Zalecenia dotyczące: 1. zdrowia seksualnego osób żyjących z HIV, 2. włączenia profilaktyki transmisji HIV przez kontakty seksualne do opieki medycznej nad osobami seropozytywnymi. Zbigniew Izdebski Zakład Poradnictwa i Edukacji Seksualnej, Uniwersytet Zielonogórski Katedra Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania, Uniwersytet Warszawski Dorota Rogowska-Szadkowska Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Akademia Medyczna w Białymstoku

Definicja zdrowia seksualnego Zdrowie seksualne jest częścią zdrowia reprodukcyjnego Zdrowie reprodukcyjne – jest stanem fizycznego, psychicznego, społecznego dobrostanu we wszystkich sprawach związanych z systemem reprodukcji. Zdrowie reprodukcyjne oznacza, że ludzie są w stanie prowadzić satysfakcjonujące i bezpieczne życie seksualne, płodzić dzieci oraz w sposób swobodny decydować czy, kiedy i ile ich posiadać. Zdrowie seksualne – integracja biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego koniecznych do pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości. Definicja zdrowia reprodukcyjnego i zdrowia seksualnego według WHO

Deklaracja praw seksualnych – 2002r. Seksualność jest integralną częścią osobowości każdej istoty ludzkiej. Jej pełny rozwój zależy od zaspokojenia podstawowych ludzkich potrzeb, takich jak: • pragnienie obcowania, • intymności, • ekspresji uczuć, • czułości i miłości. Seksualność wynika z interakcji zachodzących między jednostką a otaczająca ją strukturą społeczną. Pełen rozwój seksualności jest niezbędny do osiągnięcia dobrostanu w wymiarze indywidualnym, interpersonalnym oraz społecznym. Prawa seksualne należą do uniwersalnych praw człowieka, bazujących na niezbywalnej wolności, godności i równości wszystkich istot ludzkich, Ponieważ zdrowie jest fundamentalnym prawem człowieka, tak samo podstawowym prawem musi być jego zdrowie seksualne.

Prawa seksualne: Prawo do wolności seksualnej. Prawo do odrębności seksualnej, integralności oraz bezpieczeństwa seksualnego ciała. Prawo do prywatności seksualnej. Prawo do równości seksualnej. Prawo do przyjemności seksualnej. Prawo do emocjonalnego wyrażania seksualności. Prawo do swobodnych kontaktów seksualnych. Prawo do podejmowania wolnych i odpowiedzialnych decyzji dotyczących posiadania potomstwa. Prawo do informacji seksualnej opartej na badaniach naukowych. Prawo do wyczerpującej edukacji seksualnej. Prawo do seksualnej opieki zdrowotnej.

Osoby żyjące z HIV w erze HAART Żyją znacznie dłużej i lepiej, niż w erze przed-HAART, więc także prowadzą życie seksualne. Powinny zatem wiedzieć o potrzebie chronienia samych siebie przed; koinfekcjami, postępem choroby, superifekcjami. Powinni zaakceptować odpowiedzialność za nieprzekazywanie zakażenia innym. Ważne jest także docieranie do populacji ogólnej, pozwalające na rozwój odpowiedzialności - osobistej i zbiorowej. Auerbach JD. Principles of positive prevention. J AIDS 2004;37(Suppl 2):122-5.

Zalecenia dla badań przesiewowych osób zakażonych HIV w kierunku ryzyka transmisji Pacjenci zakażeni HIV powinni być badani w kierunku zachowań związanych z transmisją HIV w sposób prosty i nieoceniający – podczas pierwszej i następnych wizyt, min. 1 x w roku. Podczas pierwszej i następnych wizyt – pytania o objawy STI, Podczas pierwszej wizyty – badania przesiewowe w kierunku kiły, rzęsistkowicy (kobiety), zakażeń Chlamydiami (kobiety czynne seksualnie > 25 rż., także mężczyźni), rzeżączki – zależnie od częstości występowania poszczególnych chorób w lokalnej społeczności. Badania przesiewowe w kierunki STI powinny być powtarzane okresowo, przynajmniej 1 x w roku u pacjentów aktywnych seksualnie, częściej u osób wykazujących duże ryzyko zakażenia STI. Kobiety w wieku reprodukcyjnym powinny być pytane o możliwość bycia w ciąży, plany dotyczące posiadania dzieci lub aktywność seksualną bez właściwej antykoncepcji. Kliniki lub gabinety, w których pacjenci otrzymują opiekę medyczną powinny być przystosowane do wspierania i wzmacniania profilaktyki HIV. Przy każdej wizycie pacjenta lub okresowo (ale przynajmniej 2 x w roku) powinny być dostarczane pacjentowi – w sposób dostosowany do jego potrzeb i okoliczności – informacje o profilaktyce HIV: konieczność bezpiecznych zachowań dla chronienia siebie i partnerów seksualnych, niezależnie od szacowanego ryzyka. Pacjenci powinni otrzymywać właściwe, precyzyjne informacje o czynnikach wpływających na przenoszenie HIV i sposobach zmniejszania tego ryzyka, z podkreśleniem metod najbardziej skutecznych (np. abstynencja seksualna; stałe i właściwe używanie prezerwatyw; seks tylko z partnerem o tym samym statusie serologicznym – dyskusyjne – aut.).

Powinny być identyfikowane i poprawiane błędne przekonania pacjenta dotyczące przenoszenia HIV i sposobów zmniejszania ryzyka zakażenia, winny być przekazywane informacje na przykład takie, jak: ryzyko zakażenia po jednym kontakcie seksualnym zależy od czynników behawioralnych, biologicznych i od własności wirusa, HAART nie eliminuje ryzyka przeniesienia zakażenia na innych, profilaktyka poekspozycyjna ma nie do końca znaną skuteczność w zapobieganiu zakażenia partnera. Interwencje profilaktyczne powinny być kierowane do pacjentów o najwyższym ryzykiem przenoszenia HIV. Po przekazaniu wstępnych informacji o profilaktyce wskazane są kolejne dłuższe i bardziej intensywne interwencje, jeśli jest to wykonalne. Pacjenci zakażeni HIV powinni być kierowani do właściwych placówek, jeśli niemożliwe jest zajmowanie się transmisją HIV podczas wizyt klinicznych.

WHO Europa – 2006 zasady opieki nad zdrowiem seksualnym i reprodukcyjnym osób żyjących z HIV, zdrowie seksualne osób żyjących z HIV, antykoncepcja, bezpieczna aborcja, reprodukcja naturalna lub wspomagania medycznie, rak szyjki macicy.

Zdrowie seksualne osób żyjących z HIV Wywiad dotyczący zdrowia seksualnego Wstęp: Ponieważ seks jest ważną częścią zdrowia ogólnego dlatego wszystkim zadajemy pytania o: - orientację seksualną, - rodzaje praktyk seksualnych, - ochronę siebie i partnerki (partnera) przed HIV/STI, - antykoncepcję, i in. Seksualne well-being - dysfunkcje seksualne u kobiet, - dysfunkcje seksualne u mężczyzn, - interakcje między zaburzeniami wzwodu a lekami antyretrowirusowymi, - choroby przenoszone drogą płciową, i in.

WYWIAD – pacjent żyjący z HIV Ocena roli seksu w życiu pacjenta – przed i po HIV. Zachowania seksualne: - posiadanie stałego partnera/partnerki seksualnej: związek formalny/nieformalny, od jak dawna, posiadanie dzieci lub chęć ich posiadania i inne - częstość kontaktów seksualnych w ciągu jednego tygodnia, - opinia na temat bezpieczniejszego seksu, - częstość bezpieczniejszych kontaktów seksualnych, - stosowanie (lub nie) antykoncepcji, - liczba partnerów seksualnych w przeszłości, - liczba partnerów w ciągu ostatniego roku, Styl radzenia sobie ze stresem. Szacowany poziom poszukiwania wrażeń (potrzeby stymulacji).

WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego Niezbędne jest stworzenie w gabinecie atmosfery sprzyjającej otwarciu się pacjenta: wyłączenie telefonu/komórki, zamknięcie drzwi, uniemożliwienie innym przeszkadzania w trakcie rozmowy, skoncentrowanie się wyłącznie na tym, co mówi pacjent.

WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego Wskazane danie pacjentowi czasu na znalezienie właściwych słów do wyrażenia uczuć, emocji, obaw. Empatia wobec pacjenta. Stosowanie pytań otwartych - np. zamiast pytania czy Pan korzysta z darkroo’mów pytania – jak spędził Pan ostatnią noc, w jakich miejscach i z kim się Pan bawił ?).

WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego Wskazane jest potwierdzenie, że i pacjent i lekarz rozumieją się nawzajem: podsumowanie tego, co zdaniem lekarza mówi pacjent, proponowanie wyjaśnienia tego, co zdaniem lekarza mówi pacjent i co ma na myśli. Wskazane zadanie pytania „czy chciałaby Pani/Pan powiedzieć coś jeszcze, o co nie zapytano lub o coś zapytać?” Nigdy nie powinno się oceniać pacjenta. Nie powinno się żartować, nawet jeżeli sam pacjent stara się żartować na temat swojego życia seksualnego – najprawdopodobniej w ten sposób próbuje rozładować napięcie.

WYWIAD dotyczący zdrowia seksualnego Jeśli podjęcie rozmowy o seksualności pacjenta jest dla lekarza z różnych przyczyn trudne, wówczas wskazane jest skierowanie go do osoby, która zajmuje się tą stroną zdrowia człowieka i skonsultowanie z nią sytuacji. Wskazane jest prowadzenie notatek. Wywiad powinien mieć charakter zaplanowanej strategii. Rozmowa o życiu seksualnym pacjenta powinna być powtarzana: krótko po poznaniu wyniku (+) pacjent może deklarować abstynencję seksualną, ale wraz z upływem czasu często zmienia zdanie, rozpad dotychczasowego związku może spowodować zmianę dotychczasowych zachowań, etc., częstotliwość rozmów o bezpieczniejszym seksie zależy od stylu życia seksualnego pacjenta.

Pacjent dowiadując się o swoim zakażeniu HIV na ogół nie ma podstawowych informacji dotyczących HIV/AIDS. Pozytywny stosunek pacjenta do lekarza, ale także lekarza do pacjenta, odgrywa istotną rolę w procesie leczenia osoby chorej przewlekle. Edukacja seksuologiczna pacjenta jest częścią opieki nad pacjentem żyjącym z HIV, sprawowanej przez jego lekarza (i ew. współpracujących z nim innych pracowników służby zdrowia).

Edukacja pacjenta dotycząca bezpieczniejszego seksu. Osoba żyjąca z HIV powinna znać: drogi zakażenia HIV, rodzaje aktywności seksualnej wiążące się z ryzykiem przeniesienia HIV na partnerkę/partnera seksualnego, sposoby zmniejszania ryzyka zakażenia HIV w kontaktach seksualnych, zasady etycznej i prawnej odpowiedzialności za bezpieczeństwo swoje i partnerki/partnera seksualnego – w tym konieczność poinformowania o statusie serologicznym, możliwość nadkażenia, etc.

Edukacja pacjenta Wyjaśnienie zagadnień dotyczących leczenia antyretrowirusowego: wielu pacjentów boi się rozpoczęcia terapii z obawy o wystąpienie lipodystrofii, która może zmniejszyć atrakcyjność, wśród pacjentów – głównie mężczyzn – krążą opinie o korzystnym wpływie niektórych leków ARV na potencję, a o niekorzystnym wpływie innych, etc. Sprostowanie mitów dotyczących seksu, krążących w Polsce: częsty pogląd, iż prezerwatywy przepuszczają nie tylko HIV, ale i plemniki, poczucie, iż „niewykrywalna wiremia” oznacza brak zakaźności w kontaktach seksualnych, przekonanie, że zakażenie HIV uniemożliwia realizację potrzeb seksualnych, spotykany jest też pogląd, iż HIV nie powoduje AIDS.

Znaczenie podejmowania rozmów o seksualności osób żyjących z HIV: Pozwalają zmniejszyć negatywne skutki psychologiczne zakażenia HIV, Poprawiają jakość życia osób żyjących z HIV, Wpływają na bardziej świadome podejmowanie decyzji prokreacyjnych, Przyczyniają się do zmniejszenia liczby nowych zakażeń. Lekarz leczący pacjenta żyjącego z HIV powinien modyfikować jego styl życia: nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną – w celu zapobiegania ewentualnym późnym działaniom ubocznym leczenia antyterowirusowego, a także styl życia seksualnego – by umożliwić bezpieczniejsze zachowania. Lekarz leczący pacjenta żyjącego z HIV powinien modyfikować styl życia pacjenta: jego nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną – celu zapobiegania ewentualnym późnym działaniom ubocznym leczenia antyterowirusowego, a także styl życia seksualnego – by umożliwić bezpieczniejsze zachowania.

Problemy do dyskusji: Co może ułatwić lekarzowi podejmowanie rozmów o seksualności pacjenta ? Dlaczego rozmowy o seksualności człowieka są potrzebne i wpływają na poprawę jakości życia naszych pacjentów ?