Układ prezentowanych treści Psychopatyzacja Psychopatyzacja Zaburzenia osobowości Zaburzenia osobowości Przemoc Przemoc Przyczyny przemocy Przyczyny przemocy Samonapędzające się koło agresji Samonapędzające się koło agresji Drogi pomocy, terapii, profilaktyki Drogi pomocy, terapii, profilaktyki

w znaczeniu żargonowym – przypisywana jest chorym psychotycznym ( Jakubik 1999, s. 65 ) w znaczeniu żargonowym – przypisywana jest chorym psychotycznym ( Jakubik 1999, s. 65 ) w znaczeniu potocznym ( Cialdini R.B )– psychopatyzacja traktowana bywa jako nasilenie przejawu zachowań aspołecznych lub antyspołecznych w znaczeniu potocznym ( Cialdini R.B )– psychopatyzacja traktowana bywa jako nasilenie przejawu zachowań aspołecznych lub antyspołecznych Psychopatyzacja

Na czym polega psychopatyzacja życia Objawy podstawowe Objawy podstawowe Ubóstwo emocjonalne Ubóstwo emocjonalne Uchylanie się od odpowiedzialności, infantylizm psychiczny Uchylanie się od odpowiedzialności, infantylizm psychiczny Przemoc, agresywność, terror Przemoc, agresywność, terror Zaburzenia życia rodzinnego Zaburzenia życia rodzinnego Patologie społeczne: gwałty, bicie, przemoc werbalna, gangi, mafie, czystki etniczne, terror (W. Wosińska 2004, s. 432n.) Patologie społeczne: gwałty, bicie, przemoc werbalna, gangi, mafie, czystki etniczne, terror (W. Wosińska 2004, s. 432n.) Błędne koło agresji Błędne koło agresji Przesterowanie bodźcowe Przesterowanie bodźcowe Osłabienie wrażliwości - znieczulica Osłabienie wrażliwości - znieczulica

Wyjaśnienia terminologiczne psychopatia – osobowość psychopatyczna ( Koch konstitutionell psychopatische Minderwerigkeit – konstytucjonalna psychopatyczna małowartościowość; brak uczuć moralnych, obniżone poczucie lęku i winy ) psychopatia – osobowość psychopatyczna ( Koch konstitutionell psychopatische Minderwerigkeit – konstytucjonalna psychopatyczna małowartościowość; brak uczuć moralnych, obniżone poczucie lęku i winy ) socjopatia – osobowość socjopatyczna ( Wolman 1987 narcyzm, manipulacja, zachowania antyspołeczne, chłodny, instrumentalny stosunek do ludzi ) socjopatia – osobowość socjopatyczna ( Wolman 1987 narcyzm, manipulacja, zachowania antyspołeczne, chłodny, instrumentalny stosunek do ludzi ) zespół organiczny charakteropatyczny( Bilikiewicz 1993 ) zespół organiczny charakteropatyczny( Bilikiewicz 1993 ) nerwice charakteru ( Aleksander 1949 – defekt superego, narcyzm ) nerwice charakteru ( Aleksander 1949 – defekt superego, narcyzm ) zaburzenia osobowości ( ICD 10 – F60.0 – F60.9 ) zaburzenia osobowości ( ICD 10 – F60.0 – F60.9 ) antysocjalne zaburzenia osobowości ( DSM III i DSM IV ) antysocjalne zaburzenia osobowości ( DSM III i DSM IV ) makiawelizm ( Christie i Geis 1970 ) makiawelizm ( Christie i Geis 1970 ) zespół pograniczny zespół pograniczny

Osobowość paranoidalna Osobowość paranoidalna –dominuje brak zaufania i podejrzliwość wobec innych, tak, że motywy ich postępowania są oceniane jako wrogie Osobowość schizotypowa Osobowość schizotypowa –Wzorzec zachowań zdominowany społecznymi i interpersonalnymi deficytami naznaczonymi silnym dyskomfortem i ograniczoną zdolnością do bliskich znajomości, a także zaburzeniami poznawczymi i percepcyjnymi, oraz dziwacznymi zachowaniami Osobowość bierno-agresywna Osobowość bierno-agresywna –Wzorzec zachowań zdominowany negatywnym nastawieniem i biernym oporem względem wymagań stosownego zachowania Osobowość depresyjna Osobowość depresyjna –Wzorzec zachowań zdominowany depresyjną percepcją i zachowaniem Osobowość histrioniczna Osobowość histrioniczna –Wzorzec zachowań zdominowany przesadnym wyrazem emocjonalnym i staraniami o zwrócenie na siebie uwagi Osobowość narcystyczna Osobowość narcystyczna –Wzorzec zachowań zdominowany nastawieniem wielkościowym (w wyobraźni lub na jawie), potrzebą bycia podziwianym, brakiem empatii Zaburzenia osobowości

Osobowość pograniczna (BPD) Osobowość pograniczna (BPD) –Wzorzec zachowań zdominowany niestabilnością w relacjach interpersonalnych, ocenie osoby własnej i afektach oraz zaznaczona wybuchowość Osobowość antysocjalna Osobowość antysocjalna –Powtarzalne łamanie prawa, agresywność, impulsywność, kłamliwość, brak umiaru i refleksyjności –Nieadekwatne, antysocjalne zachowania, brak poczucia odpowiedzialności za swoje czyny, uczuciowa pustka Osobowość unikowa Osobowość unikowa –Wzorzec zachowań zdominowany przejawami społecznych zahamowań, poczuciem nieprzystawania i nadwrażliwością na negatywną ocenę Osobowość zależna Osobowość zależna –Dominująca i przesadna potrzeba opieki, która prowadzi do zachowań nacechowanych uległością oraz strachem przed opuszczeniem; początek w wieku młodzieńczym Osobowość anankastyczna Osobowość anankastyczna –Wzorzec zachowań zdominowany dbałością o porządek, perfekcjonizmem, kontrolą umysłową i w kontaktach interpersonalnych, kosztem elastyczności, otwartości i efektywności Zaburzenia osobowości

Zainteresowanie agresją i przemocą Agresja przenika w codzienne życie ludzi. dzieci dręczą zwierzęta i szukają wśród słabszych od siebie kozłów ofiarnych, by się nad nimi znęcać, dzieci dręczą zwierzęta i szukają wśród słabszych od siebie kozłów ofiarnych, by się nad nimi znęcać, nasila się poczucie zagrożenia bezpieczeństwa, nasila się poczucie zagrożenia bezpieczeństwa, narastają systematycznie zjawiska przemocy i agresji wśród dzieci i młodzieży oraz wobec niej. narastają systematycznie zjawiska przemocy i agresji wśród dzieci i młodzieży oraz wobec niej. zjawiska te są obecne nie tyko w środowisku rodzinnym i szkolnym, ale także w zakładach pracy, w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych. zjawiska te są obecne nie tyko w środowisku rodzinnym i szkolnym, ale także w zakładach pracy, w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych. fala w wojsku a także wśród dzieci i młodzieży uczęszczających do różnych typów szkół (średnich i podstawowych), fala w wojsku a także wśród dzieci i młodzieży uczęszczających do różnych typów szkół (średnich i podstawowych), znacznie się obniżył wiek osób stosujących tę przemoc; dręczenie kotów" ma miejsce w szkołach ponadpodstawowych. znacznie się obniżył wiek osób stosujących tę przemoc; dręczenie kotów" ma miejsce w szkołach ponadpodstawowych. w środowiskach uczennic i uczniów nasiliły się formy cielesnych, psychicznych i seksualnych napaści. w środowiskach uczennic i uczniów nasiliły się formy cielesnych, psychicznych i seksualnych napaści. dzieci są coraz bardziej brutalne i pozbawione skrupułów. dzieci są coraz bardziej brutalne i pozbawione skrupułów.

Przemoc (violence) użycie znacznej siły w stosunku do osób lub jakichś dóbr w celu ich zniszczenia, ukarania lub przejęcia nad nimi kontroli. Przemoc może dotyczyć pojedynczej osoby (np. morderstwo czy zamach) lub może być dokonywana na dużą skalę (np. wojna, rewolucja). Do jej opisu stosują się pewne zasady odnoszące się do agresji, choć ogólnie przyjmuje się, że pojęcia te należy rozróżniać ze względu na poziom konfliktu interpersonalnego [Encyklopedia Blackwella – Psychologia społeczna ] użycie znacznej siły w stosunku do osób lub jakichś dóbr w celu ich zniszczenia, ukarania lub przejęcia nad nimi kontroli. Przemoc może dotyczyć pojedynczej osoby (np. morderstwo czy zamach) lub może być dokonywana na dużą skalę (np. wojna, rewolucja). Do jej opisu stosują się pewne zasady odnoszące się do agresji, choć ogólnie przyjmuje się, że pojęcia te należy rozróżniać ze względu na poziom konfliktu interpersonalnego [Encyklopedia Blackwella – Psychologia społeczna ] [] [] Osoba doświadczona przemocą przeżywa: poczucie poniżenia, agresję, bierność Osoba doświadczona przemocą przeżywa: poczucie poniżenia, agresję, bierność

Agresja Agresja nacechowana przemocą Agresja nacechowana przemocą –to zachowania człowieka, którego intencją jest pośrednie lub bezpośrednie wyrządzenie szkody, sprawienie cierpienia, wykorzystanie do czynów bezprawnych, narzucanie władzy, panowanie. –to skłonność do atakowania innych fizycznie lub przy pomocy słów; to zachowanie jednostki skierowane przeciwko komuś lub czemuś; może przybierać kierunek na zewnątrz przeciwko przedmiotom czy osobom lub na zewnątrz przeciwko przedmiotom czy osobom lub do wewnątrz, przeciwko sobie (autoagresja). do wewnątrz, przeciwko sobie (autoagresja). –to czynności spontaniczne lub zagrażające z premedytacją drugiej osobie, czyniące jej krzywdę, szkodę i powodujące cierpienie moralne lub fizyczne, to użycie siły w celu wymuszenia określonych zachowań lub postaw Istnieje związek agresywnego zachowania z frustracją. Jednostka narażona w przeszłości na frustracje, reaguje na nowe niepowodzenia w sposób bardziej agresywny niż osoba, która ich poprzednio nie doznawała (zależność miedzy zablokowaną potrzebą a intensywnością, pobudzania do agresji). Istnieje związek agresywnego zachowania z frustracją. Jednostka narażona w przeszłości na frustracje, reaguje na nowe niepowodzenia w sposób bardziej agresywny niż osoba, która ich poprzednio nie doznawała (zależność miedzy zablokowaną potrzebą a intensywnością, pobudzania do agresji). J. Dollard wiąże frustrację z aktem przestępczym. Ustala łańcuch przyczynowy przechodzący przez następujące etapy: zablokowanie dążenia do celu, frustracja z powodu nieosiągnięcia celu, reakcja agresywna (gwałtowne postępowanie), agresja wobec drugiej osoby, której towarzyszy lub nie - agresja instrumentalna. J. Dollard wiąże frustrację z aktem przestępczym. Ustala łańcuch przyczynowy przechodzący przez następujące etapy: zablokowanie dążenia do celu, frustracja z powodu nieosiągnięcia celu, reakcja agresywna (gwałtowne postępowanie), agresja wobec drugiej osoby, której towarzyszy lub nie - agresja instrumentalna.

11 Osobowość antysocjalna ObjawyObjawy –Powtarzalne łamanie prawa –Agresywność –Impulsywność –Kłamliwość –Brak umiaru i refleksyjności

12 Osobowość antysocjalna Cleckley (1964) Mask of Sanity - 3 obszaryCleckley (1964) Mask of Sanity - 3 obszary –Nieadekwatne, antysocjalne zachowania –Brak poczucia odpowiedzialności za swoje czyny –Uczuciowa pustka

13 Osobowość antysocjalna Wzorzec zachowań zdominowany pogardą dla cudzych praw i ich gwałceniem poczynając od 15 roku życia

Mechanizmy agresji Podejścia biologiczne Podejścia biologiczne –Agresja jako instynkt np. agresja teretorialna –Mocne wrażenia Podejścia fizjologiczno-genetyczne Podejścia fizjologiczno-genetyczne –Błędne koło agresji (agresywne zachowanie prowadzi do społecznego odrzucenia i innych kar, co produkuje nasiloną agresję) –Manipulacje genetyczne (26 pokoleń szczurów Lagerspetz) Korelaty neurologiczne Korelaty neurologiczne –Niski poziom serotoniny w mózgu u dzieci jest predyktorem agresywnych zachowań na 2 lata przed ich wystąpieniem. –Niski poziom serotoniny występuje też w mózgu u przestępców recydywistów –Niższa aktywność kory mózgu Agresja jako reakcja na frustrację Agresja jako reakcja na frustrację –Przemieszczenie agresji –Relatywna deprywacja Agresja jako rezultat społecznego uczenia się Agresja jako rezultat społecznego uczenia się –Modelowanie agresji w rodzinie, w telewizji i grach komputerowych

15 Epidemiologia antysocjalnego ZO 5% w populacji mężczyzn, 1% w populacji kobiet5% w populacji mężczyzn, 1% w populacji kobiet 40% chłopców, 24% dziewcząt z zaburzeniami zachowania rozwija w okresie dorosłości rozwija antysocjalne ZO40% chłopców, 24% dziewcząt z zaburzeniami zachowania rozwija w okresie dorosłości rozwija antysocjalne ZO Czynniki ryzyka – zaburzeni rodzice, niska inteligencjaCzynniki ryzyka – zaburzeni rodzice, niska inteligencja

16 Etiologia antysocjalnego ZO Czynniki dziedziczneCzynniki dziedziczne –Gottesman i Goldsmith (1994) przegląd ryzyka zachowania w grupie męskich bliźniąt 52% MZ, 23% DZ52% MZ, 23% DZ

Czynniki biologiczneCzynniki biologiczne –Niski poziom serotoniny w mózgu Niski poziom serotoniny w mózgu u dzieci jest predyktorem agresywnych zachowań na 2 lata przed ich wystąpieniemNiski poziom serotoniny w mózgu u dzieci jest predyktorem agresywnych zachowań na 2 lata przed ich wystąpieniem Niski poziom serotoniny w mózgu u przestępców recydywistówNiski poziom serotoniny w mózgu u przestępców recydywistów

18 Etiologia antysocjalnego ZO – czynniki rodzinne Częste stosowanie kar fizycznych Emocjonalne zaniedbania, odrzucenie Ojcowie nadużywający alkoholu

19 Etiologia antysocjalnego ZO – czynniki rodzinne Raine i in. (1995)Raine i in. (1995) –Dziecięce deficyty neuromotoryczne + –Ubóstwo + –Rodzinna niestabilność –70-procentowe ryzyko przestępczości u mężczyzn w wieku 18 lat

Profilaktyka W rodzinie (por. W. May – Bezpieczne granice) W rodzinie (por. W. May – Bezpieczne granice) W środkach masowego przekazu W środkach masowego przekazu W prawodawstwie W prawodawstwie W edukacji i sporcie W edukacji i sporcie

Resocjalizacja i terapia Niespecyficzne czynniki lecznicze Niespecyficzne czynniki lecznicze –Wiara –Nadzieja –Miłość –Rytuały –Relacje Specyficzne czynniki działań terapeutycznych wobec osób z zaburzoną osobowością Specyficzne czynniki działań terapeutycznych wobec osób z zaburzoną osobowością –Łagodność albo surowość –Terapia zbiorowa i zapotrzebowanie na stymulację –Treningi wrażliwości –Treningi kontroli złości i zastępowania agresji –Treningi akceptacji –Przebaczenie

Aneks – Co jest silniejsze: dobro czy zło Co jest silniejsze: dobro czy zło Blokowane dobro i uwolnione zło albo Blokowane dobro i uwolnione zło albo uwolnione dobro i blokowane zło Wykorzystywana agresja i inspirujący pokój Wykorzystywana agresja i inspirujący pokój

Literatura Aleksandrowicz J. W., Zaburzenia nerwicowe, zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (według ICD 10), Wyd. UJ, Kraków Aleksandrowicz J. W., Zaburzenia nerwicowe, zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych (według ICD 10), Wyd. UJ, Kraków Benedyktowicz O. K., Duszpasterstwo i psychoterapia. Poradnictwo pastoralne w praktyce, Wyd. ChAT, Warszawa Benedyktowicz O. K., Duszpasterstwo i psychoterapia. Poradnictwo pastoralne w praktyce, Wyd. ChAT, Warszawa Dębska A., Fala w wojsku, Wyd. Dom Wydawniczy Bellona Warszawa Lipińska J., Przemoc i agresja w społeczności uczniów w okresie dorastania, Opieka-Wychowanie-Terapia 1997, nr 2. Dębska A., Fala w wojsku, Wyd. Dom Wydawniczy Bellona Warszawa Lipińska J., Przemoc i agresja w społeczności uczniów w okresie dorastania, Opieka-Wychowanie-Terapia 1997, nr 2. Dąbrowski-Bąk M., Przemoc w szkole, Kwartalnik Pedagogiczny 1987, nr 2 Dąbrowski-Bąk M., Przemoc w szkole, Kwartalnik Pedagogiczny 1987, nr 2 Filas A., Janecki S., Szczęsny J., Szkoła frustracji, Wprost, Filas A., Janecki S., Szczęsny J., Szkoła frustracji, Wprost, Sołtysik T., Cekiera Cz., Dręczenie «kotów» - szkolne zwyczaje czy zwichnięta samorealizacja uczniów klas starszych w szkołach ponadpodstawowych, W: Kawula S. i Machet H., (red.) Podkultury młodzieżowe w środowisku szkolnym i pozaszkolnym Gdańsk- Wyd. Adam Marszałek Toruń Sołtysik T., Cekiera Cz., Dręczenie «kotów» - szkolne zwyczaje czy zwichnięta samorealizacja uczniów klas starszych w szkołach ponadpodstawowych, W: Kawula S. i Machet H., (red.) Podkultury młodzieżowe w środowisku szkolnym i pozaszkolnym Gdańsk- Wyd. Adam Marszałek Toruń Barczyk P., Czerny J., Agresja w szkole niemieckiej, jako problem wychowawczy i społeczny, Opieka Wychowanie-Terapia" nr 3. Barczyk P., Czerny J., Agresja w szkole niemieckiej, jako problem wychowawczy i społeczny, Opieka Wychowanie-Terapia" nr 3. Czeremko P., Problemy przemocy w szkole, Edukacja 1996, nr l. Czeremko P., Problemy przemocy w szkole, Edukacja 1996, nr l. Dietrich M., Handbuch Psychologie & Seelsorge, R. Brockhaus Verlag, Wuppertal Dietrich M., Handbuch Psychologie & Seelsorge, R. Brockhaus Verlag, Wuppertal Jakubik A., Zaburzenia osobowości, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1999 Jakubik A., Zaburzenia osobowości, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1999 Krzysteczko H., Poradnictwo duszpasterskie, Wyd. Powiernik Rodzin, Katowice Krzysteczko H., Poradnictwo duszpasterskie, Wyd. Powiernik Rodzin, Katowice Lemke H., Personzentrierte Beratung in der Seelsorge, Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart Lemke H., Personzentrierte Beratung in der Seelsorge, Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart Luft S., Medycyna pastoralna, Wyd. Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa Luft S., Medycyna pastoralna, Wyd. Archidiecezji Warszawskiej, Warszawa Obuchowska I., Agresja, [w:] W. Pomykało (red.), Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa Fundacja Innowacja. Obuchowska I., Agresja, [w:] W. Pomykało (red.), Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa Fundacja Innowacja. Herman J. L., Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk 1998, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Herman J. L., Przemoc. Uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk 1998, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Gorący A. Uwarunkowania zachowań agresywnych - przegląd badań, Opieka-Wychowanie-Terapia" 1990, nr 1-2. Gorący A. Uwarunkowania zachowań agresywnych - przegląd badań, Opieka-Wychowanie-Terapia" 1990, nr 1-2. Jarosz E., Odpowiedzialność społeczna w stosunku do zjawiska przemocy wobec dzieci, W: Radziewicz-Winnicki A., (red.) Problemy i tendencje rozwojowe we współczesnej pedagogice społecznej w Polsce, Wyd. Śląsk Katowice Jarosz E., Odpowiedzialność społeczna w stosunku do zjawiska przemocy wobec dzieci, W: Radziewicz-Winnicki A., (red.) Problemy i tendencje rozwojowe we współczesnej pedagogice społecznej w Polsce, Wyd. Śląsk Katowice Obuchowska I., Przemoc w wychowaniu, Kwartalnik Pedagogiczny 1989, nr 411. Obuchowska I., Przemoc w wychowaniu, Kwartalnik Pedagogiczny 1989, nr 411. Pecyna M. B., Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa Pecyna M. B., Psychologia kliniczna w praktyce pedagogicznej, Wyd. Akademickie Żak, Warszawa Pospiszyl K., Psychopatie, PWN Warszawa Pospiszyl K., Psychopatie, PWN Warszawa Rebell W., Psychologisches Grundwissen für Theologen. Ein Handbuch, Chr. Kaiser Verlag, München Rebell W., Psychologisches Grundwissen für Theologen. Ein Handbuch, Chr. Kaiser Verlag, München Roger Dufour-Gompers Dictionaire de la violence et du crime Toulouse Editions Erés. Roger Dufour-Gompers Dictionaire de la violence et du crime Toulouse Editions Erés. Frączek A. Socjalizacja a intrapsychizna reglulacja agresji interpersonalnej, W: A. Frączek i H. Zumkley (red.), Socjalizacja a agresja, Warszawa Wyd. Instytutu Psychologii PAN. Frączek A. Socjalizacja a intrapsychizna reglulacja agresji interpersonalnej, W: A. Frączek i H. Zumkley (red.), Socjalizacja a agresja, Warszawa Wyd. Instytutu Psychologii PAN.