TRADYCYJNE I WSPÓŁCZESNE TRENDY BADAWCZE GEOGRAFII POLITYCZNEJ MAREK SOBCZYŃSKI Zakład Geografii Politycznej

PLAN WYKŁADU Początki geografii politycznej Tradycyjne kierunki badawcze Geografia polityczna w Polsce „Nowa” geografia polityczna i jej trendy badawcze Perspektywy dalszego rozwoju geografii politycznej

Początki geografii politycznej FRYDERYK RATZEL (1844-1904) „Politische Geographie” Wyd. 1897 r. „Anthropogeographie” Wyd. 1882 tom1 1891 tom 2

Silny wpływ determinizmu darwinistycznego „Celem geografii politycznej jest wyjaśnianie praw wzrostu populacji i państw” (F. Ratzel) Państwo rozumiano jako żywy organizm podlegający wszystkim prawidłowościom rozwoju biologicznego. „Pomiędzy terytorium i państwem, które na nim powstało, zachodzą ścisłe związki organicznej jedności, dlatego wzrostem i ekspansją organizmu państwowego rządzą prawa biologii” (F. Raztel)

Tradycyjne kierunki badawcze geografii politycznej Organiczny – państwo jako żywy organizm Krajobrazowy –obserwacja i analiza zagospodarowanego krajobrazu, w szczególności obiektów będących wynikiem układu stosunków politycznych (położenie, obszar, kształt państwa, podział administracyjny, granice państwowe, ugrupowania międzynarodowe) Ekologiczny – badanie przystosowania się społeczeństwa (jego struktury politycznej) do charakteru terytorium

Pojawienie się geopolityki RUDOLF KJELLÉN (1864-1922) Termin „geopolitiken” pojawił się w 1899, szerzej zdefiniowany w: „Staten som Lifsform” Wyd. 1916 wyd. niemieckie 1917 „Der Staat als Lebensform”

Typologię państw oraz ich wzajemne stosunki należy analizować według pięciu komponentów (organów) państwa: kratopolityka - struktura władzy demopolityka – struktura ludności ekopolityka – struktura gospodarki socjopolityka – struktura społeczna geopolityka – struktura terytorium (R. Kjellén)

Kratopolityka – nauka o strukturze władzy dzieli się na: Nomopolitykę – instytucjonalny kształt władzy Praksypolitykę – instytucjonalne mechanizmy władzy Archopolitykę – struktury wewnętrzne władzy

Demopolityka – nauka o strukturze ludności dzieli się na: Etnopolitykę – nauka o narodach Pletopolitykę – badanie istoty ludzkości Psychopolitykę – badanie charakteru i wartości ludności

Ekopolityka – nauka o strukturze gospodarki dzieli się na: Emporopolitykę – nauka o sferze wpływów i interesach państwa Autarchiopolitykę – badanie stopnia samowystarczalności państwa Ekonomopolityka – struktury i mechanizmy ekonomiczne

Socjopolityka – nauka o społeczeństwie dzieli się na: Filopolitykę – nauka o strukturach społecznych Biopolitykę – badanie systemów i mechanizmów stosunków społecznych

Geopolityka – nauka o strukturze terytorialnej państwa dzieli się na: Topopolitykę – położenie państwa w stosunku do sąsiadów Morfopolitykę – badanie kształtu terytorium państwa Fizjopolitykę – charakterystyka fizyczna (rozmiar) terytorium

Początki rozwoju geopolityki wiążą się z ogłoszeniem kilku teorii: Teoria „potęgi kontynentalnej” Teoria „mocarstwa morskiego” Teoria „potęgi półwyspowej” Teoria „potęgi powietrznej” Geopolityka regionalna i wielobiegunowa

Teoria „potęgi kontynentalnej” Sir HALFORD JOHN MACKINDER (1861-1947) „The Geographical Pivot of History” Wyd. 1904 Przewaga ziemi nad morzem, czyli państw kontrolujących wnętrza kontynentów nad państwami morskimi

PIVOT AREA (heartland) – sworzeń (serce) lądu Inner (marginal) crescent – wewnętrzny półksiężyc Outer (insular) crescent – zewnętrzny półksiężyc

H.J. MACKINDER „Democratic Ideals and Reality” Wyd. 1919

Teoria „potęgi kontynentalnej” Mackindera brzmi: Who rules East Europe commands the Heartland (kto rządzi Europą Wschodnią rządzi ‘sercem lądu’) Who rules the Heartland commands the World-Island (kto rządzi ‘sercem lądu’ rządzi ‘wyspami świata’) Who rules the World-Island commands the World (kto rządzi ‘wyspami świata’ RZĄDZI ŚWIATEM)

Rozwinięcie teorii Mackindera – czynnik kulturowy, Mitteleuropa i Lebensraum Gen. KARL HAUSHOFER (1869-1946) „Bausteine zur Geopolitik” Wyd. 1928 Institut für Geopolitik w Monachium Zeitschrift für Geopolitik Zał. 1924

Haushofer połączył teorie Ratzla i Mackindera z geostrategicznym interesem Niemiec (nazistowskich) Herrenvolk – naród ‘panów’ Volk ohne Raum – naród bez przestrzeni Drang nach Osten – ekspansja na Wschód Macht und Raum – władza i przestrzeń

Idea 3 panregionów Haushofera „Geopolitik der Pan-Ideen” wyd. 1931 Pan-Europa – dominacja Niemiec i Włoch (rdzeń) nad Afryką, Bliskim i Środkowym Wschodem (peryferie) Pan-Ameryka – dominacja USA nad Amerykami Pan-Pacyfika – dominacja Japonii nad Azją Wschodnią, Australią i Oceanią

Idea 4 panregionów Haushofera 1941 Pan-Ameryka – hegemonia USA Pan-Europa – hegemonia niemiecko-włoska Pan-Rosja – hegemonia ZSRR Pan-Pacyfika – hegemonia Japonii

Teoria „potęgi morskiej” Kontradm. ALFRED THAYER MAHAN (1840-1914) „The Influence of Sea Power upon History” Wyd. 1890 „The Interest of America in Sea Power” Wyd. 1898 „Naval Strategy” Wyd. 1911

Morze jest przede wszystkim środkiem transportu, zatem ‘potęga morska’ jest ważniejsza od ‘potęgi lądowej’. (A.T. Mahan). Kształtuje ją 6 czynników: Czynniki terytorialne Location – dostęp do mórz otwartych Physical confirmation – ukształtowanie wybrzeża Extent of territory – długość wybrzeża Czynniki społeczne Number of population – liczebność narodu Character of people – charakter narodowy, zdolności, umiejętności kupieckie Character of government – determinacja rządu Morze daje dostęp do wszystkich państw na świecie (J. Richelieu)

Alfred T. Mahan będąc doradcą prezydenta T. Roosevelta zaproponował: Przekopanie kanału oceanicznego przez Międzymorze Ameryki Środkowej

Aneksję Hawajów i Samoa przez Stany Zjednoczone

„Some Principles of Maritime Strategy” Mahan absolutyzował znaczenie ‘potęgi morskiej’ dla zwycięstwa w konfliktach zbrojnych i dominacji politycznej. JULIAN CORBETT (1854-1922) „Some Principles of Maritime Strategy” Wyd. 1911 nie traktował ‘potęgi morskiej’ niezależnie, lecz jako ważną część strategii ogólnej (w ujęciu Carla von Clausewitza), a siły morskie miały pełnić rolę służebną wobec sił lądowych.

Teoria „potęgi półwyspowej” Nicholas J. Spykeman (1893-1943) „America’s Strategy in the World Politics” Wyd. 1942 „The Geography of the Peace” wyd. pośmiertnie w 1944 w oprac. Helen R.Nicol Kluczem do światowej hegemonii nie jest opanowanie heartlandu lecz pasa półwyspowego i wyspowego otaczającego Euroazję czyli obrzeża (rimland).

Teoria rimlandu Spykemana (1944) brzmi: Kto panuje nad obrzeżami kontynentu (rimlandem) panuje nad Euroazją Kto panuje nad Euroazją, panuje nad losami świata

Teoria „potęgi powietrznej” ALEXANDER DE SEVERSKY (Aleksandr Nikolajevič Prokofiev de Severskij) (1894-1974) „Victory Through Air Power” Wyd. 1942 „Air Power: Key to Survival” Wyd. 1950

Dominacja znaczenia sił lotniczych sprawia, że szczególnego znaczenia nabiera sąsiedztwo dwóch potęg USA i ZRRR poprzez Ocean Arktyczny (de Seversky 1950)

„Geography and Politics in a World Divided” Regionalne i wielobiegunowe teorie geopolityczne powstały w opozycji do teorii Mackindera, Spykemana oraz ich zastosowaniu w doktrynie H.Trumana (containment – powstrzymania) SAUL BERNARD COHEN (1925- ) „Geography and Politics in a World Divided” Wyd. 1963 Świat nie jest geopolityczną jednością lecz składa się z odrębnych regionów o zróżnicowanym charakterze, tworzących jednak racjonalny system (S.B. Cohen)

Świat można podzielić na regiony o dwojakim charakterze: geostrategiczne i geopolityczne Kontynentalny region euroazjatycki: Heartland i Europa Wsch.; Azja Wsch. (Chiny) Morski region handlowy: Anglo-Ameryka i Karaiby; Ameryka Pd., Europa Oceaniczna i Maghreb; Afryka Subsaharyjska, Azja Wyspowa i Oceania Samodzielne regiony geopolityczne: Azja Pd. (Indie); Azja Pd-Wsch., Bliski Wschód -shatterbelts

Dwa obszary geostrategiczne odpowiadają dwóm mocarstwom świata bipolarnego (ZSRR-USA), samodzielne regiony geopolityczne znajdują się poza tym układem, przy czym wokół Indii tworzy się trzeci region geostrategiczny. Powolny rozpad systemu dwubiegunowego sprzyja powstawaniu stref bramowych (Gateway States/Regions) mających charakter łączników (Europa Środkowo-Wsch. i Karaiby). S.B. Cohen dostrzegł rozpad systemu bipolarnego już na początku lat 60.

Ewolucja postrzegania geopolityki w XX w. „Geopolityka jest nauką o geograficznych ograniczeniach zjawisk politycznych. Jako nauka o politycznym organizmie przestrzennym i jego strukturze wykorzystuje szeroko metody nauk geograficznych” (1927) „Geopolityka jest paradygmatem, podejściem badawczym, racjonalizującym i wprowadzającym wymierność działań, które składają się na siłę państwa, jego zdolność utrzymywania i rozwoju terytorium, prowadzenia wojen i konfliktów. Geopolityka nie może pretendować do odkrywania prawidłowości rozwoju świata, a zatem nie może być nauką” (2003)

Geografia polityczna w Polsce WACŁAW NAŁKOWSKI (1851-1911) „Geograficzny rzut oka na dawną Polskę” Wyd. 1888 „Terytorjum Polski historycz -nej jako indywidualność gieograficzna” Wyd. 1912

„Rola rzek w historii i geografii narodów” EUGENIUSZ ROMER (1871-1954) „Rola rzek w historii i geografii narodów” Wyd. 1901 „Przyrodzone podstawy Polski historycznej” Wyd. 1912 „Polska. Ziemia i państwo” Wyd. 1917 Ekspert podczas Konferencji Wersalskiej 1918

Geografia polityczna okresu międzywojennego w Polsce rozwijała się w cieniu zasadniczego sporu o charakter położenia geopolitycznego kraju W. Nałkowski optował za przejściowością terytorium Polski w rozumieniu uwarunkowań komunikacyj-nych, hipsometrii, tektoniki, klimatu. Ten właśnie czynnik, przedstawiany w duchu determinizmu geograficznego miał zdaniem Nałkowskiego tłumaczyć katastrofę I Rzeczy-pospolitej i źle rokować dla przyszłości polskiej państwowości.

Oponentem wobec poglądów Nałkowskiego był lwowski geograf Antoni Rehman, a później jego wybitny uczeń Eugeniusz Romer. Teoria przejściowości, negująca istnienie naturalnych granic terytorium Polski, zdaniem obu lwowian godziła w istotę narodu polskiego i stanowiła próbę rehabilitacji mocarstw zaborczych. Rehman dostrzegał raczej indywidualność terytorium Polski potwierdzoną w układzie systemu hydrograficznego, stanowiącego naturalny pomost pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym, na obszarze którego od wieków kształtowała się polska przestrzeń polityczna.

Zarysowany dualizm poglądów, zazwyczaj pożądany w nauce, w okresie międzywo-jennym, w warunkach absolutnej supremacji obu geograficznych autorytetów, nie owocował niestety rozwojem dyskusji, lecz prowadził do kształtowania się odrębnych lokalnych „szkół”, co ostatecznie uniemożliwiło powstanie polskiej narodowej szkoły geografii politycznej. Dlatego rozwój tej nauki podlegał wpływom szkół zagranicznych początkowo niemieckiej i francuskiej, a później anglosaskiej.

Głównym przedmiotem zainteresowań polskiej geografii politycznej była problematyka: kształtu terytorialnego Polski, jej położenia geopolitycznego, przebiegu granic i podziałów wewnętrznych w kontekście integracji obszarów trzech zaborów mniejszości narodowych, religijnych i językowych dostępu Polski do morza, przynależności Gdańska i związanych z tym stosunków z Niemcami walki o polski interes narodowy, toczonej z niemieckimi geografami politycznymi i ich publikacjami na łamach Zeitschrift für Geopolitik, szczególnie po 1933 r.

„Geopolityczne bariery nadbałtyckie” Pośród wybitnych badaczy polskiej geografii politycznej okresu międzywojennego wymienić należy ze „szkoły krakowskiej”: JERZY SMOLEŃSKI (1881-1940) „Przyrodzony obszar Polski i jego granice w świetle nowoczesnych poglądów” Wyd. 1926 „Geopolityczne bariery nadbałtyckie” Wyd. 1937

„Spór o Jaworzynę a Park Narodowy Tatrzański” WALERY GOETEL (1889-1972) „O Jaworzynę” Wyd. 1922 „Spór o Jaworzynę a Park Narodowy Tatrzański” Wyd. 1925 Ekspert podczas Konferencji Poczdamskiej 1945

WŁADYSŁAW SEMKOWICZ (1878-1949) „Geograficzne podstawy Polski Chrobrego” Wyd. 1925 „Rozwój terytorialny Polski na podłożu geograficznym” Wyd. 1936

Wielka Geografia Powszechna T. 1. ANTONI WRZOSEK (1908-1983) Rozdziały poświęcone geografii politycznej (rozdz. XIV-XVIII) w dziele „Antropogeografia” Wielka Geografia Powszechna T. 1. wraz z B. Zaborskim Wyd. 1938

„Związek geograficzny dorzecza Odry z Polską” JAN FLIS (1912-1993) „Związek geograficzny dorzecza Odry z Polską” z B. Zaborskim Wyd. 1947 BOGDAN ZABORSKI (1901-1985) „Polskie pogranicze północne i zachodnie” Wyd. 1936 „Zmiany granicy państwowej na pograniczu polsko-czechosłowackim” Wyd. 1939

„Szkoła warszawska” polskiej geografii politycznej okresu międzywojennego JERZY LOTH (1880-1967)

„Czy słuszne są niemieckie pretensje do Polskiego Pomorza?” STANISŁAW SROKOWSKI (1872-1950) „Uwagi o Kresach Wschodnich” Wyd. 1924 „Czy słuszne są niemieckie pretensje do Polskiego Pomorza?” Wyd. 1927 Hasło „Geopolityka” w Encyklopedii Nauk Politycznych Wyd. 1937

STANISŁAW LENCEWICZ (1889-1944) „Geograficzne i strategiczne położenie Polski. Indywidualność geograficzna” Wyd. 1919 „Geografia wojskowa” Wyd. 1924

mjr. ROMAN UMIASTOWSKI (1899-1982) „Terytorium Polski pod względem wojskowym” Wyd. 1921 „Przyrodnicze podstawy obrony państwa” Wyd. 1922 „Geografja wojenna Rzeczypospolitej Polskiej i ziem ościennych” Wyd. 1924

„Wschodnia granica Polski” „Granice Rzeczypospolitej Polskiej” LEON WASILEWSKI (1870-1936) „Wschodnia granica Polski” Wyd. 1923 „Granice Rzeczypospolitej Polskiej” Wyd. 1926 „Skład narodowościowy państw europejskich” Wyd. 1933

WŁODZIMIERZ WAKAR (1885-1933) „Rozwój terytorialny narodowości polskiej” Wyd. 1917 „Program terytorialny” „Stosunki narodowościowe Europy Wschodniej” Wyd. 1921 „Polski korytarz czy niemiecka enklawa” Wyd. 1985

„Geografia polityczna Polski” „Rola geografii w życiu narodów” „Szkoła poznańska” polskiej geografii politycznej okresu międzywojennego STANISŁAW PAWŁOWSKI (1882-1940) „Geografia polityczna Polski” Wyd. 1923 „Znaczenie Bałtyku” Wyd. 1924 „Rola geografii w życiu narodów” Wyd. 1939

STANISŁAW NOWAKOWSKI (1888-1938) „Kanał Panamski i jego światowe znaczenie” Wyd. 1915 „Do kogo świat należy? Studium porównawcze z gospodarki światowej” Wyd. 1925 „Marksizm a geografia gospodarcza” Wyd. 1928

„Szkoła lwowska” polskiej geografii politycznej okresu międzywojennego MIECZYSŁAW ORŁOWICZ (1881-1959) „Nowe granice na Spiszu i Orawie” Wyd. 1920

JÓZEF WĄSOWICZ (1900-1964) „Spory graniczne w Ameryce Południowej” Wyd. 1925 „Materiały do geografii politycznej Polski” Wyd. 1937 „Kilka uwag na temat zasad nowej granicy Czechosłowacji” Wyd. 1938

Po drugiej wojnie światowej polska geografia polityczna rozwijała się jeszcze tylko przez dwa lata. Zasadnicze problemy badawcze okresu 1945-1947 to: nowy kształt terytorialny Polski nowa struktura etniczna oraz migracje polityczne nowe sąsiedztwo i zmiana aliantów podział administracyjny i kwestia integracji ziem północnych i zachodnich Bezpośrednio po drugiej wojnie światowej ukazało się zaledwie kilkanaście opracowań z geografii politycznej

STANISŁAW LESZCZYCKI (1907-1996) „Ustalenie granic Polski współczesnej” Wyd. 1945 Ekspert podczas Konferencji Poczdamskiej 1945

MARIA KIEŁCZEWSKA-ZALESKA (1906-1980) „Odra-Nisa najlepsza granica Polski” Wyd. 1946

Kilkudziesięcioletnią przerwę w rozwoju polskiej geografii politycznej pod rządami komunistycznymi nie spowodował zapis cenzury lecz nieprzychylne opinie kilku „politruków”: JAKUB LITWIN w „Szkicach krytycznych o determinizmie geograficznym i geopolityce” Wyd. 1956 oskarżył polską międzywojenną geografię polityczną o propagowanie nazistowskich idei geopolitycznych, interesów burżuazji, która wiązała Polskę z niemieckim imperializmem

W ten krytyczny nurt wpisali się niestety wybitni polscy geografowie powojenni: „geografia polityczna nigdy nie była nauką, a konstruowane na jej gruncie teorie prowadzą do geopolityki” (M. Fleszar 1958) „…istnieje także niebezpieczeństwo, że opracowania geograficzne tego typu [geograficzno polityczne (M.S.)], zajmujące się między innymi położeniem geograficznym, z niego wynikającą polityką, mogą łatwo spełznąć na pozycje geopolityki. Sprawa nie jest więc jasna i wymaga dalszego przemyślenia.” (S. Leszczycki 1962)

„Zarys geografii politycznej” Osobą, która rozpoczęła przywracanie polskiej geografii politycznej na właściwe jej miejsce pośród nauk geograficznych był: JÓZEF BARBAG (1903-1982) 21 kwietnia 1964 obronił pracę doktorską na UŁ pt. „Kształtowanie się granic politycznych oraz integracja i dezintegracja państw w latach 1900-1962” Promotor J. Dylik „Zarys geografii politycznej” Wyd. 1971

„Nowa” geografia polityczna i jej trendy badawcze Dotychczasowy rozwój światowej geografii politycznej można poddać periodyzacji: Pierwszy etap – 1897-1914, związany z rywalizacją imperialistycznych mocarstw (USA, Anglii, Francji, Niemiec) o dominację w świecie, gwałtownymi przemianami społeczno-ekonomicznymi w państwach rozwiniętych, pojawieniem się ideologii lewicowych nazywany etapem pierwszej fali uogólnień teoretycznych. Badania prowadzono w skali całego świata oraz poszczególnych państw. Autorami „sztandarowych” dla tego etapu prac byli: F. Ratzel, H.J. Mackinder, A. Siegfried

Drugi etap – 1915-1949, związany z dwoma wojnami światowymi i powojennymi zmianami mapy politycznej świata, tworzeniem państw narodowych, pojawieniem się i ekspansją systemu komunistycznego, rozwojem przemysłowym i społecznym, początkami procesu dekolonizacji i pojawieniem się bipolarnego systemu potęg światowych (USA-ZSRR). Etap rozwoju geografii politycznej aplikowanej, licznych prac stosowanych (geografia granic, konfliktów terytorialnych). Zbliżenie nauki z polityką (władzą państwową). Badania prowadzono w makro i mezo skali (globu i państw). Autorami najważniejszych prac tego etapu byli: H.J.Mackinder, I. Bowman, J. Ancel, R. Hartshorne

Trzeci etap – 1950-1973/75, to okres zimnej wojny, wzrostu zapotrzebowania na surowce, szczególnie energetyczne, znacznego przyspieszenia rozwoju gospodarczego wiodących potęg świata, ekspansji państwa socjalnego, procesów międzynarodowej integracji, dekolonizacji i powstania bloku państw rozwijających się. Geografia polityczna słabo wpisała się w pozytywistyczny paradygmat rozwoju geografii. Jest to etap stagnacji tej dyscypliny, odsuniętej na dalszy plan rozwoju nauk geograficznych. Zaniedbano podstawy teoretyczne geografii politycznej, słabo wykorzystano możliwości płynące z badań globalnych i mezoskalowych. Najważniejsi badacze z tego okresu to: R. Hartshorne, S.B.Jones, J. Gottmann

RICHARD HARTSHORNE (1899-1992) „The Nature of Geography” Wyd. 1939 „The Functional Approach in Political Geography” Wyd. 1950 Zwolennik idei funkcjonalizmu w badaniu państwa, twórca teorii sił dośrodkowych i odśrodkowych decydujących o potędze i stabilności państwa

STEPHEN B. JONES „A Unified Field Theory of Political Geography” Wyd. 1954 „Geography of World Affairs” Wyd. 1971 Teoria jednolitego pola dotyczy formowania jednostek polityczno-terytorialnych w 5 etapach: powstanie kluczowej (bazowej) idei podjęcie decyzji politycznej przepływ ludności, kapitału, towarów i idei powstanie „pola natężenia”, w którym stosunek sił politycznych występujących ‘za’ lub ‘przeciw’ kluczowej idei zmienia się od punktu do punktu powstanie jednostki polityczno-terytorialnej

JEAN GOTTMANN (1915-1994) „La politique des Etates et leurs géographie” Wyd. 1952 „The Significance of Territory” Wyd. 1973 Teoria ikonografii – równowaga świata opiera się siłach dynamicznych (ruch, powiązania, komunikacja, globalizacja) oraz siłach tradycji - naród, terytorium, symbolika (ikona). Powstaje konflikt kulturowy.

Cztery podejścia teoretyczne w geografii politycznej trzeciego etapu jej rozwoju: funkcjonalne strategiczne (porównanie potencjału bloków militarno-politycznych i państw) historyczne (historyczna geografia polityczna, geneza państw i terytoriów, zmienność granic) morfologiczne (kształt terytorium i konfiguracja granic politycznych jednostek terytorialnych) Koncepcje Hartshorne’a, Jones’a i Gottmanna sprzyjały ponownej integracji geografii politycznej i systematyzacji podejścia badawczego do państwa

Czwarty etap – od 1973/75 do chwili obecnej, to okres licznych konfliktów lokalnych, upadku systemu dwubiegunowego oraz komunizmu, dezintegracji państw oraz nasilenia procesu integracji międzynarodowej, globalizacji. Etap znacznego przyspieszenia rozwoju geografii politycznej, jej ekspansji przestrzennej na nowe państwa w tym postkomunistyczne. Na tym etapie rozwoju geografii politycznej dominowały takie teorie jak: regionu geopolitycznego (B. M. Russett) analizy strukturalno-fukcjonalnej sytemu politycznego (D. Easton, P. Taylor, R. Johnston) oraz miejskiego systemu terytorialno-politycznego (T. Parsons) ekologii politycznej w geografii wyborczej (S. Rokkan, F. Goguel) behawioralizmu

Grupa anglosaskich geografów poruszona treścią publikacji B. J. L Grupa anglosaskich geografów poruszona treścią publikacji B.J.L. Berry’ego określającego ówczesną geografię polityczną jako „zaschłe błoto” oraz R. Muira (1976) rozważającego czy nauka ta może być jeszcze Feniksem, czy już tylko „zdechłą kaczką” zdecydowała się na podjęcie starań podniesienia rangi geografii politycznej. W 1982 powołano pierwsze specjalistyczne czasopismo „Political Geography Quarterly” (dziś „Political Geography”). W 1983 r. na konferencji w Oksfordzie ogłoszono powstanie „nowej geografii politycznej” co zaowocowało na Kongresie MUG w Paryżu w 1984 r. powołaniem grupy roboczej MUG „Mapa Polityczna Świata”, która zgromadziła 500 badaczy z 80 państw. Nastąpił znaczący rozwój liczby publikacji.

W 1996 pojawił się kolejny periodyk „Geopolitics and International Boundaries” (dziś „Geopolitics”), we Francji działa od 1976 grupa wydająca „Herodote”. W Europie Środkowo-Wschodniej pierwsze fachowe czasopismo ukazało się w Polsce w 1994 wydawane w UŁ jako dwurocznik „Region and Regionalism”, a w Warszawie od 1997 wychodził periodyk „Geopolitical Studies” (po 2003 w Białymstoku). W 1999 w Oradei (Rumunia) uruchomiono kolejny tytuł „Revista Română de Geografie Politică”. Rozwój sfery badawczej „nowej” geografii politycznej wynika z objęcia badaniami zjawisk tradycyjnie badanych przez politologów a także „upolitycznienia” tradycyjnych problemów geograficznych.

W „nowej” geografii politycznej ważne miejsce zajmują takie problemy badawcze jak: regiony zamieszkane przez mniejszości narodowe i religijne geografia polityczna miasta wpływ granic politycznych na gospodarkę i życie społeczne w pograniczach konflikty ekologiczne, polityka ochrony środowiska, polityka regionalna, dystrybucja przestrzenna budżetu państwa kartografia polityczna klasyczna triada „terytorium (granice) – państwo- tożsamość terytorialna” w nowym ujęciu metodologicznym

Główne teorie „nowej” geografii politycznej systemów światowych (jądro-peryferie) (N.D.Kondratieff, I.Wallerstein, P. Taylor) państwa jako „konteneru władzy” (P. Taylor) państwa jako regulatora konfliktów społecznych i dystrybucji dóbr postmodernistyczna teoria konstruowania przestrzeni (D.Harvey, M. Foucault) geopolityka krytyczna (J.O’ Thuatail) multikulturalizmu (A. Liphart – „współczesna geografia polityczna to dyscyplina uprawiana głównie przez białych mężczyzn pochodzenia anglosaskiego”) terytorialności i tożsamości etnicznej, politycznej (R. Sack) koncepcja miejsca, podejście kontekstualne (J. Agnew) geostrategii (Z. Brzeziński, E.N. Luttwak, Y-M. Laulan, A.Toffler) zderzenia cywilizacji (S.P. Huntington) końca historii i człowieka (F. Fukuyama)

Definicja geografii politycznej w duchu odnowionej nauki Geografię polityczną można określić jako dyscyplinę geografii badającą przestrzenno-polityczną organizację społeczeństw, prawidłowości ich powstawania i rozwoju w konkretnych uwarunkowaniach historycznych (V. Kolosov, N. Mironenko 2001)

Perspektywy dalszego rozwoju geografii politycznej Nowe i rozwojowe problemy badawcze: globalizacja i wynikające z niej konflikty współistnienie systemów politycznych i narodowych procesy integracji i dezintegracji wewnętrzna organizacja przestrzenna państwa mikropaństwa i ich problemy potencjał gospodarczy i polityczny małych i średnich państw państwa o gospodarce centralnie planowanej oraz ich transformacja ustrojowa kontakty pomiędzy wielkimi i małymi międzynarodowymi ugrupowaniami gospodarczymi międzynarodowe przepływy kapitału ugrupowania państw oraz ich konflikty wewnętrzne strefy napięć i konfliktów na świecie polityka państw wobec mniejszości polityczne problemy ochrony środowiska geografia praw człowieka pandemie (np. AIDS) geografia terroryzmu

Jan Vermeer van Delft - „Geograf” 1669 Dziękuję za uwagę