Jak pomagać dziecku w radzeniu sobie z lękiem Jak pomagać dziecku w radzeniu sobie z lękiem? Opracowanie: Mgr Maja Wasielewska

Istnieją lęki „typowe” dla danych okresów rozwojowych i nie powinno nas niepokoić, jeśli się wtedy pojawią.

LĘKI U DZIECI 5 LAT – niewiele lęków, przeważnie wizualne, mniej obaw przed zwierzętami, złymi ludźmi, czarodziejami niż we wcześniejszym okresie rozwojowym; konkretne, przyziemne obawy o potłuczenie się przy upadku, pogryzienie przez psa, itp.; lęk przed ciemnością, obawa, że matka nie wróci już do domu.

LĘKI U DZIECI 6 LAT – duże natężenie stanów lękowych, wywoływanych przede wszystkim przez bodźce dźwiękowe: dzwonek do drzwi, telefon, czyjś nieprzyjemny, monotonny sposób mówienia, spłukiwanie wody w ubikacji, odgłosy wydawane przez ptaki i owady; obawa przed światem nadprzyrodzonym: duchy, wiedźmy; lęk, że ktoś chowa się pod łóżkiem; lęki przestrzenne: obawa przed zgubieniem się, dziecko boi się lasu; obawa przed żywiołami: ogień, woda, grzmot, błyskawica; dziecko boi się zasypiać kiedy jest samo w pokoju, lęka się zostać samo w domu; obawa, że matki nie będzie w domu, kiedy dziecko wróci, że coś jej się stanie, że może umrzeć; lęk przed pobiciem przez innych; lęk przed skaleczeniem drzazgami, widokiem krwi z nosa.

LĘKI U DZIECI 7 LAT – dużo lęków, przede wszystkim wizualnych: ciemność, strychy, piwnice, cienie stają się duchami i wiedźmami chowającymi się w szafach lub pod łóżkiem; strach bywa stymulowany przez filmy, lekturę, radio; lęk przed spóźnieniem się do szkoły; lęk przed brakiem akceptacji ze strony innych ludzi.

LĘKI U DZIECI 8 – 9 lat - mniej lęków i nie tak intensywne; dziecko już nie boi się wody, mniej obawia się ciemności; lepsza umiejętność oceny sytuacji, obawy mają swoje uzasadnienie, dotyczą własnych zdolności i możliwości porażki, szczególnie w szkole; lęk przed śmiercią.

LĘKI U DZIECI 10 lat - dużo lęków; największe obawy przed zwierzętami, zwłaszcza dzikimi i wężami; niektóre dzieci boją się ciemności, wysokich pomieszczeń, ognia, przestępców, „morderców”, włamywaczy.

Powinno nas zaniepokoić, jeśli zaobserwujemy: …

NIEPRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU EMOCJONALNEGO W RELACJI DO OKRESÓW ROZWOJOWYCH DZIECKA. Okres przedszkolny (3 - 6) zaburzenia snu, z towarzyszącymi lękami nocnymi; reakcje unikowe /nadmierne unikanie sytuacji nowych powodowane lękiem/; agresja /gdy stanowi główną forma zachowania się dziecka i dominujący element pojawiający się samorzutnie we wszystkich zabawach/; czynności nawykowe o charakterze samozaspokajającym /obgryzanie paznokci, ssanie kciuka /; różnorodne tiki /mruganie powiekami, grymasy twarzy, chrząkanie, ruchy mimowolne w zakresie głowy i kończyn/; nadmierna zależność od matki /brak umiejętności znoszenia odosobnienia od domu oraz duże trudności we współżyciu z rówieśnikami/; zachowania o charakterze autystycznym /zamknięcie się w sobie, ucieczka w świat fantazji, mutyzm częściowy lub całkowity/;

NIEPRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJU EMOCJONALNEGO W RELACJI DO OKRESÓW ROZWOJOWYCH DZIECKA. Okres wczesnoszkolny (7 - 12) zaburzone uspołecznienie dziecka /niedostosowanie do warunków, wymagań i obciążeń szkolnych pomimo wystarczającej dojrzałości intelektualnej/; zahamowanie emocjonalne /w wyniku tłumienia nadmiernego napięcia/; pojawienie się lub nasilenie patologicznych nawyków, tików i jąkania /ekspresja napięć/; nadruchliwość /ekspresja napięć/; fobia szkolna /lęk przed pójściem do szkoły, któremu towarzyszą dolegliwości somatyczne/; zaburzenia zachowania społecznie nieakceptowane /wagary, ucieczki z domu, czyny antyspołeczne/; objawy psychosomatyczne /np. napady kolki jelitowej/; moczenie wtórne;

PRZYCZYNY NIEKTÓRYCH LĘKÓW U DZIECI Przyczyną niektórych lęków u dzieci może być nadmiernie opiekuńcza postawa rodzicielska. Rodzic chcący ochronić dziecko przed wszystkimi potencjalnymi zagrożeniami nie uczy go panowania nad lękiem, a wręcz może sprawić, że dziecko nabierze przekonania, iż świat jest zagrażający, a wszędzie czai się niebezpieczeństwo, w związku z czym, należy tego świata unikać. Błędem jest nadmierne pobłażanie dziecku, niestawianie granic. Wywołuje to u dziecka brak poczucia bezpieczeństwa. Ucząc je, co wolno, a czego nie wolno robić, pokazujemy mu, że może na nas liczyć, ma w nas oparcie, może przy nas czuć się bezpiecznie. Co więcej, może dojść, np. do sytuacji, gdzie dziecko, które zawsze może wyładowywać agresję, w pewnym momencie staje się bezradne, bo ma uczucie, że zupełnie nad sobą nie panuje, a to z kolei wzbudza ogromny lęk. Inną przyczyną może być również nadmierna surowość rodziców i stawianie dziecku wysokich wymagań, np. moralnych. To powoduje, że dziecko może często przeżywać poczucie winy i bać się, że nie potrafi sprostać oczekiwaniom rodziców.

JAK POMÓC DZIECKU POKONAĆ LĘK? Ważne jest, aby nie reagować na pozornie małe dziecięce lęki stereotypowymi słowami: „Przecież to nie jest wcale takie straszne!”, lecz wyciągnąć pomocną dłoń, zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa i dodać pewności siebie. Warto pomóc, zanim napięcie spowodowane długo gromadzonymi lękami znajdzie rozładowanie w agresji, w fantazji lub wycofaniu się, zamknięciu się w sobie, doprowadzi do zaburzeń emocjonalnych.   Przypomnij dziecku sytuacje, do których początkowo podchodził z obawą, a potem potrafił się w nich odnaleźć Chwal za każdym razem, kiedy zrobi krok naprzód w pokonaniu swojego lęku, np. kiedy weźmie w czymś udział, mimo że czuje się niepewnie Podkreśl, jak jesteś dumny z tego, że potrafi działać, czując tak duży lęk Pomocne mogą się okazać techniki relaksacyjne, wizualizacja, bajki terapeutyczne

JAK POMÓC DZIECKU POKONAĆ LĘK? Warto spróbować ułożyć samodzielnie jakąś historię związaną z przeżywanym przez dziecko lękiem. Będzie tym bardziej pomocna i skuteczna, ponieważ dostosujesz ją do możliwości percepcyjnych swego dziecka, zawrzesz w niej faktyczny jego problem. Aby jednak tak było, należy szczegółowo trzymać się planu tworzenia opowiadania i warunków, jakie musi ono spełniać: Opowiadanie musi zawierać rzeczywisty problem waszego dziecka ( lęk przed ciemnością, rozłąką z bliską osobą, itp.). Pomyśl o przesłaniu, jakie chcesz przekazać dziecku ( np. ciemność może kryć coś przyjemnego, czas leczy rany, itp.). Początek opowiadania niech będzie prezentacją bohatera (bohaterki), który powinien być dokładnym odbiciem waszego dziecka: jego nawyków, konfliktów i lęków. Dzięki temu dziecko utożsami się z bohaterem. Nadaj jednak bohaterowi inne imię. Pamiętaj, aby nie wyśmiewać problemów dziecka, nie kpić z niego. Należy nadać bohaterowi pozytywne cechy i obdarzyć go zdolnościami naszego dziecka.

JAK POMÓC DZIECKU POKONAĆ LĘK? Na początku opowiadania postaraj się, aby fabuła pokazała konflikt twego dziecka, dopiero później przejdź do pozytywnych rozwiązań. Koniecznie obserwuj reakcje dziecka w trakcie opowiadania. Patrz, czy twoje słowa trafiają w sedno. Albo spotęgujesz, albo obniżysz działanie słowa. Jeśli dziecko komentuje, przerywa pytaniami, staraj się na nie odpowiadać. Gdy masz trudności, zapytaj dziecko: „A ty co o tym myślisz?” Kiedy dziecko mówi: „Nie wiem.”, zaproponuj zgadywankę, co w rezultacie da rzeczywisty obraz myśli dziecka. Jeśli zauważysz, że dziecko jest zmartwione, zapytaj: „Jak myślisz, dlaczego Ania była wtedy zmartwiona?” Spróbuj zawrzeć jakiś wątek humorystyczny, który wspaniale rozładowuje napięcie. Długość opowiadania i słownictwo dostosuj do wieku dziecka i jego możliwości jako słuchacza. W trakcie przekazywania opowiadania nie musisz być doskonały, możesz prostować powstałe pomyłki- to nie jest najważniejsze dla dziecka.

LITERATURA Ilg F. L., Bates Ames L., Baker S. M. (2005). „Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat.” Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Januszewska, E. (red.) (1996). „Wybrane zagadnienia z psychologii klinicznej dzieci i młodzieży.” Lublin: Wydawnictwo Naukowe KUL Wołk K., Knysak, J. „Porady dla rodziców – Jak pomóc dziecku pokonać lęk.” – artykuł dostępny na stronie internetowej: www.sp2.dobremiasto.org/wp.../Jak_pomoc_dziecku_pokonac_lek.doc

Dziękuję za uwagę 