Dawid Głownia, Uniwersytet Jagielloński Niezamierzony skandal, nieświadoma transgresja: Jak Zigomar stworzył japoński system cenzury filmowej

Klucze analityczno-interpretacyjne: kształtowanie się nowoczesnej Japonii oraz polityki regulującej te przekształcenia, wyznaczającej ich cele oraz definiującej środki, które miały przyczynić się do ich osiągnięcia relacje pomiędzy kinem a społeczeńswem, zwłaszcza w zakresie zmiany stylu życia i spędzania wolnego czasu, w konsekwencji zaś wyłonienia się nowej masowej formy rozrywki działalność rozwijającej się prasy ze szczególmym uwzględnieniem jej relacji z państwem i kinem refleksji nad właściwościami – a więc: wyjątkowością - kina ewolucja dyskursu prawnego, która doprowadziła do wykształcenia scentralizowanych regulacji odnosączych się do kina i jego cenzury

Warianty filmu seryjnego: seria filmowa: - składa się z niezależnych filmów powiązanych jedynie postacią głównego bohatera - przykład historyczny: Nick Carter, król detektywów - przykład współczesny: filmy o Jamesie Bondzie serial kinowy: - przedstawia jedną historię rozłożoną na większą ilość odcinków, przy czym każdy z nich stanowi zwykle względnie zamkniętą całość - przykład historyczny: Wampiry - przykład wspołzesny: brak rolę tę przejęły seriale telewizyjne (Dexter)

Model kryminalno-detektywistyczny Nick Carter, król detektywów (1908) reż. Victorin-Hippolyte Jasset Części cyklu: Le Guet-Apens z 8 września L'Affaire des bijoux z 22 września Les Faux Monnayeurs z 6 października Les Dévaliseurs de banque z 20 października Les Empreintes z 27 października Les Bandits en noir z 15 listopada

Model kryminalno-detektywistyczny Nick Carter, król złodziei (1911) reż. Victorin-Hippolyte Jasset na podstawie powieści odcinkowej Léona Sazie’go drukowanej w paryskim „Le Matin” Kontynuacje: Zigomar kontra Nick Carter (1912) Zigomar Węgorzoskóry / Nieuchwytny Zigomar (1913)

Dalsze losy formuły Louis Feuillade: cykl Fantomas (1913-1914) serial Wampiry (1915-1916) serial Judex (1917-1918) Warianty formuły spoza Francji: Dania: Dr Gar El Hama (1911) Wielka Brytania: Lieutenant Daring (1911) Włochy: Za La Mort (1914-1924) USA: The Perils of Pauline (1914) The Exploits of Elaine (1913) The Iron Claw (1916)

Zigomar w Japonii

Premiera: 11 listopada 1911 roku, kino Kinryū-kan (Asakusa, Tokio) Zigomar w Japonii ジゴマ Premiera: 11 listopada 1911 roku, kino Kinryū-kan (Asakusa, Tokio) Skala sukcesu: Przedłużenie długości wyświetlania filmu do półtora miesiąca (zwykle: 7-10 dni) Dzienny przychód kas 800 do 1000 jenów (miesięczny czynsz kina wynosił 600 jenów) Cena biletu 50 senów (pół jena) => dzienna ilość widzów 1600-2000

Przebieg wydarzeń Względnie niezakłócone wyświetlanie filmu (listopad 1911 r. – luty 1912 r.) - Japońskie imitacje Zigomara, m.in.. Nowy Zigmar (M.Pathé) Japoński Zigomar (Yoshizawa Shōten) Zigomar, wielki detektyw (Fukuhōdō) - Rynek wydawniczy: nowelizacje filmów i niezależne historie z Zigomarem - Japońska premiera filmu Zigomar kontra Nick Carter 1 maja 1912 roku Kontrowersje wokół filmu i jego imitacji (luty 1912 r. – październik 1912 r.) - Negatywne głosy ze strony środowisk edukacyjnych - Burza medialna wywołana przez prasę (głównie „Tōkyō Asahi Shinbun”) - Kampania na rzecz wprowadzenia zakazu wyświetlania filmów o Zigomarze Zakaz wyświetlania filmów o Zigomarze (październik 1912 r. – sierpień 1917 r.) - Wprowadzenie zakazu 10 października 1912 roku - Zaostrzenie lokalnych regulacji filmowych - Wprowadzenie w Tokio Zasad regulacji placówek wyświetlających filmy z sierpnia 1917 roku i ich implementacja w pozostałych 46 prefekturach

Kino umacnia swą pozycję Liczba stałych kin w Tokio 1903 r. – pierwsze stałe kino 1909 r. – ponad 70 kin 1912 r. – 43 kina Różnice w danych są konwekwencją przyjętej definicji „stałego kina”

Burza medialna: agenda „Tōkyō Asahi Shinbun” I. Konkurencja między gazetami: „Tōkyō Asahi Shinbun” a yellow-journalism: - duża ilość ilustracji, sensacyjne tytuły i treść artykułów II. Konkurencja między mediami (prasa a kino): - umocnenie się pozycji kina: a) stabilny wzrost ilości sal kinowych b) gwałtowny wzrost rozmiarów widowni ryzyko odpływu klientów na rzecz kina próba polaryzacji społeczeństwa na dwie grupy: a) czytelników prasy (wyższe kompetencje intelektualno-moralne) b) widzów kina (niższe kompetencje intelektualno-moralne) (defekty w sferze psychiczno-emocjonalnej) (podatność na uzależnienia) Teza gazety: kino wpływa negatywnie na widzów, ale ci są gorsi już w punkcie wyjścia Konsekwencja: imperatywem moralnym jest troska o widzów, którzy nie mają predyspozycji ku temu, by sami mogli o sobie zadbać

Koronny argument „Tōkyō Asahi Shinbun” Twierdzenie gazety: Oglądanie filmów o Zigomarze prowadzi – w niektórych przypadkach – do przestępstw naśladowczych Kiedy obejrzy się „Zigomara” nie sposób nazwać go filmem detektywistycznym, lecz raczej filmem promującym zbrodnię i gloryfikującym kryminalistów Tōkyō Asahi Shinbun, 7 października 1912 r. Problem: brak przekonujących argumentów na rzecz tej tezy, posługiwanie się ogólnikami, brak konkretów, wysuwanie zbyt daleko idących wniosków Przykłady: nawet w przypadku powiązania postaci Zigomara z przestępstwem nie sposób udowodnić, że zostało ono popełnione z inspiracji filmem - inny modus operandi - przestępca był notowany zanim obejrzał film - przypadkowe podobieństwo przestępstwa filmowego do przestępstwa rzeczywistego, popełnionego przez osobę która nie widziała filmu

Nowa droga Japonii i „edukacja popularna” Obrany kierunek: akceptacja modernizacji, odrzucenie westernizacji Tōyō no dōtoku seiyō no gakugei – Wschodnia etyka, Zachodnia nauka Postulat: podporządkowanie sztuki i rozrywki „edukowaniu” Próby na gruncie teatru kabuki - Rząd: „szkoła dla niepiśmiennyc - Nurt katsureki-geki: „teatr żywej historii” - Stow. Engeki Kairyōkai: „teatr moralnej inspiracji” Idea tsūzoku kyōiku – „edukacji popularnej” twórca: Komatsubarę Eitarō, minister eduakcji 1908-1911 Komitetu Badawczego do spraw edukacji popularnej (1911) Wnioski: nie wystarczy promowanie utworów wartościowych, konieczna jest również kontrola negatywna - cenzura Shōzan Sakuma (1811-1864)

Efekt skandalu: scentralizowany system cenzury filmowej I. Sytuacja sprzed skandalu związanym z Zigomarem: - brak scentralizowanych regulacji odnoszących się do kina - cenzura pozostawała w gestii władz lokalnych (od prefektur po dzielnice) - wobec kina stosowano regulacje odnoszące się do teatru i misemono (pokazów) inaczej: kino nie było postrzegane jako byt niezależny, o właściwościach immanentnych, niedostępnych inny formom sztuki i rozrywki II. Casus Zigomara pozwolił zwrócić uwagę na następujące kwestie: - charakter nowego medium: brak koherencji między obrazem, tekstem i fabułą - nieefektywność (nieadekwatność) istniejącego systemu cenzury w zakresie: a) jej zdecentralizowanego charakteru (różnice w procedurach na poziomie dzielnic, konieczność ponownego przechodzenia procesu cenzorskiego przy zmianie lokalizacji wyświetlania filmu) b) dokonywanie cenzury filmowej w oparciu o regulacje dostosowane do innego medium stąd: brak konieczności oglądania filmu przed dopuszczniem go do wyświetlania III. Sytuacja po skandalu - wypracowanie systemu regulacji uwzględniającego specyfikę medium (1917) - wypracowanie scentralizowanego systemu regulacji filmowych (1925)

Dziękuję za uwagę