Prawo karne w początkach „Polski Ludowej” Ćwiczenia 14.05.2015 Gr. 11

- nowe władze utrzymały w mocy kodeks karny z 1932 r - nowe władze utrzymały w mocy kodeks karny z 1932 r., - w latach 1944-1954 wydano ponad 100 dekretów i ustaw karnych lub zawierających przepisy karne, - na podstawie porozumienia z 1944 r., tuż przed odlotem do Polski, PKWN podpisał w Moskwie dwa porozumienia z rządem radzieckim: 1) w sprawie polskiej granicy wschodniej; 2) o stosunkach między wodzem naczelnym Armii Czerwonej (Stalinem) a polską administracją na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. - przepis art. 7 drugiego z tych porozumień przekazywał radzieckiemu wodzowi naczelnemu jurysdykcję nad obywatelami polskimi „w strefie operacji wojennych”.

„Sierpniówka” Pierwszym aktem prawa karnego nowej władzy był dekret z 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, dekret sierpniowy przewidywał karę śmierci za zabójstwa, znęcanie się oraz wszelkie formy prześladowania ludności cywilnej i jeńców wojennych, za donosicielstwo do władz okupacyjnych, a także karę więzienia za żądanie okupu za zaniechanie denuncjacji do władz niemieckich, dekret ustalił odpowiedzialność karną za sam udział w „organizacji przestępczej powołanej przez władze państwa niemieckiego lub z nim sprzymierzonego” (SS, gestapo, SD), co było zgodne z wyrokiem Międzynarodowego Trybunału Wojskowego w Norymberdze.

„Sierpniówka” przepisy „sierpniówki” dotyczyły czynów popełnionych od 1 września 1939 r. do 9 maja 1945 r., dekret był prawem wyjątkowym, ale nie przejściowym. Jego art. 1 pkt 1 nadal obowiązuje, co wiąże się z uchwaloną 26 listopada 1968 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ konwencją wyłączającą przedawnienie zbrodni wojennych i zbrodni przeciw ludzkości, „Sierpniówka” regulowała odpowiedzialność karną za przestępstwa popełnione tylko w imieniu jednego z dwóch agresorów, tylko na rzecz jednego z okupantów i przez jego funkcjonariuszy.

Dekret o ochronie państwa - dekret z 30 października 1944 r. wprowadzał nowe, nieznane poprzedniemu polskiemu ustawodawstwu karnemu dyspozycje przestępstw gwałtownego zamachu oraz sabotażu, - artykuł 8 dekretu przewidywał karę śmierci dla uczestników związku mającego na celu „przestępstwo” albo „którego istnienie, ustrój lub cel ma pozostać tajemnicą” oraz dla osób, które związkowi takiemu udzielały pomocy. Ten przepis korespondował z dekretem PKWN z 24 sierpnia 1944 r. o rozwiązaniu tajnych organizacji wojskowych na terenach wyzwolonych, który ogłaszał rozwiązanie na tych terenach „wszystkich” organizacji wojskowych i wprowadzał obowiązek przekazania broni Wojsku Polskiemu.

Dekret „listopadowy” z 1945 roku dekret o ochronie państwa został uchylony przez dekret z 16 listopada 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa, był to akt prawny, który „pochłaniał” treść dekretu o ochronie państwa, obejmował przestępstwa przeciwko: bezpieczeństwu publicznemu, porządkowi publicznemu, interesom gospodarczym państwa oraz przestępstwa urzędnicze, obszerny rozdział końcowy zawierał przepisy proceduralne, sankcje były bardzo surowe, osiem artykułów zawierało karę śmierci, w razie skazania na karę śmierci należało orzec przepadek całego mienia, w razie skazania na karę więzienia mógł być orzeczony przepadek majątku w części lub w całości.

Dekret „listopadowy” z 1945 roku po raz pierwszy pojawił się przepis umożliwiający orzeczenie przepadku całości lub części majątku „osób pozostających ze skazanym w faktycznej wspólności małżeńskiej lub rodzinnej” (odpowiedzialność zbiorowa). już kilka dni po ogłoszeniu dekretu z 16 listopada 1945 r., spotkał się on z krytyką komunistycznych ministrów na posiedzeniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. mimo represyjnego charakteru, zarzucono dekretowi „nadmierny liberalizm”, żądając zaostrzenia kar za wszelkie czyny godzące w nowy porządek polityczny. Rada Ministrów podjęła wówczas uchwałę o potrzebie zaostrzenia kar i poleciła Ministrowi Sprawiedliwości opracowanie projektu nowego dekretu.

„Mały kodeks karny” dekret z 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa (m.k.k.) składał się z 72 artykułów podzielonych na siedem rozdziałów, Rozdział I („Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu publicznemu”) zawierał częściowo przepisy przeniesione z dekretu z 30 października 1944 r. Umieszczono tam m. in. „szpiegostwo” – najważniejszą „podstawę prawną” represji wobec przeciwników politycznych, sprawy z rozdziału I dekretu podlegały właściwości sądów wojskowych także w stosunku do osób cywilnych, przy czym sądy wojskowe stosowały część ogólną kodeksu karnego Wojska Polskiego z 1944 r. a nie część ogólną k.k. z 1932 r., co było mniej korzystne dla oskarżonych.

„Mały kodeks karny” szczególną rolę odegrał art. 22 m.k.k.: „kto rozpowszechnia fałszywe wiadomości, mogące wyrządzić istotną szkodę interesom państwa polskiego bądź obniżyć powagę jego naczelnych organów”, przepis art. 22 m.k.k. regulował zatem odpowiedzialność karną za tzw. szeptankę („szeptaną propagandę”), nieostro i rozciągliwie skonstruowane przepisy były interpretowane przez sądy wojskowe w sposób rozszerzający (np. wprowadzenie pojęcia przestępstwa kontrrewolucyjnego), z wytycznych Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Najwyższego Sądu Wojskowego: „należy podkreślić, że najniższymi pobudkami są pobudki wrogie do Polski Ludowej, a jak praktyka sądowa wskazuje, chęć łatwego zysku, wstręt do pracy, chuligaństwo, bikiniarstwo, często rodzą pobudki kontrrewolucyjne”.

Dekret styczniowy (odpowiedzialność za „faszyzację”) dekret z 22 stycznia 1946 r. o odpowiedzialności za klęskę wrześniową i faszyzację życia państwowego wydany został w celu porachunków z przeciwnikami politycznymi, dekret znajdował zastosowanie wyłącznie do zachowania sprzed 1 września 1939 r., które wówczas nie wyczerpywały znamion przestępstwa opisanego w ustawie karnej, przepisy tego dekretu były tak sformułowane, że na ich podstawie można było skazać każdego wyższego urzędnika i oficera II RP, w 1953 r. na podstawie przepisów tego dekretu został oskarżony i skazany biskup Czesław Kaczmarek; oskarżono go, że jako „wróg ludu polskiego, reakcjonista i zdecydowany zwolennik faszyzmu”, działał zgodnie z wytycznymi polityki Watykanu.

Prace kodyfikacyjne Prezydium Rządu uchwałą z dnia 27 września 1950 r. zleciło Ministerstwu Sprawiedliwości przygotowanie projektu kodeksu karnego do 1 września 1951 r., projekt części ogólnej a następnie całość kodeksu przygotowała Komisja Konsultacyjno-Naukowa przy Ministerstwie Sprawiedliwości, ten projekt spotkał się z ostrą krytyką środowiska prawniczego, ale stanowił podstawę do dalszych prac, aż do czasu powołania nowej Komisji Kodyfikacyjnej.

Prace kodyfikacyjne wynikiem prac tej komisji był nowy projekt kodeksu karnego, ogłoszony w 1963 r. i poddany wszechstronnej dyskusji, w fachowych czasopismach prawniczych i prasie codziennej, ten projekt nie zyskał z kolei aprobaty władz PZPR za brak „ostrości klasowego spojrzenia”, kolejny projekt opublikowano w 1966 r. Po dokonaniu przez Radę Ministrów kilku zmian, projekt k.k. i przepisów wprowadzających wraz z uzasadnieniami wpłynęły do Sejmu w dniu 16 marca 1968 r. Zostały uchwalone jako dwie ustawy w dniu 19 kwietnia 1969 r., z mocą obowiązującą od dnia 1 stycznia 1970 r.