Ptaki krajobrazu rolniczego Szkolenie rolnośrodowiskowe dr inż. Michał Markowski

Ptaki (Aves), gromada zwierząt stałocieplnych, w układzie systematycznym zaliczane są do typu kręgowców (Chordata). Współcześnie żyje 9300 gatunków ptaków podzielonych na 28 rzędów. Ptaki są jedynymi kręgowcami (za wyjątkiem nietoperzy), które dzięki umiejętności latania opanowały środowisko powietrzne. O szczególnym przystosowaniu się ptaków do latania świadczą ich cechy morfologiczne i anatomiczne: dobrze rozwinięte skrzydła, stosunkowo mała i lekka głowa, giętka szyja, wrzecionowaty kształt ciała, mocna i sztywna budowa klatki piersiowej. Cechą wyłączną ptaków jest istnienie swoistych narządów – worków powietrznych i kości pneumatycznych, pokrycie ciała bardzo lekkimi, dachówkowato ułożonymi piórami i posiadanie dzioba. Dzięki różnorodnym cechom przystosowawczym, ptaki opanowały praktycznie wszystkie miejsca na Ziemi.

Zagrożenia dla ptaków w Polsce

Zagrożenia dla ptaków w Polsce wysoki stopień skażenia środowiska stosowanie środków chemicznych w rolnictwie i lasach polowania i odstrzał gatunków oraz kłusownictwo wyrąb lasów melioracje osuszające oraz regulacja rzek i ich dolin budowa tras komunikacyjnych wzrost presji drapieżników np. lisa, jenota wypalanie szuwarów dewastacja i zabudowa obrzeży zbiorników wodnych nadmierna penetracja ludzka zmiany klimatyczne antropogeniczne przeobrażenia siedlisk lęgowych budowa zbiorników zaporowych intensyfikacja nadrzecznych łąk i pastwisk

ZADRZEWIENIA W zespole ptaków występują zarówno gatunki typowo leśne, jak i ptaki terenów otwartych. Słowik szary, Bażant, Bogatka, Cierniówka, Dudek, Dzięcioł białoskrzydły, Dzięcioł czarny, Dzięcioł duży, Dzięcioł trójpalczasty, Dzięcioł zielonosiwy, Dzięcioł zielony, Dzięcioł średni, Dzięciołek, Dzierzba czarnoczelna, Dzwoniec, Gajówka, Gawron, Gil, Grubodziób, Grzywacz, Gąsiorek, Jastrząb, Kania czarna, Kos, Kowalik, Kraska, Krętogłów, Krogulec, Kruk, Kukułka, Kwiczoł, Modraszka, Muchołówka białoszyja, Muchołówka szara, Myszołów, Ortolan, Pełzacz ogrodowy, Pleszka, Podróżniczek, Pójdźka, Pokrzywnica, Puchacz, Pustułka, Puszczyk, Raniuszek, Rudzik, Samotnik, Sikora uboga, Siniak, Sójka, Sroka, Srokosz, Szczygieł, Szpak, Słonka, Słowik rdzawy, Trzmielojad, Trznadel, Turkawka, Uszatka, Wilga, Wrona, Zaganiacz, Zięba, Śpiewak, Świstunka leśna

ŁĄKI Tereny te zamieszkują głównie drobne ptaki śpiewające i niektóre ptaki drapieżne (np. błotniaki), dla których tereny te stanowią ważne żerowiska. Batalion, Bażant, Biegus zmienny, Bocian biały, Błotniak łąkowy, Cierniówka, Czajka, Derkacz, Dudek, Gąsiorek, Kląskawka, Krwawodziób, Kukułka, Kulon, Kuropatwa, Mewa siodłata, Myszołów, Orlik krzykliwy, Ostrygojad, Pliszka siwa, Pliszka żółta, Pokląskwa, Potrzeszcz, Potrzos, Rybitwa białoczelna, Rycyk, Sieweczka obrożna, Siewka złota, Skowronek, Srokosz, Słowik rdzawy, Trznadel, Świergotek łąkowy, Świerszczak

MOKRADŁA I BAGNA Bagna są zamieszkiwane przez specyficzny, bogaty zespół ptaków, głównie z rodzin: kaczkowatych, bekasowatych, mew, rybitw, chruścieli i nadwodnych ptaków śpiewających. Batalion, Bielaczek, Brzęczka, Bączek, Cyraneczka, Cyranka, Czajka, Czapla biała, Dubelt, Dziwonia, Gęgawa, Gęś białoczelna, Gęś zbożowa, Hełmiatka, Kokoszka, Krakwa, Krwawodziób, Krzyżówka, Kszyk, Kulik wielki, Lodówka, Mewa mała, Orlik krzykliwy, Perkoz rdzawoszyi, Potrzos, Płaskonos, Rokitniczka, Rożeniec, Rybitwa białoskrzydła, Rybitwa białowąsa, Rycyk, Słowik rdzawy, Trzcinniczek, Wodniczka, Wodnik, Wąsatka, Zausznik, Łabędź krzykliwy, Łęczak, Łyska, Śmieszka, Świergotek łąkowy, Świstun, Żuraw

STARORZECZA Na starorzeczach gniazdują perkozy, kaczki, łabędzie, chruściele i drobne ptaki szuwarowe. Brzęczka, Bączek, Bąk, Czapla biała, Gęgawa, Gęś białoczelna, Gęś zbożowa, Gągoł, Głowienka, Hełmiatka, Kokoszka, Krakwa, Krzyżówka, Lodówka, Perkoz dwuczuby, Perkoz rdzawoszyi, Rokitniczka, Rybitwa czarna, Słowik rdzawy, Trzcinniczek, Wodnik, Zausznik, Łabędź krzykliwy, Łabędź niemy, Łyska, Świstun

Czynna ochrona ptaków na przykładzie bociana białego

Podstawowym warunkiem dla przetrwania bociana białego środowisk podmokłych – najwartościowszej bazy żerowej bociana. Aktualnie, w okresie dalszych, silnych przekształceń struktury środowiska, w obliczu zabudowywania terenów otwartych i zmniejszania powierzchni podmokłych łąk i nieżuytków, problem ten nabiera szczególnego znaczenia. Najlepsze warunki pokarmowe stwarzają bocianom różnego rodzaju mokradła: rozlewiska i starorzecza, wilgotne łąki, nadrzeczne pastwiska, śródpolne oczka wodne, płytkie obrzeża stawów, bagna, torfowiska. Środowiska te charakteryzują się dużą produktywnością i różnorodnością zasiedlających je organizmów, stanowiąc ostoję także dla wielu innych cennych gatunków. Innym czynnikiem warunkującym gnieżdżenie się bociana jest obecność w krajobrazie elementów, na których ptaki będą mogły umieścić gniazdo.

W dawniejszych czasach bociany znajdowały dostatek starych, częściowo uschniętych drzew, na których łatwo było zbudować gniazdo. Upodobały sobie także strome dachy budynków, kryte strzechą bądź dachówką. Dostępność takich miejsc zmniejsza się, bociany coraz częściej lokalizują swe gniazda w miejscach niebezpiecznych, jak słupy sieci elektroenergetycznej i czynne kominy. Ludzie od dawna pomagają bocianom w znalezieniu miejsca do założenia gniazda. Kiedyś zachęcano bociany do osiedlenia się umieszczając na wysokim drzewie lub dachu stare koła, obecnie zakłada się specjalnie przygotowane platformy gniazdowe. Obcina się konary i gałęzie zasłaniające dolot do gniazd na drzewach, zakłada platformy w miejscach, gdzie stare gniazdo spadło lub na przenosi się je w bezpieczniejsze miejsce.

Strefy ochronne wokół gniazda bielika Zasięg ochrony ścisłej Strefy ochronne wokół gniazda bielika Zasięg ochrony częściowej Las Jezioro 500 m 200 m  Gniazdo - - - - Bagno

Gatunek Liczba par Myszołów Gołębiarz Błotniak stawowy Orlik krzykliwy Pustułka Błotniak łąkowy Kania ruda Bielik Kania czarna Błotniak zbożowy Rybołów Orzeł przedni Gadożer Orlik grubodzioby Sokół wędrowny 35000 5000 2500 1650-1800 1500 500 430-490 400 50-70 50-60 35 10-20 5

Jak kosić łąki?