Irena Wóycicka Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Konferencja: Praca zawodowa a obowiązki rodzinne Warszawa, 20 czerwiec 2007 Zaangażowanie w opiekę Konferencja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Pytania Jaki model sprawowania opieki dominuje? Jakie są cechy osób sprawujących opiekę? Jakie występują różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami sprawującymi opiekę? Jaka jest dystrybucja opieki pomiędzy opiekę wewnętrzną i zewnętrzną? Czy sprawowanie opieki ma wpływ na dochody gospodarstw domowych?

Zapotrzebowanie na opiekę Potrzeba sprawowania opieki występuje w co trzecim GD, Zapotrzebowanie na opiekę występuje głównie ze strony dzieci do 14 lat (69%) i osób starszych -65+ (9%), Opieki potrzebują nieco częściej kobiety, zwłaszcza w wieku 65+ i osoby żyjące na wsi,

Cechy modelu opieki Ze sprawowaniem opieki najczęściej GD radzą sobie same –3/4 GD opiekujących się dziećmi i 4/5 opiekujących się osobami starszymi, W pomocy zewnętrznej dominuje pomoc krewnych. Członkowie rodziny (najbliższej i zewnętrznej) w ponad 4/5 zaspokajają zapotrzebowanie na opiekę nad dziećmi a nad osobami starszymi – prawie w całości, Wsparcie środowiska lokalnego (osób niespokrewnionych i instytucji) jest marginalne, Z placówek opiekuńczych korzysta niewiele gospodarstw domowych - kilkanaście procent gospodarstw domowych z dziećmi oraz niecałe 2% gospodarstw opiekujących się dorosłymi; z pomocy płatnych opiekunów – bardzo nieliczne,

Dominujący model opieki Uwarunkowania kulturowe i Uwarunkowania strukturalne Rodzinny model opieki

Cechy osób sprawujących opiekę Cecha Wartości cechy Mężczyżni Kobiety Płeć 29% 36% Wiek 20-29 19% 30-39 58% 78% 40-49 41% 50-59 20% 28% 60+ 13% 15% Poziom wykształcenia wyższe 30% 37% policealne, średnie ogólnokształcące i zawodowe zasadnicze zawodowe 34% 45% gimnazjalne, podstawowe i brak wykształcenia 25% Status na rynku pracy pracujący 39% 43% bierni bezrobotni 27% 46% Klasa miejscowości zamieszkania miasto 100 tys. mieszkańców i więcej 24% miasto poniżej 100 tys. mieszkańców Wieś 32% Źródło: Obliczenia własne na podstawie ankiety AZER

Zaangażowanie w opiekę kobiet i mężczyzn

Determinanty sprawowania opieki przez kobiety i mężczyzn (wyniki regresji) Dwie fazy o nieco odmiennej charakterystyce I faza: występowanie w GD dzieci w wieku do 3 lat, praca niewielkim substytutem opieki; II faza: występowaniem w GD zarówno dzieci jak i osób dorosłych wymagających opieki, otrzymywanie emerytur i świadczeń przedemerytalnych; Mężczyżni Występowanie osób dorosłych wymagających opieki, słabiej małych dzieci; Praca komplementarna wobec opieki Pobieranie świadczeń – słaby wpływ

Wpływ opieki na sytuację ekonomiczną kobiet i mężczyzn Mężczyżni sprawujący opiekę: Częściej pracują i rzadziej pozostają bierni zawodowo. Częściej utrzymują się z pracy oraz częściej mają własne źródło utrzymania niż mężczyźni ogółem Rzadziej utrzymują się ze świadczeń społecznych; Rzadziej utrzymują się z emerytury (renty), za wyjątkiem mężczyzn sprawujących opiekę w wieku 60+ Kobiety sprawujące opiekę: Częściej są poza rynkiem pracy niż kobiety nie sprawujące opieki; Rzadziej utrzymują się z pracy oraz częściej nie posiadają własnych źródeł utrzymania, zwłaszcza w wieku 30-39 lat; Częściej utrzymują się ze świadczeń społecznych w wieku 30-49; Częściej utrzymują się z emerytury (renty) oraz częściej je pobierają w wieku 50-59 lat

Wpływ opieki na dochody GD Wycofywanie się kobiet z pracy jest kompensowane wzrostem aktywności zawodowej mężczyzn Nie wystarcza to jednak na pokrycie wzrostu kosztów utrzymania związanych z liczbą osób wymagających opieki

Formy sprawowania opieki OPIEKA WEWNĘTRZNA Głównie nad dziećmi, kobiety w wieku do 40 lat, Opieka nad dorosłymi, osoby w wieku powyżej 40 lat Częściej na wsi niż w mieście OPIEKA ZEWNĘTRZNA W równej niemal mierze nad dziećmi i osobami dorosłymi, Osoby w wieku powyżej 40 roku życia, Częściej kobiety niż mężczyżni, Częściej w mieście niż na wsi

Kto sprawuje opiekę wewnętrzną i zewnętrzną. opieka wewnętrzna Kto sprawuje opiekę wewnętrzną i zewnętrzną? opieka wewnętrzna opieka zewnętrzna

Wnioski Duże obciążenie osób dorosłych (zwłaszcza kobiet) obowiązkami opiekuńczymi, Płeć jest podstawowym czynnikiem determinującym aktywność opiekuńczą, Sprawowanie opieki ma odmienne konsekwencje dla mężczyzn i kobiet, Wysokie koszty pośrednie i bezpośrednie posiadania dzieci dla kobiet i GD, Świadczenie przez osoby w starszym wieku produkcyjnym opieki może być barierą podnoszenia wieku emerytalnego, zwłaszcza dla kobiet.

Konieczność zamiany modelu opieki Wnioski (cd) Zamiany w strukturze demograficznej ludności i gospodarstw domowych będą powodować: Wzrost zapotrzebowania na opiekę zewnętrzną nad osobami dorosłymi, Wzrost zapotrzebowania na opiekę sprawowaną przez kobiety w starszym wieku produkcyjnym, Polaryzację obciążenia gospodarstw domowych i ich członków funkcjami opiekuńczymi. Nadmierne obciążenie członków niektórych GD. Konieczność zamiany modelu opieki