PRAWO MORALNE  OBIEKTYWNA NORMA POSTĘPOWANIA „Prawo, to rozporządzenie rozumu ustanowione ze względu na dobro wspólne i ogłoszone przez tego, kto ma powierzoną sobie pieczę nad społecznością”

„Prawo jest rozporządzeniem rozumu …”  Funkcja rozumu:  wyznacza cel działania;  warunkuje zachowanie wolności;  pozwala zachować odpowiedzialność;  ukierunkowuje na prawdę.  Uwarunkowania woli: ambiwalentność woli; angażowanie całego człowieka; nastawienie na dobro.

„Ze względu na dobro wspólne …”  Społeczny wymiar prawa pozwala:  w przewidywalny sposób wychodzić poza siebie i odnajdywać siebie powiększonym przez uczestnictwo w życiu społecznym;  warunkować wolność (dialogiczną) i ukazać konieczność samoograniczenia wolności jednostek;  na ustanowienie kryterium prawości prawa.

„ Wydane przez tego, kto ma powierzoną sobie pieczę nad społecznością... „  Władza kompetentna mającą na pierwszym względzie dobro wspólne: ➔ Bóg ➔ Człowiek: - z wyboru Boga - z wyboru człowieka. Za każdym razem podmiotem władzy jest ta osoba, która posiada pieczę nad dobrem wspólnym.

„... i ogłoszone”.  Prawo nie obowiązuje, dopóki nie zostanie podane do wspólnej wiadomości.  Prawa nakazujące  Prawa zakazujące Intencją praw jest oddalanie wspólnoty od zła i prowadzenie ku dobru. Prawo zatem jest wychowawcą, nie tylko „policjantem”, ale „pedagogiem”.

Prawo wieczne (lex aeterna)  Suma stworzeń to zorganizowana całość, która nosi w sobie piętno harmonii; - porządek statyczny, który wynika z istnienia hierarchii bytów. - porządek dynamiczny tworzony z bogactwa relacji zachodzących pomiędzy stworzeniami. - Te relacje posiadają pewien wzorzec rządzący całością - summa ratio  prawo najwyższe (św. Augustyn za Cyceronem)

Rozumność lex aeterna  L. e. istnieje w umyśle Boga;  Nosi znamiona Boskiej natury, którą jest dynamiczna i płodna miłość;  Jest dostępne dla istot świadomych;  Ukierunkowane na cel;  Promulgacja prawa wiecznego odbywa się na trzech poziomach  - wyciśnięcie zasad uporządkowanego działania na istotach nierozumnych,  - z niego rodzi się głos prawa naturalnego, który przemawia w sumieniu,  - wznosząc się ponad prawa natury obecne jest w nakazach prawa objawionego

Prawo naturalne – lex naturalis  Prawo to sprzęga porządek Boski i ludzki dzięki temu, że człowiek jest istotą rozumną. Rozum bowiem poznaje stan rzeczy, poznaje cele, procedury dochodzenia do celu. Rozum ten jest rozumem należącym do określonej natury. Podąża więc śladem ustalonego przez rozum Boski porządku. Rozumność tę uzupełnia wolność człowieka. Obydwa elementy ludzkiej natury są sobie potrzebne. Wolność potrzebuje rozumu, by ten wyjaśnił, jaki jest porządek rzeczy, w zgodzie z którym wolność winna się realizować, aby osiągnąć swój cel. Wolność sprawia, że człowiek będąc rozumnym jest także twórczy i odpowiedzialny za swoje czyny.

Co jest treścią prawa naturalnego?  Czyń dobro zła unikaj;  Prawo do życia;  Prawo do posiadania potomstwa;  Prawo do bycia człowiekiem;  Prawo do posiadania własności prywatnej  Itd. Prawo naturalne ma wymiar moralny

Przesłanki biblijne  ST mówi o PN jako o mądrości: [Mądrość] Sięga potężnie od krańca do krańca i włada wszystkim z dobrocią. Ją to pokochałem, jej od młodości szukałem... stałem się miłośnikiem jej piękna (Mdr 8, 1). Inne teksty: Prz 8, 2227; Ba 3, 2738.  NT z ideą Bożej Mądrości wiąże miłującą Opatrzność Bożą: Przypatrzcie się ptakom w powietrzu: nie sieją ani nie żną i nie zbierają do spichlerzy, a Ojciec Wasz niebieski je żywi. Czyż wy nie jesteście ważniejsi niż one (Mt 6, 26);  NT wskazuje na możność poznania PN przez wszystkich ludzi: „Bo gdy poganie, którzy Prawa nie mają, idąc za naturą, czynią to, co prawo nakazuje, chociaż Prawa nie mają, sami dla siebie są Prawem. Wykazują oni, że treść Prawa wypisana jest w ich sercach” (Rz 2, 14)

Lex naturalis w nauczaniu Kościoła  Leon XIII w encyklice Rerum novarum wskazuje na związek tego prawa z nauczaniem Kościoła;  Jan XXIII w Pacem in terris uczy, że jest to fundament uniwersalnych praw rządzących wszystkimi ludźmi  ma charakter praw powszechnych i nienaruszalnych (p. 9); jest ono podstawą praw człowieka;  Pn jako podstawa godności człowieka i nienaruszalnych praw osoby ludzkiej, jak wolność sumienia, wolność, do wychowania, czy wolność religijna (por. KDK 12, 16; DWR 2).  Veritatis Splendor (36), mówi o niebezpieczeństwie „całkowitej suwerenności rozumu w dziedzinie norm moralnych” - winien on nawiązywać do stałych praw naturalnych.

PRAWA LUDZKIE – prawo stanowione  Skalę konieczności istnienia praw stanowionych określają następujące fakty:  wyznaczają one szczegółowe normy działania w oparciu nie o uczucia i przypadkowe intuicje jednostek, ale o przemyślaną aplikację prawa naturalnego,  wychowują społeczeństwa do właściwego postępowania,  wyposażają normy w środki ich egzekwowania,  dają możliwość przewidywania postępowania i przez to planowego rozwoju społeczeństwa.

Prawo ludzkie a prawo naturalne Prawo stanowione jest tłumaczem prawa naturalnego 1. Podobnie jak prawo naturalne ma ono dwojaki charakter:  - Negatywny, gdy wprowadza ograniczenia, czy zakazy (zła unikaj),  - Pozytywny, gdy istniejący stan prawny rozwija i szuka nowych rozwiązań postulatu (czyń dobro). 2. Nie są to obce dla siebie kodeksy.

Granice prawa stanowionego  Możliwe do wykonania:  Możliwości osobiste (stopień moralności, wychowanie, nawyki, wiek itp.)  Uwarunkowania społeczne (zwyczaje, historia, uwarunkowania kulturowe, klimat, bogactwa naturalne, czyli wszystko to, co ma wpływ na zachowanie ludzi).

Prawo ludzkie zobowiązuje w sumieniu  Jeśli spełnia warunki prawa;  Jeśli jest zgodne z lex naturalis;  Istnieje związek między władzą ziemską a Bogiem (por. Rz 13, 17; 1P 2, 13);

Prawo ludzkie zobowiązuje w sumieniu  Słabość ludzkiego prawa wymaga: Wysiłku rozumienia litery prawa, by przewidzieć sytuacje nie określone prawem; Wysiłku rozumienia ducha prawa, by rozpoznać sytuacje, w których prawo ludzkie ustępuje miejsca dobru wspólnemu.

Prawo kanoniczne jako przedłużenie prawa łaski  Jest konieczne ze względu na skłonność do grzechu (por. Rz 7, 14-25);  Posiada określony autorytet (por. Mt 16, 18; 18, 18; J 20, 21)

Związek między prawem kanonicznym a prawem Bożym  - ściśle określa treść prawa Bożego;  - uczy jak je zachowywać;  - z ogólnych zasad wyciąga szczegółowe wnioski;  - uzupełnia je nowymi przepisami, które wynikają z prawa Bożego w sposób logiczny i konieczny, ale nie wprost.

POZYTYWNE PRAWO BOSKIE  Skodyfikowane w przymierzu synaickim (por. Wj 20, 121).  Prawo (torah) wyrażało się w regulacjach zewnętrznych, ale odnosiło się do całokształtu społecznego życia ludu i stosowało drugorzędne środki sankcjonujące przestrzeganie prawa, jak groźbę, przymus, czy obietnicę (Księga Pwt)

Charakterystyka zewnętrznego prawa – Torah – w świetle NT  Ukazywało cel – zjednoczenie z Bogiem;  Nie dawało możliwości realizacji celu przy słabości ludzkiej natury (por. Rz 7, 7-12);  Charakter pedagogiczny.

Treść prawa objawionego w Starym Testamencie  Treść Dekalogu;  Prawa kultyczne i społeczne;  „To będzie przymierze nowe, które zawrę z domem Izraela... położę moje prawo w ich wnętrzu i na ich sercu je wyryję i będę im Bogiem, a oni będą mi ludem” (Jer 31,33);  Perspektywa uniwersalizmu Prawa (por. Iz 60, 115).

Prawo Nowego Testamentu  Prawo Chrystusa jest definitywnym określeniem tego, co w wiecznym prawie dotyczy zbawienia człowieka;  Dobrem wspólnym tego prawa jest Bóg poznany i kochany tak, jak sam siebie zna i miłuje.  Nowy Testament nie odrzuca prawa Starego Testamentu, ale jedynie niewłaściwą ludzką interpretację tego prawa. Najpełniej ukazał je Chrystus w Kazaniu na Górze (por. Mt 57).

Prawo Chrystusa  Jest prawem wewnętrznym (Rz 8, 4):  Wolności - „jeśli chcesz pójdź za mną” (Mt 18, 22);  Miłości – Mt 5, 43-47;  Łaski (por. Rz 8, 31).

SYTUACJE NIEMOŻNOŚCI ZACHOWANIA PRAWA  Niemożność fizyczna – Np. choroba;  Niemożność moralna – Np. Ryzyko szkód moralnych, bądź innych;

Niemożność zachowania prawa naturalnego  Prawo naturalne zabraniające (zła unikać) musi być przestrzegane w każdej sytuacji;  Prawo naturalne nakazujące może być zaniechane tylko wtedy, gdy realizacja tego prawa naraziłaby na wielkie straty.

Niemożność wykonania prawa pozytywnego  Odnosi się ta niemożność do Boskiego prawa nakazującego (zakazujące zawsze obowiązuje ) i do prawa ludzkiego; Są to sytuacje konfliktu wartości: dozorca bankowy w sytuacji napadu na bank; matka pilnująca chorego dziecka i obowiązek uczestnictwa we Mszy św.; Prawo to nie wiąże, gdy człowiek jest zmuszony do działania pod wpływem wielkiego lęku, lub gdy zachowanie tego prawa naraża na wielkie straty.

Konieczność zachowania prawa pozytywnego nawet w sytuacji wielkiego lęku i niedogodności  Gdy zaniechanie łączy się z wielką szkodą społeczną – np. konieczność wykonania niebezpiecznego rozkazu na wojnie;  Gdy zaniechanie spowoduje wielką szkodę duchową pojedynczego człowieka – np. wezwanie spowiednika do umierającego;  Gdy zaniechanie oznacza wyraz nienawiści do Boga, lub pogardę religii i Kościoła.

Czyny heroiczne Czyny heroiczne są bohaterskimi postawami przyjmowanymi przez ludzi mimo wielkich niebezpieczeństw, lub przeciwności.  Prawo Boże może nakazywać czyny heroiczne, gdyż:  Wszystko to, kim człowiek jest i co posiada należy do Boga;  Bóg wspiera człowieka w takich czynach;  Prawo Boże nakazujące nie zobowiązuje do takich postaw, a jedynie prawo zakazujące.

Czyny heroiczne  Prawo ludzkie z reguły nie może zmuszać do postaw heroicznych.  Wyjątki: Obrona dobra społecznego; Dobrowolne zobowiązania. W świetle tego nie tracą na znaczeniu wezwania biblijne, by kochać Boga ponad wszystko, a bliźniego, jak siebie oraz „Bądźcie więc i wy doskonali, jak doskonały jest Wasz Ojciec niebieski” (Mt 5, 48).