procentu. Z kolei reasekurator uczestniczy w ewentualnych odszkodowaniach w tym samym procencie (skorygowanym o prowizję reasekuracyjną) Ubezpieczyciel przekazuje reasekuratorowi odpowiednio do cedowanych udziałów proporcjonalną część składek ubezpieczeniowych, pomniejszoną o uzgodnioną prowizję reasekuracyjną www. konusig.wpia.uw.edu.pl

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Reasekuracja kwotowa Wykres: reasekuracja kwotowa z udziałem własnym równym 50% www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja kwotowa – cd. + - Stabilizuje portfel (szczególnie ważne dla ubezpieczycieli rozpoczynających działalność) Korzystna, jeżeli obejmuje nowo wprowadzony produkt Obowiązek cesji nawet małych ryzyk – przymusowe dzielenie się zyskiem z reasekuratorem Dotyczy tylko określonego typu ryzyka i nie wyrównuje pozostałej części portfela Nie zabezpiecza przed szkodami katastrofalnymi lub kumulacją ryzyk www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja ekscedentowa (surplus treaty) ISTOTA: Cedent (asekurator) ustala wysokość udziału własnego (zachowka / linii) i na tej podstawie (na podstawie stosunku udziału własnego do sumy ubezpieczenia w danej grupie ryzyka) określa się podział składki oraz podział płatności odszkodowań. Przedmiotem są wszystkie tylko ryzyka przekraczające określoną w umowie wielkość Cedent zobowiązuje się cedować nadwyżki ponad te udziały lub wielokrotności zachowka (ekscedenty) reasekuratorowi, który zobowiązuje się je przyjąć www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja ekscedentowa – cd. www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja ekscedentowa – cd. + - Reasekuracja ekscedentowa eliminuje wahania w finansowych operacjach ubezpieczeniowych powstałych w następstwie bardzo dużych szkód nie wyrównuje szkód o niezbyt wysokiej sumie ubezpieczenia www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja kwotowo - ekscedentowa Portfel danego rodzaju ubezpieczeń jest reasekurowany kwotowo, a nadwyżka sum ubezpieczenia ponad ustaloną kwotę jest z kolei reasekurowana według zasad reasekuracji ekscedentowej Portfel może być także najpierw reasekurowany ekscedentowo, a potem kwotowo www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja nadwyżki szkody (Excess of Loss / XL) ISTOTA: reasekurator zobowiązuje się do pokrycia tej części szkód, które są wyższe od ustalonej kwoty udziału własnego cedenta w szkodzie, a niższe od określonej w umowie kwoty stanowiącej granicę odpowiedzialności reasekuratora Udział własny cedenta w szkodzie nazywany jest priorytetem, a górna granica odpowiedzialności reasekuratora z tytułu jednego zdarzenia losowego nazywamy limitem pokrycia reasekuracyjnego Zakres pokrycia określamy, jako warstwa szkodowa, layer lub transza. Umowy mogą być wielowarstwowe, tj. określać kilka transz www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja nadwyżki szkody – cd. www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja nadwyżki szkody (excess of loss) + - Nie chroni przed nadmierną szkodowością www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja nadwyżki szkodowości (Excess of Loss Ratio) ISTOTA: Reasekurator zobowiązuje się wyrównać ubezpieczycielowi nadwyżkę wskaźnika szkodowości mieszczącego się w ustalonych w umowie granicach. Ubezpieczyciel jest obciążony szkodowością poniżej i powyżej tych granic (ograniczeniem odpowiedzialności ubezpieczyciela jest tzw. Klauzula CAP, która wyłącza jego odpowiedzialności przy przekroczeniu wskaźnika szkodowości (loss ratio) określonej wartości) Nadwyżkę szkodowości ustala się procentowo w stosunku do wskaźnika szkodowości Może dotyczyć całego portfela lub jego części; reasekurator może pokrywać tylko część lub całość nadwyżki www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja nadwyżki szkodowości (excess of loss ratio) www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja nadwyżki szkodowości (excess of loss ratio) + - Cedent uzyskuje ochronę przed skutkami nadmiernej szkodowości powstałej w następstwie kumulacji wielu szkód z osobna mieszczących się w udziale własnym cedenta Nie chroni przed wielkimi szkodami www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Cele i zadania reasekuracji a rodzaj umowy   Ochrona przed skutkami ryzyk wielkich Ochrona przed wahaniami przebiegu szkodowości w sferze ryzyk małych i średnich Ochrona przed skutkami kumulacji ryzyk będących skutkiem jednego zdarzenia losowego Rodzaje reasekuracji gwarantujące taką ochronę Reasekuracja ekscedentowa Reasekuracja nadwyżki szkody Reasekuracja kwotowa Reasekuracja nadwyżki szkodowości Reasekuracja nadwyżki szkody Zakres przedmiotowy ochrony Ochrona przed realizacją ryzyk jednostkowych Gwarancja ochrony zespołowej, globalnej Jedno zdarzenie, kumulacja ryzyk www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Część III : Zagadnienia prawne www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reżim prawny reasekuracji Działalność zakładu reasekuracji: Ustawa o działalności ubezpieczeniowej Umowa reasekuracji: Zasada self–regulatory contract W braku odpowiednich postanowień stosujemy normy i zasady z praktyki międzynarodowej Jeżeli umowa podlega prawu polskiemu, stosujemy część ogólną KC, oraz przepisy o ogólne o zobowiązaniach i odpowiedzialności kontraktowej www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Charakter prawny umowy reasekuracji Cechy bezsporne Cechy sporne Umowa nienazwana (art. 820 KC) Dwustronnie zobowiązująca Dwustronnie kwalifikowana (tzn. zawsze po obu stronach te same podmioty) Konsensualna Kauzalna Odpłatna Najwyższej dobrej wiary (uberrimae fidei) Wzajemna? Losowa? O charakterze odszkodowawczym? (patrz. reasekuracja ryzyk osobowych) www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Wybrane klauzule w umowie reasekuracji cz. 1 – prawa W umowie zwykle zastrzega się prawo reasekuratora do: informowania go o każdej zaistniałej szkodzie, prawo do weryfikacji wypłacanych przez ubezpieczyciela świadczeń (prawo do inspekcji), możliwość partycypacji w procesie likwidacji szkód (claims cooperation clause) - stały nadzór reasekuratora nad procesem negocjacji należnego ubezpieczonemu odszkodowania a nawet obowiązek jego zgody na likwidację szkód (claims control) prawo do wzglądu w akta szkodowe obowiązek informowania go o określonych szkodach w danym okresie czasu możliwa Klauzula SRCC : Wyłączenie odpowiedzialności reasekuratora w przypadku strajków, zamieszek i rozruchów cywilnych www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Wybrane klauzule w umowie reasekuracji cz. 2 - obowiązki Można też zastrzec określone obowiązki: Możliwość zażądania przez ubezpieczyciela zapłaty przez reasekuratora udziału w pokryciu ryzyk jeszcze przed wypłatą odszkodowań lub innych świadczeń Obowiązek niezwłocznego pokrycia dużych szkód, z pominięciem umownego terminu wzajemnych rozliczeń, np. kwartalnych czy rocznych (cash loss clause*) Klauzula cut through – Zastrzeżenie, że w razie wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego reasekurator wypłaci świadczenie bezpośrednio poszkodowanemu Klauzula follow the fortune *Cash loss – wysokość szkody, dla której reasekurator wypłaci ubezpieczycielowi zaliczkę; Cash loss level – Określa minimalną wysokość szkody, która, w przypadku obligatoryjnych umów proporcjonalnych, może być rozliczona natychmiast poza zwykłymi procedurami rozliczeniowymi www. konusig.wpia.uw.edu.pl

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Inne klauzule Klauzula CAP – Ogranicza odpowiedzialność reasekuratora, gdy wskaźnik szkodowości (loss ratio) lub wskaźnik mieszany (combined ratio) przekroczą ustalony w klauzuli poziom Klauzula udziału w zysku (stracie) – Zapis w umowie proporcjonalnej mówiący o tym, że cedent uczestniczy w zysku / stracie reasekuratora Reinstatement clause – Klauzula odnawiająca limit pokrycia reasekuracyjnego w reasekuracji nieproporcjonalnej po wystąpieniu szkody www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Część IV : Teoria i praktyka www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Wady i zalety reasekuracji – dla rynku www. konusig.wpia.uw.edu.pl + - Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji przemysłu ubezpieczeniowego Wpływa na liberalizację i łagodzenie walki konkurencyjnej na rynku Stwarza zagrożenia dla słabo rozwiniętych rynków ubezpieczeniowych, które łatwo w ten sposób uzależnić od rynków krajów wyżej rozwiniętych Hamuje rozwój krajowego rynku kapitałowego i pieniężnego przez przesunięcie działalności inwestycyjnej funduszy ubezpieczeniowych za granicę www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Wady i zalety reasekuracji – dla zakładu ubezpieczeń + - Poprawia wypłacalność, poprzez zmniejszenie wymaganego marginesu wypłacalności Wpływa na bilans płatniczy z zagranicą w przypadku stosowania reasekuracji zagranicznej Stabilizuje wynik finansowy, niweluje zwiększone wypłaty odszkodowań i świadczeń w niepomyślnych latach Wyrównuje portfel i utrzymuje wskaźnik szkodowości w określonych granicach Chroni przed skutkami ryzyk wielkich, wahań przebiegu szkodowości w sferze ryzyka małych i średnich, oraz kumulacji ryzyk będących efektem jednostkowego zdarzenia losowego Zwiększa pojemność ubezpieczeniową Wpływa pośrednio na obniżenie wyniku finansowego z działalności technicznej poprzez zmniejszenie przychodów przedsiębiorstw ubezpieczeniowego Zmniejszenie dochodów www. konusig.wpia.uw.edu.pl

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Funkcje reasekuracji Podstawowe Funkcja techniczna Polega na wtórnym i dalszym podziale ryzyka. Chroni ubezpieczycieli przed nadmiernym wzrostem szkodowości w danym okresie w następstwie dużych szkód lub znacznego skupienia w czasie szkód zwyczajnych, powodujących istotne odchylenia od szkodowości przeciętnej; przez rozproszenie ryzyka następuje wyrównanie portfeli ubezpieczeniowych; funkcja techniczna umożliwia retrocesję Funkcja finansowa Wzmocnienie podstaw finansowych ubezpieczyciela i stabilizacji jego wyników finansowych; jest zasadniczo skutkiem udostępniania cedentom części kapitałów i środków finansowych reasekuratorów Pozostałe Umożliwia objęcie ochroną ubezpieczeniową ryzyk o charakterze katastrofalnym Zwiększa pojemność ubezpieczeniową Stymuluje rozwój ubezpieczeń Ułatwia organizację nowych rodzajów lub wariantów ubezpieczeń Istotnie wpływa na kształtowanie się bilansu płatniczego z zagranicą Stymulator handlu zagranicznego Metoda zarządzania ryzykiem ubezpieczeniowym www. konusig.wpia.uw.edu.pl

Reasekuracja w ubezpieczeniach na życie Teza: W dziale I reasekuracja odgrywa znacznie mniejszą rolę niż w dziale II Dowód: W ubezpieczeniach na życie fakt wystąpienia zdarzenia (śmierci) jest pewny. Nieznana jest tylko data jego nastąpienia, ale tu pomocne są dane statystyczne. Umowy ubezpieczenia na życie mają charakter długoterminowy, a ryzyko śmierci z zasady nie ma charakteru katastrofalnego. Niebezpieczne mogą być tylko nadmiernie wysokie sumy ubezpieczenia (ryzyko wystąpienia wysokiej szkody). Ponadto ubezpieczyciela z działu II są znacznie bardziej narażeni na ryzyko tzw. pomyślnych i niepomyślnych lat, związanych z występowaniem katastrof naturalnych. www. konusig.wpia.uw.edu.pl

www. konusig.wpia.uw.edu.pl Zjawisko frontingu Fronting – Faktyczne przejęcie ryzyka przez reasekuratora. Dzieje się to wskutek przekazania ryzyka w całości lub w przeważającej części przez zakład ubezpieczeń (frontujący) zakładowi reasekuracji (frontierowi) Skutki frontingu: Reasekurator staje się faktycznym ubezpieczycielem Fronting zagraniczny powoduje drenaż rynku krajowego (odpływ składki), oraz jego uzależnienie od zagranicznych ośrodków reasekuracyjnych Zniekształcenie prawnego charakteru umowy ubezpieczenia, a działalność ubezpieczeniowa staje się de facto pośrednictwem ubezpieczeniowym z zakładem ubezpieczeń w roli pośrednika www. konusig.wpia.uw.edu.pl

KOŁO NAUKOWE UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH I GOSPODARCZYCH Dziękuję za uwagę! Dominik Kęska