ONKOLOGIA BIOLOGIA CHOROBY NOWOTWOROWEJ

KONTROLA PROLIFERACJI System reperacji DNA Apoptoza Ograniczona liczba podziałów komórki

GENY REPERUJĄCE DNA geny usuwające błędy powstające podczas replikacji DNA

APOPTOZA Samobójstwo komórki Apoptoza eliminuje uszkodzone komórki (bo komórki uszkodzone są podatne na mutacje) - rola p53 Komórki nowotworowe są oporne na apoptozę

APOPTOZA

APOPTOZA Produkt genu p53 (białko p53) jest nieaktywne w wielu nowotworach. Skutkuje to tym, że komórki nowotworowe nie umierają, mimo że są nieprawidłowe i powinny ulec apoptozie.

OGNANICZONA LICZBA PODZIAŁÓW KOMÓRKI Wszystkie komórki mogą dzielić się zaprogramowaną ilość razy. Uwarunkowane jest to obecnością telomerów na końcach chromosomów. Za każdym razem, kiedy komórka dzieli się telomery skracają się.

OGNANICZONA LICZBA PODZIAŁÓW KOMÓRKI Większość komórek umiera z chwilą osiągnięcia wieku określanego tzw. limitem Hayflicka. Część komórek (mniej więcej jedna na 3 mln) zaczyna wytwarzać telomerazę - enzym przeznaczony do rekonstrukcji telomerów, komórka taka może dzielić się w sposób nieograniczony i staje się komórką nowotworową.

ANGIOGENEZA W początkowych fazach procesu nowotworowego guzy zbudowane są ze skupisk komórek nieprzekraczających 1–2 mm3 i pozbawionych naczyń krwionośnych. Substancje odżywcze, czynniki wzrostu oraz tlen dostarczane są głównie w wyniku dyfuzji. W takim stanie nowotwór może pozostawać przez długi czas. Dalszy rozwój guza wiąże się z wykształceniem naczyń krwionośnych umożliwiających wzrost, naciekanie tkanek oraz powstawanie przerzutów.

ANGIOGENEZA

ANGIOGENEZA

CECHY KOMÓRKI NOWOTWOROWEJ niekontrolowany wzrost samowystarczalność w zakresie sygnałów wzrostu (proliferacji) ignorowanie sygnałów hamowania proliferacji unikanie apoptozy - samobójstwa komórki stymulowanie angiogenezy zdolność do inwazji tkanek i przerzutowania nieograniczony potencjał replikacyjny – nieśmiertelność

ONKOGENEZA Nowotworzenie wiąże się z zaburzeniami genetycznymi. Za powstawanie nowotworu odpowiedzialne są zarówno dziedziczne jak i somatyczne zaburzenia genetyczne. Progresja ze zdrowej komórki do inwazyjnego nowotworu zajmuje zazwyczaj około 5-20 lat.

ONKOGENEZA Ryzyko zachorowania na raka jest modyfikowane przez cechy wrodzone, styl życia i środowisko, jest też kwestią szczęścia....

14.1 million nowych zachorowań 8.2 million zgonów z powodu nowotworów 2012 14.1 million nowych zachorowań 8.2 million zgonów z powodu nowotworów 32.6 million osób z nowotworem

ONKOLOGIA STRATEGIE WYKRYWANIA I LECZENIA NOWOTWORÓW

Wyleczalność nowotworów złośliwych SKALA PROBLEMU Wyleczalność nowotworów złośliwych 50%

CO TO JEST WYLECZENIE W ONKOLOGII? Przeżycie 5 lat bez objawów choroby (większość niepowodzeń występuje w tym okresie). W przypadku raka piersi, nerki, ziarnicy o wyleczeniu możemy mówić po 15-20 latach bez objawów choroby. W przypadku raka płuca i innych nowotworów tytoniozależnych – już po 2 latach istnieje większe ryzyko rozwoju drugiego nowotworu niż wznowy pierwotnego nowotworu.

WYLECZENIE W ONKOLOGII różne nowowtwory - różne rokowania Dobrze rokujące, szansa wyleczenia >50% Źle rokujące, szansa wyleczenia <30% Grupa pośrednia, 30-50% szans na wyleczenie

5-LETNIE PRZEŻYCIA W POLSCE

5-LETNIE PRZEŻYCIA W POLSCE i W EUROPIE Mężczyźni Kobiety EU PL EU PL

UMIERALNOŚĆ Z POWODU NOWOTWORÓW W POLSCE

PRZYCZYNY NISKIEJ WYLECZALNOŚCI NOWOTWORÓW W POLSCE 1. Niska świadomość onkologiczna społeczeństwa: - nieznajomość podstawowych objawów choroby nowotworowej - niska zgłaszalność na badania przesiewowe - unikanie wizyty u lekarza w sytuacji wystąpienia objawów sugerujących nowotwór - rozpowszechnienie przesądów („rak jest nieuleczalny”, „guza nie wolno ruszać”), - tolerowanie „uzdrowicieli”

PRZYCZYNY NISKIEJ WYLECZALNOŚCI NOWOTWORÓW W POLSCE 2. Brak czujności onkologicznej prowadzący do opóźnienia rozpoznania 3. Nieznajomość standardów leczenia onkologicznego i taktyki skojarzonego leczenia nowotworów 4. Podejmowanie złych decyzji terapeutycznych 5. Podejmowanie leczenia nowotworów poza wielospecjalistycznymi ośrodkami onkologicznymi

STRATEGIE ROZPOZNAWANIA I LECZENIA NOWOTWORÓW Im wcześniej rozpoznamy chorobę nowotworową i wdrożymy odpowiednią terapię, tym wyższe są szanse wyleczenia. Wczesne rozpoznanie pozwala na zastosowanie mniej agresywnego leczenia – operacji mniej okaleczających oraz uzasadnione odstąpienie od terapii uzupełniającej (napromieniania i/lub chemioterapii) i w konsekwencji uniknięcie związanych z nią działań niepożądanych.

PROFILAKTYKA NOWOTWORÓW Profilaktyka wtórna (wczesne wykrywanie) daje większe szanse na wyleczenie nowotworów. Czujność onkologiczna Znajomość i wyszukiwanie objawów chorób nowotworowych i natychmiastowa diagnostyka. Badania przesiewowe Badanie osób bez objawów choroby w celu wczesnego wykrycia nowotworu lub stanu przednowotworowego.

BADANIA PRZESIEWOWE Cel badań przesiewowych: zmniejszenie umieralności na nowotwory złośliwe. Dotyczą: tej części populacji, w której występuje największe ryzyko zachorowania na konkretną chorobę nowotworową.

BADANIA PRZESIEWOWE Nie ustalają ostatecznego rozpoznania. Konieczność podjęcia dalszych badań w celu potwierdzenia bądź wykluczenia choroby. Powinny dotyczyć nowotworów, dla których istnieją skuteczne metody leczenia.

WARUNKI SKUTECZNOŚCI BADAŃ PRZESIEWOWYCH - dotyczą nowotworów stanowiących poważny problem epidemiologiczny są znane skuteczne metody leczenia zastosowanie testu umożliwiającego wykrycie choroby we wczesnym stadium; proste; tanie; powtarzalne; akceptowalne społecznie; wysoka czułość (zdolność testu do wykrycia choroby); wysoka swoistość (zdolność testu do identyfikacji osób zdrowych)

BADANIA PRZESIEWOWE

BADANIA PRZESIEWOWE Wg Europe Against Cancer Skrining uzasadniony: Rak piersi – mammografia (50-69 r.ż.) Rak szyjki macicy – cytologia (30-60 r.ż.) Rak jelita grubego – stolec na krew utajoną (50-74 r.ż.)

BADANIA PRZESIWEOWE W POLSCE Rak szyjki macicy – cytologia Rak piersi – mammografia Rak jelita grubego – kolonoskopia

RAK SZYJKI MACICY - CYTOLOGIA Badanie cytologiczne wymazów z ujścia zewnętrznego szyjki macicy. od 25 do 59 r.ż. co 3 lata

Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy 2008 Wydatki: 10 021 533,81 zł. Efekty realizacji programu: W roku 2008 objęto 795 769 kobiet, u 50 kobiet stwierdzono raka szyjki macicy, u 18 972 kobiet stwierdzono nieprawidłowy wynik badania cytologicznego, u 802 kobiet po weryfikacji wyników nieprawidłowych rozpoznano śródnadbłonkową neoplazję szyjki macicy

RAK PIERSI - MAMMOGRAFIA od 50 do 69 r.ż. co 2 lata.

Program profilaktyki raka piersi 2008 Wydatki: 9 806 330,03 zł. Efekt realizacji programu: Badaniem objęto 751 695 kobiet w wieku 50-69 lat, u 1417 kobiet stwierdzono raka piersi, u 176 086 kobiet stwierdzono zmiany łagodne.

RAK JELITA GRUBEGO - KOLONOSKOPIA Dotyczy osób w wieku 50-65 lat, w wieku 40-65 lat, które miały w rodzinie przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) z rakiem jelita grubego, w wieku 25-65 lat pochodzących z rodziny potwierdzonym obciążeniem genetycznym Raz na 10 lat

RAK JELITA GRUBEGO – KOLONOSKOPIA 2008 Wydatki: 13 848 773,79 zł. Efekt realizacji programu: wykonano 38 384 badań kolonoskopowych, wykonano 15 057 badań histopatologicznych, u 13 697 pacjentów stwierdzono obecność polipów, 546 pacjentom pobrano wycinek, u 288 pacjentów wykryto raka jelita grubego.