Zmiany w słownictwie i metodyce JHP BN – założenia, realizacja i perspektywy. Wanda Klenczon Anna Stolarczyk

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Opracowanie rzeczowe – co dalej? Prekoordynacja czy postkoordynacja? JHP BN diagnoza JHP BN kierunek zmian Hasła przedmiotowe „formalne” Metodyka i procedury zmian

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Jak zaspokoić oczekiwania współczesnego użytkownika a jednocześnie nie utracić danych już obecnych w naszych bazach? Jak podnieść jakość haseł i wydajność opracowania rzeczowego nie zwiększając kosztów? Opracowanie rzeczowe – jaka przyszłość?

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Język haseł przedmiotowych - język obcy Katalog projektów urządzeń do uzdatniania wody = Uzdatnianie wody – urządzenia – projekty - katalog Materiały z konferencji poświęconej psychologii rozwojowej dziecka = Dziecko – rozwój psychofizyczny – materiały konferencyjne Katalog wystawy polskiego rzemiosła barokowego = Rzemiosło artystyczne – wyroby – Polska – w. – katalog wystawy Historia podręczników historii Polski = Polska – historia – podręcznik - historia

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN ) pozorna naturalność słownictwa 2) sztuczna i zbyt skomplikowana gramatyka języków prekoordynowanych 3) trudne do wyjaśnienia odstępstwa od reguł  niezrozumienie haseł, słabe wykorzystanie w katalogach Nie możemy spodziewać się, że użytkownik katalogu online pozna zasady redakcji i budowy haseł Język haseł przedmiotowych - język obcy

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Budowa rozwiniętych haseł przedmiotowych sprawia trudności (56%), jest trudna lub bardzo trudna (15%) Trudności w stosowaniu określników zasady stosowania są niejasne – 24%, stosowanie określników swobodnych jest trudne - 38%, budowa określników geograficznych jest trudna – 20% Terminologia jest przestarzała lub nieprecyzyjna – 26% Jakość haseł nie jest wystarczająca – 41%, jest zła – 14% LC Staff Survey on Subject Cataloging, 2006 w badaniu udział wzięło ok. 150 „indeksatorów” LC (ok. 50% zespołu)

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN LCSH - diagnoza słownictwo częściowo zdezaktualizowane, konserwatywne (nowa terminologia uwzględniana ze znacznym opóźnieniem), „amerykocentryczny” punkt widzenia niepełne, niekonsekwentne relacje między terminami zbyt skomplikowana gramatyka zbyt wiele wyjątków i odstępstw od ogólnych reguł  hasła mało zrozumiałe dla użytkowników (zarówno końcowych, jak i bibliotekarzy nie będących specjalistami indeksowania)  indeksowanie bardzo czasochłonne i kosztowne

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Prekoordynacja czy postkoordynacja? + jednoznaczne pojęcia + kontekst pojęcia + relacje między pojęciami + wyrażenie złożonych tematów + przeszukiwanie zasobu zarówno w opcji „browsing” jak i „searching” - hasła trudne dla katalogerów i niezrozumiałe dla użytkowników - konieczność długiego i permanentnego szkolenia personelu - pracochłonna i kosztowna - niejednoznaczne pojęcia, mniejsza precyzja, więcej wyników nierelewantnych - brak kontekstu - brak relacji - trudność wyrażenia złożonych tematów - przeszukiwanie zasobu tylko w opcji „searching” + łatwość posługiwania się zarówno przez użytkowników, jak i katalogerów + krótsze i bardziej efektywne szkolenie personelu + opracowanie szybkie i tańsze

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN FAST (Faceted Application of Subject Terminology) nowe narzędzie opisu rzeczowego, zwłaszcza zasobów sieciowych prosty i łatwy do stosowania, intuicyjny wykorzystujący bogaty zasób słownictwa LCSH, ale radykalnie upraszczający jego gramatykę postkoordynowany, z elementami prekoordynacji  terminy w jednej fasecie – prekoordynacja  terminy w różnych fasetach – postkoordynacja kompatybilny z MARC21 (dodano do formatu pola X48) utrzymywany jako kartoteka wzorcowa możliwość prostego zastosowania w schematach metadanych np. Dublin Core

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Element prekoordynacji W jednej fasecie może powstać łańcuch złożony z elementów przypisanych do tej fasety, np. 650 |a + 6xx |x + 6xx |x… Americans—Travel—Historiography Asians—Legal status, laws, etc. Brain—Cancer—Patients—Family relationships 651 |a + 6xx |y… California—San Francisco—Chinatown Michigan—Lake Charlevoix Ohio—Columbus

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN FAST a Dublin Core LCSH United States |x Civilization |x Italian influences |xHistory |y 20th century |v sources FAST Geographic: United States  Topical: Civilization |x Italian influences |x History  Period:  Form: Sources  Dublin Core Coverage.spatial: United States Subject: Civilization - Italian influences – History Period: Type: Sources

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN FAST a Dublin Core LCSH School psychologists |z Italy |z Rome |v congresses FAST Topical: School psychologists  Geographic: Italy |z Rome  Form: Congresses  Dublin Core Subject: School psychologists Coverage.spatial: Italy –Rome Type: Congresses

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN LCSH  FAST problem szumu informacyjnego Human rights $z Korea (North) Refugees $z Korea (North) Koreans $z China United States $x Foreign relations $z Korea (North) Korea (North) $x Foreign relations $z United States Human rights. $2 fast Refugees. $2 fast Koreans. $2 fast Foreign relations. $2 fast Korea (North) $2 fast United States. $2 fast China. $2 fast

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Scylla, Charybda, syreny – prekoordynacja, postkoordynacja czy kapitulacja?…

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN JHP BN - problemy Kartoteka wzorcowa haseł przedmiotowych rozwiniętych 2005 – rekordów 2009 – rekordów miesięcznie ok nowych pozycji indeksowych pojedyncze wystąpienia  rozproszenie informacji, utrudnienie wyszukiwania Jak ograniczyć przyrost haseł przedmiotowych rozwiniętych i nadmierne rozproszenie dokumentów w indeksie przedmiotowym? „browsing” czy „searching” – czy jesteśmy w stanie zapewnić efektywność wyszukiwania w obu opcjach?

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN JHP BN – co dalej? Wnioski zespołu ds. rozwoju zachować wyszukiwawcze funkcje indeksu przedmiotowego – punkty dostępu do tematu osadzonego w kontekście odsyłacze całkowite i pomocnicze hasła rzeczowe skupiające tematycznie większy nacisk położyć na potencjał wyszukiwania przez „słowo z opisu” z aktywnym udziałem użytkowników monitorowanie opcji wyszukiwawczych w katalogu online

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN JHP BN – kierunki zmian 1. uporządkowanie słownictwa eliminacja archaizmów (m.in. tematy klasowe i odpowiadające im określniki) preferencja dla wyrażeń wielowyrazowych konsekwentne wprowadzanie haseł wyrażających kategorie osób i typy obiektów dodatkowe odsyłacze całkowite

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN JHP BN – kierunki zmian 2. uproszczenie składni (gramatyki) ograniczenie stosowania określników chronologicznych i formalnych  przeniesienie tych informacji do odpowiednich pól Kluczowym punktem dostępu jest przedmiot dokumentu Forma, rodzaj, typ dokumentu jest elementem drugorzędnym

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN JHP BN - wprowadzone pola opisu rzeczowego rekordu wzorcowego 155, 455, gatunek/forma/typ dokumentu 180 – określnik ogólny 182 – określnik chronologiczny 750 – odpowiednik angielski dla tematu ogólnego 751 – odpowiednik angielski dla tematu geograficznego rekordu bibliograficznego gatunek/forma/typ dokumentu 648 – chronologia

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Forma, rodzaj, gatunek, typ dokumentu Od 1 stycznia 2010 przestajemy – stopniowo - stosować określniki formalne (podpole „v”) w użyciu – wprowadzane sukcesywnie terminy indeksowe w polu 655 gatunek/forma/typ dokumentu  określniki formalne („v”)  tematy (650)  nowe terminy

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Po przeniesieniu informacji z podpola „v” do pola 655 Rolnictwo – ekonomika – Polska – 19 w. Rolnictwo – ekonomika – Polska – r. Rolnictwo – ekonomika – Polska – r. Rolnictwo – ekonomika – Polska – r. Rolnictwo – ekonomika – Polska – r. Rolnictwo – ekonomika – Polska – r. Rolnictwo – ekonomika – Polska – od 1944 r. Rolnictwo – ekonomika – Polska – od 1980 r. Rolnictwo – ekonomika – Polska – od 1989 r. Rolnictwo – ekonomika – Polska – od 2001 r. = 10 pozycji indeksowych zamiast 23

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN /655 Index Term Form/Genre = Termin indeksowy – określenie rodzaju/formy dokumentu (tzw. „hasło formalne”) Rodzaje i typy wydawnictw, obiektów, zasobów Katalogi wystaw Druki ulotne Programy nauczania Mapy topograficzne Śpiewniki Albumy Plakaty Bibliografie terytorialne Mszały Płyty DVD Zasoby elektroniczne

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN /655 Index Term Form/Genre = Termin indeksowy – określenie rodzaju/formy dokumentu (tzw. „hasło formalne”) Rodzaje, gatunki, formy (literackie, muzyczne, filmowe itp.) Powieść Powieść psychologiczna Film fabularny Film sensacyjny Symfonia koncertująca Muzyka na skrzypce i fortepian ale nie: Literatura, Muzyka, Film

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN /655 Index Term Form/Genre = Termin indeksowy – określenie rodzaju/formy dokumentu (tzw. „hasło formalne”) Techniki artystyczne, w których wykonano obiekty Drzeworyt Klocek drzeworytniczy Odbitka bromowa Litografia barwna Miękki werniks Pastel

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN /655 Index Term Form/Genre = Termin indeksowy – określenie rodzaju/formy dokumentu (tzw. „hasło formalne”) Rodzaje i typy wydawnictw, obiektów, zasobów ze wskazaniem adresata Wydawnictwa dla niewidomych Książki dla przedszkolaków Poradniki dla rodziców Ćwiczenia i zadania dla gimnazjów Podręczniki akademickie Druki masońskie

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN /655 Index Term Form/Genre = Termin indeksowy – określenie rodzaju/formy dokumentu (tzw. „hasło formalne”) Graficzny/przestrzenny sposób prezentacji treści Duży druk Wykroje i wzory Widok z żabiej perspektywy Rzut poziomy Druki cyrylickie Globusy

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Od 1 stycznia 2010 r. nie stosuje się w opisie określników formalnych I półrocze 2009 utworzono: rekordy dla haseł rozwiniętych I półrocze 2010 utworzono: rekordów dla haseł rozwiniętych

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Hasła formalne Przyjęto dla nich formę w liczbie mnogiej: Katalogi wystaw Katalogi zbiorów Księgi pamiątkowe Książki mówione

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Hasła formalne Wyjątki (liczba pojedyncza) Bibliografia Kalendarium Hasła dla druków muzycznych: Melodia z tekstem podłożonym Melodia z tekstem podłożonym i chwytami gitarowymi Melodia z tekstem podłożonym i funkcjami harmonicznymi

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Hasła formalne Do haseł formalnych nie włączono poniższych określników formalnych, funkcjonują jako określniki ogólne - aranżacja - przekład interlinearny - repertuar - rozmówki - statystyka – metody statystyczne w danej dziedzinie dla danych statystycznych hasło – Dane statystyczne

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Hasła formalne Rozszerzenie listy kategorii, np: Mapy: Mapy turystyczne Atlasy biblijne Mapy przyrodnicze Mapy językowe Plany miast etc.

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Hasła formalne Poradniki: Poradniki dla młodzieży Poradniki dla chorych i niepełnosprawnych Poradniki dla nauczycieli Poradniki dla rodziców Poradniki językowe

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Hasła formalne Słowniki (językowe): Słowniki etymologiczne Słowniki frazeologiczne Słowniki haseł przedmiotowych Słowniki i encyklopedie biblijne Słowniki terminologiczne

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Hasła formalne określniki: - fragmenty - informator dla zagranicy - informator o zawodzie - szkice - teksty nie będą mieć swoich odpowiedników w postaci haseł formalnych

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Hasła formalne określnik - rejestr otrzyma odpowiedniki w postaci haseł dla konkretnych rejestrów (Rejestr dłużników, Rejestr okrętowy). Nie będą to hasła formalne

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Hasła formalne określnik - źródła otrzymał odpowiednik w postaci hasła formalnego – Źródła historyczne dla źródeł prawa nie wprowadza się tymczasem odpowiednika/ów

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje usunięto rekordów zmodyfikowano rekordów pozostało ca z użyciem określnika formalnego

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – procedury przekazywania danych do NUKAT Środa – przekazywanie wykazu haseł usuniętych (usunięte od czwartku do wtorku następnego tygodnia) Czwartek – przekazywanie wykazów haseł nowych i zmodyfikowanych (modyfikowane od czwartku do środy następnego tygodnia i wprowadzone od wtorku do poniedziałku następnego tygodnia)

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Melioracje wykonane Pamiętniki Druki ulotne Dokumenty elektroniczne Encyklopedie Słowniki – językowe i biograficzne Materiały konferencyjne Programy nauczania Scenariusze zajęć Sprawdziany i testy

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje - metody zmiana z liczby pojedynczej na mnogą haseł, które już istniały w JHP BN, np.: Książki mówione, Książki dla przedszkolaków, Encyklopedie, Słowniki zmiana etykiet pól – z 150, 450, 550 na 155, 455, 555 w rekordach wzorcowych zmiana etykiet pól – z 650 na 655 w rekordach bibliograficznych

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje - metody w obszarze opisu przedmiotowego usunięcie określnika formalnego bez dodatkowych operacji w obszarze opisu przedmiotowego – jeśli określnik formalny ma swój odpowiednik w postaci hasła formalnego, np.: pamiętniki (w opisie Pamiętniki polskie, angielskie etc.) publicystyka (w opisie Publicystyka polska, Felieton włoski, Reportaż niemiecki etc.) relacje z podróży (w opisie Literatura podróżnicza polska, francuska etc.)

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje - metody w obszarze opisu przedmiotowego podobne postępowanie dotyczy korespondencji, jednakże z opisów przedmiotowych trzeba usunąć określnik – źródła. Nie dodaje się tu hasła formalnego Źródła historyczne. Należy poprzestać na hasłach Listy polskie, Korespondencja dyplomatyczna etc.

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje - metody w obszarze opisu przedmiotowego usunięcie określnika formalnego i dodanie do opisu hasła formalnego, np.: Materiały konferencyjne Księgi pamiątkowe Katalogi aukcyjne Katalogi wydawnicze Dokumenty dźwiękowe

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje - metody w obszarze rekordów wzorcowych usunięcie określników formalnych usunięcie rekordów zdublowanych po usunięciu określnika formalnego rekordy, w których nie wystąpiły podpola x, y, z można usunąć globalnie, resztę trzeba sprawdzić pojedynczo

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – metody Katalogi wystaw, zbiorów w obszarze rekordów wzorcowych i opisie przedmiotowym usunięcie określnika formalnego z części haseł, zamiana określnika formalnego na określnik ogólny (wystawy, zbiory) po nazwach ciał zbiorowych dodanie w opisie odpowiedniego hasła formalnego – Katalogi wystaw, Katalogi zbiorów

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – metody Katalogi wystaw, zbiorów – przykład 1 przed melioracją Aleksander Gierymski / Muzeum Narodowe w Warszawie ; katalog wystawy Gierymski, Aleksander ( ) – katalog wystawy Muzeum Narodowe (Warszawa) - katalog wystawy Malarstwo polskie w. - katalog wystawy Warszawa – wystawy r. po melioracji Aleksander Gierymski / Muzeum Narodowe w Warszawie ; katalog wystawy Gierymski, Aleksander ( ) Muzeum Narodowe (Warszawa) - wystawy Malarstwo polskie w. Warszawa – wystawy r. Katalogi wystaw

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – metody Katalogi wystaw, zbiorów – przykład 2 przed melioracją Peter Michal Bohúň w kolekcji Muzeum w Bielsku-Białej Bohúň, Peter Michal ( ) – twórczość - katalog Muzeum (Bielsko-Biała) – zbiory - katalog Malarstwo słowackie - 19 w. - katalog Malarstwo słowackie – zbiory – Polska - katalog Bielsko-Biała (woj. śląskie) – muzealnictwo – zbiory - katalog po melioracji Peter Michal Bohúň w kolekcji Muzeum w Bielsku-Białej Bohúň, Peter Michal ( ) Muzeum (Bielsko-Biała) – zbiory Malarstwo słowackie - 19 w. Malarstwo słowackie – zbiory – Polska Bielsko-Biała (woj. śląskie) – muzealnictwo – zbiory Katalogi zbiorów

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje - metody Katalogi wystaw, zbiorów w obszarze rekordów wzorcowych cd. usunięcie rekordów zdublowanych po usunięciu określnika formalnego rekordy, w których nie wystąpiły podpola x, y, z można usunąć globalnie, resztę trzeba sprawdzić pojedynczo

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – metody Podręczniki, ćwiczenia i zadania, materiały pomocnicze w obszarze opisu przedmiotowego usunięcie określników formalnych i dodanie haseł formalnych do opisu. Po nazwach przedmiotów nauczania dodanie określników wyrażających poziom kształcenia zgodnie z przyjętymi zasadami. Dla przedmiotów nauczanych jedynie na poziomie zawodowym lub akademickim takich określników nie dodaje się

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – metody Podręczniki, ćwiczenia i zadania, materiały pomocnicze – przykład 1 przed melioracją Matematyka 1 : podręcznik dla klasy pierwszej gimnazjum Matematyka - podręcznik dla gimnazjów po melioracji Matematyka 1 : podręcznik dla klasy pierwszej gimnazjum Matematyka – gimnazja Podręczniki dla gimnazjów

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – metody Podręczniki, ćwiczenia i zadania, materiały pomocnicze – przykład 2 przed melioracją Chirurgia dla pielęgniarek Chirurgia - podręcznik dla szkół zawodowych Pielęgniarstwo - podręcznik dla szkół zawodowych po melioracji Chirurgia dla pielęgniarek Chirurgia Pielęgniarstwo Podręczniki dla szkół zawodowych

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – metody Podręczniki, ćwiczenia i zadania, materiały pomocnicze w obszarze rekordów wzorcowych usunięcie określników formalnych. Po nazwach przedmiotów nauczania dodanie określników wyrażających poziom kształcenia zgodnie z przyjętymi zasadami. Dla przedmiotów nauczanych jedynie na poziomie zawodowym lub akademickim takich określników nie dodaje się

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – metody Podręczniki, ćwiczenia i zadania, materiały pomocnicze w obszarze rekordów wzorcowych cd. usunięcie rekordów zdublowanych po usunięciu określnika formalnego rekordy, w których nie wystąpiły podpola x, y, z można usunąć globalnie, resztę trzeba sprawdzić pojedynczo

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN melioracje – metody Materiały dla nauczycieli sposób postępowania podobny, jak w przypadku materiałów dla uczniów i studentów, z tą różnicą, że po nazwach przedmiotów należy dodać określnik – nauczanie lub metody, np.: Fizyka – nauczanie – szkoły podstawowe Edukacja regionalna – metody – gimnazja

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Podręczniki, ćwiczenia i zadania, materiały pomocnicze Katalogi wystaw, Katalogi zbiorów Mapy Materiały ikonograficzne

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Podręczniki, ćwiczenia i zadania, materiały pomocnicze Po nazwach przedmiotów nauczania – poziom kształcenia, np.: Język polski – gimnazja, Edukacja ekologiczna – szkoły średnie Pod takimi hasłami zbiorą się wszystkie rodzaje materiałów przeznaczonych dla ucznia

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Przewodniki turystyczne dla całościowych przewodników po krajach, regionach, miejscowościach – określnik – turystyka

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Katalogi wystaw po nazwach ciał zbiorowych (miejsca wystaw) – określnik: - wystawy - dla katalogów wystaw

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Mapy po nazwach geograficznych określnik – geografia, np.: Barczewo : woj. olsztyńskie Barczewo (woj. warmińsko-mazurskie ; okręg) – geografia Mapy topograficzne

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Mapy drogowe po nazwach geograficznych z wyjątkiem nazw państw i regionów świata określnik – komunikacja, np.: Województwo łódzkie : mapa samochodowa Łódzkie, województwo (od 1999) – komunikacja Mapy drogowe

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Mapy turystyczne po nazwach geograficznych określnik – turystyka, np..: Babia Góra : mapa turystyczna Babia Góra - turystyka Mapy turystyczne Francja : mapa turystyczna Francja – turystyka Mapy turystyczne

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Plany miast po nazwach geograficznych określnik chronologiczny, np.: Krakau : Stadtplan Kraków (woj. małopolskie) – od 2001 r. Plany miast

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Biblia – rozmyślania religijne Biblia – analiza i interpretacja Rozmyślania religijne

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Zmiany w metodyce opracowania Materiały ikonograficzne przedmiot dokumentu – bez określnika – w sztuce, w fotografii. Określniki te będą stosowane dla opracowań historycznych Wyjątek – Biblia i inne księgi święte

9 czerwca 2010Warsztaty JHP BN Informacje o zmianach haseł i metodyki opracowania są sukcesywnie zamieszczane w witrynie JHP BN bn/ bn/ oraz przesyłane zainteresowanym bibliotekarzom (kontakt

Za utrudnienia związane z wprowadzaniem zmian przepraszamy. Wszystkim, którzy zgłaszają do nas uwagi i opinie dziękujemy za merytoryczną współpracę Wanda Klenczon Anna Stolarczyk