Przykłady swapów na rynku polskim i za granicą Raport Anna Karpińska Magdalena Księżopolska

Swapy pierwszej generacji

Swap walutowo-procentowy na rynku zagranicznym IBM BANK ŚWIATOWY USD CHF % DEM % 5 3 CHF i DEM + USD Obligacje wyemitowane przez IBM (denominowane w CHF i DEM) 2 7 Wykup obligacji CHF % DEM % Wykup obligacji Obligacje wyemitowane przez BŚ (denominowane w USD) 7 4 USD % USD % 5 USD FX Spot USD/CHF USD/DEM 1 CHF i DEM + CHF + DEM 6 USD Źródło: opracowanie własne na podstawie [McDougall 2001] oraz Finance Trainer, INTEREST RATE SWAP (IRS)

Uwarunkowania transakcji Transakcja pomiędzy Firmą IBM a Bankiem Światowym miała miejsce w sierpniu 1981 r. W tamtym czasie USD umacniał się wobec CHF i DEM. Firma IBM posiadająca dług z tytułu wyemitowanych w 1979 r. obligacji denominowanych w CHF (z kuponem 6%) i DEM (z kuponem 10 %) była zainteresowana wcześniejszym ich wykupem z racji korzystnych kursów walutowych USD/CHF i USD/DEM. Niestety z różnych przyczyn wcześniejszy wykup obligacji okazał się niemożliwy. W tym samym czasie Bank Światowy dążył do taniego pozyskania środków finansowych. Był szczególnie zainteresowany pożyczeniem środków w CHF i DEM z racji względnie wysokiej dolarowej stopy procentowej w stosunku do stóp procentowych wyrażonych w tych walutach. Niestety nie mógł on uzyskać środków z banków europejskich, ponieważ wcześniej wykorzystał dostępne limity.

Opis przebiegu transakcji IBM kupuje CHF i DEM po kursie kasowym - FX SPOT (Było to konieczne ponieważ, CHF i DEM otrzymane z racji emisji obligacji w 1979 r. zostały od razu zamienione na USD) Bank Światowy emituje obligacje denominowane w USD (zgodnie z ustaleniami z IBM, tak aby dla każdej ze stron przepływy pieniężne ze swapów pokrywały płatności związane z obsługą wyemitowanych obligacji). Dzięki tej operacji Bank Światowy uzyskuje USD niezbędne do zawarcia swapu walutowego. Następuje pierwszy etap swapu walutowego – transakcja natychmiastowa. IBM w zamian za zakupione po kursie spot CHF i DEM otrzymuje od Banku światowego USD, uzyskane z tytułu emisji obligacji. W między czasie trwania swapu walutowego, IBM i Bank Światowy dokonują wymiany odsetek według stałych oprocentowań (fixed fixed) aby móc kompensować wypłaty kuponów z własnych obligacji. IBM obsługuję dolarowe obligacje Banku Światowego o kuponie 16%. Z kolei Bank Światowy płaci oprocentowanie od kwot uzyskanych w pierwszym etapie swapu walutowego, zgodnie ze wstępnymi ustaleniami 8% od kwoty uzyskanej w CHF i 11% od kwoty uzyskanej w DEM. Po pewnym czasie następuje drugi etap swapu walutowego – transakcja terminowa, wymiana po kursie terminowym walut z etapu w drugą stronę. Dzięki czemu obie strony mogą dokonać wykupu swoich obligacji . 1 2 3 4 5 6 3 7

Korzyści dla stron z zawarcia transakcji swap IBM Bank Światowy - poprawa renomy - idealne pokrycie płatności związanych z obsługą wyemitowanych obligacji przez przepływy pieniężne ze swapów realizacji zysków z tytułu niższych płatności odsetkowych na rzecz obligatariuszy niż otrzymywane płatności odsetkowe od Banku Światowego ograniczenie ryzyka walutowego oraz ryzyka stopy procentowej ominięcie restrykcji związanych z narzuconymi nań limitami niski koszt transakcji w porównaniu z kredytem

Swap walutowo-procentowy na rynku krajowym Polkomtel S.A. zawarł 21 stycznia 1999 r. z Bankiem Handlowym w Warszawie S.A. i londyńskim Citibank N.A. transakcję SWAP, zamieniając w sumie zobowiązania w wysokości 90 milionów USD i 95 milionów EUR na PLN na okres 5 lat wraz z zamianą oprocentowania zmiennego na oprocentowanie stałe. Źródło: biuroprasowe.plus.pl

Swap walutowy TP S. A. - Komentarz dotyczący zawartych przez TPSA transakcji zabezpieczających” , Bankier.pl, 2001-07-20 88% całkowitego zadłużenia spółki (13 658 mln zł) na czerwiec 2001 roku było zaciągnięte w walutach obcych; W celu ograniczenia wpływu zmian kursów walutowych na rachunek wyników Spółki, TP S.A. zawarła transakcje zabezpieczającą typu SWAP walutowy obejmujący 300 mln USD oraz 650 mln EUR. Tutaj: Waluta X – USD i EUR Waluta Y - PLN Źródło: pkobp.pl

Swap procentowy Swap procentowy Elektrowni Łaziska: Kwotą bazową był kredyt zaciągnięty przez EŁ w Pekao S.A. w wysokości 160 mln zł. Kontrakt swap został zawarty z Citibankiem i polegał na zamianie oprocentowania zmiennego, opartego na stopie 3M WIBOR, na oprocentowanie stałe. 3M WIBOR Pekao SA Elektrownia Łaziska Citibank Kredyt 160 mln zł Umowa swap Zmienne odsetki Stała stopa + marża

Swap procentowy c.d. Korzyści dla Elektrowni z transakcji swap: ograniczenie ryzyka wzrostu stopy WIBOR ponad założony poziom firma mogła precyzyjnie zaplanować koszty odsetek, które nie były już związane z wahaniami WIBOR możliwość odsprzedaży lub odkupienia swapu w zależności od rynkowego poziomu WIBOR Stałość przyjętych kosztów obsługi kredytu i dodatkowo określone oszczędności w stosunku do budżetu, w którym została ujęta niższa stała stopa procentowa, niż zakładany poziom stóp rynkowych. W ciągu półrocza elektrownia obniżyła z tytułu tej umowy zabezpieczenia koszty finansowe o 3 mln zł

Overnight Index Swap „OIS - z czym to się je?”, ACI Polska W Polsce pierwsze transakcje OIS zostały zawarte w marcu 2004 roku OIS stwarzają szansę na idealne zabezpieczanie pozycji gotówkowych w okresach największej zmienności. pozwalają także efektywniej zajmować pozycje, w zależności od oczekiwań, co do przyszłych zmian krzywej rynku pieniężnego.

Rządowe transakcje typu swap W 2009 r. Ministerstwa Finansów przeprowadziło operacje z wykorzystaniem instrumentów pochodnych na łączną kwotę 11,6 mld zł. Resort zawierał na rynku dwa rodzaje transakcji typu swap: transakcje wymiany płatności odsetkowych (IRS) w walucie krajowej oraz transakcje typu FX SWAP. Zasadność i efektywność zawartych transakcji pozytywnie oceniła NIK Zawarte transakcje swapów procentowych (IRS) miały krótkie okresy wykonania (do 4 miesięcy) i wartość nominalną 4,8 mld zł. Umożliwiły one rozłożenie w czasie wydatków na obsługę długu publicznego w latach 2009-2010 r. Koszt rozłożenia w czasie wydatków na obsługę długu był niższy od kosztu pozyskiwania przez resort nowych środków. Transakcje swapów walutowych (FX SWAP) pozwoliły na okresowe wykorzystanie posiadanych walut w celu pozyskania środków złotowych. Zapadalność poszczególnych transakcji nie przekraczała dwóch miesięcy i była ustalana z uwzględnieniem rozkładu potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. Łącznie w 2009 r. przeprowadzono transakcje na parze walut EUR/PLN oraz USD/PLN o wartości nominalnej 1,5 mld euro i 0,2 mld dol., co odpowiadało pozyskaniu 6,8 mld zł. Ostateczny koszt pozyskania środków był znacznie niższy od kosztu emisji krótkoterminowych bonów, czy zaciągnięcia pożyczki na rynku międzybankowym dla analogicznych okresów zapadalności. Z uwagi na fakt, że przedmiotem wymiany były środki walutowe, a nie zobowiązania, transakcje (zgodnie z wytycznymi Eurostatu) były neutralne dla poziomu długu, jak również deficytu budżetowego raportowanego do Komisji Europejskiej Zdaniem analityków wykorzystanie FX swap to dobry pomysł. – MF wykorzystuje rezerwy walutowe do bieżącego zarządzania płynnością złotówkową i w ten sposób zmniejsza krótkoterminowe potrzeby pożyczkowe. Podobnie zachowują się od lat banki komercyjne i TFI – mówi jeden z zarządzających. Rada Polityki Pieniężnej w 2008 roku dokonała poszerzenia instrumentów polityki pieniężnej o swap walutowy, który pozwolił bankowi centralnemu zasilać banki w płynność w złotym i walutach obcych. Źródło: parkiet.com, podatki.biz

Greckie swapy Rząd Grecji sprzedawał swoje obligacje na rynkach amerykańskim lub japońskim, by sfinansować dług. Dzięki czemu część długu publicznego była denominowana w dolarach i jenach. Następnie, zawierał z bankami umowy swapowe, zamieniając na pewien czas dolary lub jeny na euro z obietnicą ponownej wymiany. Jest to standardowa transakcja pozwalająca rządom zaciągającym pożyczki w walutach obcych, a potrzebujących krajowych walut w celu regulacji bieżących płatności. Później znowu muszą pozyskać waluty obce w celu spłaty zaciągniętego długu. W przypadku Grecji banki inwestycyjne (m.in.Goldman Sachs) wymyśliły specjalny rodzaj transakcji, który umożliwiał branie znacznie wyższych sum pożyczek, niż to ujawniano w sprawozdaniach. W umowach określano bowiem fikcyjne kursy wymiany walut i w konsekwencji Grecja zaciągała kredyt, który był księgowo zapisywany jako "umowa swapowa", która zgodnie z wytycznymi UE jest neutralna wobec długu. Zadłużenie Grecji liczone po oficjalnym kursie euro było niższe niż rzeczywiste. Źródło: gazeta.pl

Mechanizm ukrywania greckiego długu Według notowań z 21 kwietnia 2010 roku 1 euro = 1,34 dol. Czyli 1 mld dol. możemy wymienić na 746 mln euro, mając jednocześnie gwarancję odkupienia dolarów po pewnym czasie, gdy będziemy ich potrzebować Jeżeli jednak w umowie swap zapiszemy, że: 1 euro = 1,182 dol. za 1 mld dol. otrzymamy 846 mln euro. Czyli mamy dodatkowo 100 mln euro. Zgodnie z kontraktem swap kwota w euro zostanie z powrotem zamieniona na dolary. Dodatkowe 100 mln euro jest zatem pożyczką, tyle że nie wpływa ona na poziom długu publicznego. Źródło: gazeta.pl

Swapy trzeciej generacji

Swap kredytowy „Nowy sposób na sprawną zamianę mieszkania na nowe - swap kredytowy w Home Broker”, Comperia.pl, 2010-06-17 „Zamień stare mieszkanie na nowe” - Home Broker promuje swój nowatorski produkt opracowany we współpracy z Getin Noble Bankiem ; Pośrednik w obrocie nieruchomościami nie tylko znajduje nabywcę na stare mieszkanie swojego klienta, ale również pomaga sfinansować zakup nowego. Jeszcze przed sprzedażą nieruchomości klient dostaje gotówkę przydatną w procesie kupna innego lokum. Jedyny warunek –klient musi być właścicielem mieszkania lub domu nieobciążonego hipoteką. „CDS- jedna z przyczyn obecnego gryzysu”, Ticker.pl, 2010-03-02 System kredytowania tego rodzaju inwestycji polega w Stanach na emitowaniu pod kredyty hipoteczne obligacji. Te instrumenty masowo kupowały fundusze inwestycyjne, hedgingowe, emerytalne, banki inwestycyjne i komercyjne. Dla tychże obligacji powstawało mnóstwo CDS-ów, które zabezpieczały te instytucje na wypadek niewypłacalności kredytobiorców. W przypadku obligacji pod kredyty hipoteczne niewypłacalność jednego z podmiotów pociąga za sobą reakcję łańcuchową, w postaci zwiększonego ryzyka bankructwa kolejnych.

Swap kredytowy c.d. Źródło: eGospodarka.pl „Jak można wykorzystać Credit Default Swap?”, 06.04.2010.

Swap towarowy „Płynność za operacje swap”, MoneyMarket, 07.07.2010. Europejskie banki komercyjne  zaczęły używać swoich zapasów złota aby zwiększyć ilość gotówki w kasie, czyli poprawić płynność, współdziałając w tym zakresie z Bankiem Rozliczeń Międzynarodowych (Bank for International Settlements, "BIS"). Transakcje swapowe na złoto, wykazane w rocznym raporcie BIS, rozpoczęto w grudniu ubiegłego roku a ich wartość silnie wzrosła w styczniu 2010 r., kiedy w pełni ujawnił się kryzys w Grecji. „Za dwa tygodnie ropociąg Odessa - Brody dostarczy ropę na Białoruś”, Wyborcza.biz, 2010-11-08 Białoruś chce za pomocą ukraińskiej rury sprowadzać w latach 2011-13 ropę kupioną w Wenezueli. Jednak ropa, która popłynie ukraińską rurą 17 listopada, nie pochodzi z Wenezueli (…) Mińsk zamierza sprowadzać ropę z Ukrainy, Kazachstanu i Iranu, wymieniając ją w ramach transakcji swap na surowiec kupiony w Wenezueli. Importowane z Wenezueli będzie do 10 mln ton ropy rocznie, które zostanie spłacone barterem (Białoruskie firmy mają m.in. budować osiedla w Wenezueli)

Ocena ilościowa i perspektywy rozwoju

W 2010 r. Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) po raz kolejny przeprowadził badanie obrotów na rynku walutowym i pozagiełdowym rynku instrumentów pochodnych. W projekcie tym uczestniczyły 53 banki centralne i władze monetarne, w tym Narodowy Bank Polski. Zebrały one od 1.309 instytucji finansowych dane o wartości transakcji zawartych w kwietniu 2010 r. na rynku walutowym, który obejmuje rynek transakcji kasowych i pozagiełdowy rynek walutowych instrumentów pochodnych (w skład którego wchodzą: transakcje outright-forward, fx swap, CIRS i opcje walutowe), oraz na pozagiełdowym rynku instrumentów pochodnych stopy procentowej (transakcji FRA, IRS – w tym OIS – oraz opcji na stopy procentowe). W Polsce na potrzeby tego badania dane przekazało 17 banków i oddziałów instytucji kredytowych. Celem projektu Triennial Central Bank Survey of Foreign Exchange and OTC Derivatives Market Activity było pozyskanie kompleksowych i porównywalnych w skali międzynarodowej informacji statystycznych o płynności i strukturze wymienionych rynków Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu NBP [3]

Źródło: raport NBP [3]

Perspektywy rozwoju Rynek pozagiełdowy (over-the-counter) (przez co trudno o rzetelne i pełne dane na temat wielkości i struktury rynku instrumentów pochodnych) Duża elastyczność, kontrakt w pełni dostosowany do potrzeb klienta Różnorodność zastosowań (np. swapy walutowe są stosowane rutynowo przez polskie banki) Znaczny wzrost obrotów transakcji swapowych na rynkach walutowych Dynamiczny rozwój form swapów 2010-01-18 13:27 NBP nie będzie zamieniać euro na franki w swapach Banki centralne: Polski, Szwajcarii, Węgier i strefy euro przestały dokonywać operacji typu swap walutowy, w których franki szwajcarskie dostarczane są za euro - poinformował NBP. Bank centralny wyjaśnił, że spadł popyt na płynność zapewnianą przez tego typu operacje i poprawie uległy warunki na rynku pieniężnym franka szwajcarskiego. NBP poinformował, że w związku z tym, ostatnia operacja swapowa zostanie przeprowadzona 25 stycznia 2010 roku. Źródło: opracowanie własne na podstawie raportu NBP [3]

Literatura McDougall A. Swapy: techniki zawierania transakcji i zarządzanie ryzykiem Kraków 2001. Leszczyńska E. Rynek kontraktów swap w Polsce Warszawa 2002. Raport NBP: Wyniki badania obrotów w kwietniu 2010 r. na rynku walutowym i rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych w Polsce, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/systemfinansowy/obroty.html

Dziękujemy za uwagę