 Ze zbiegiem obowiązku ubezpieczenia mamy do czynienia wówczas, gdy jedna soba wykonuje kilka rodzajów działalności, z którymi wiąże się obowiązek ubezpieczenia społecznego. W takich sytuacjach ustawodawca z reguły wskazuje, który tytuł ma pierwszeństwo, czyli z którego z tych tytułów podlega się ubezpieczeniu z wyłączeniem obowiązku z pozostałych tytułów.  Zbieg obowiązku ubezpieczenia ma zastosowanie tylko do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. Oba rodzaje ubezpieczenia dotyczą bowiem ryzyk, które mają charakter niezależny od konkretnego tytułu do ubezpieczenia. Ubezpieczonemu wystarczy zatem ubezpieczenie z jedno tytułu, aby dane ryzyko było chronione.  Inaczej w odniesieniu do ubezpieczenia chorobowego. Ubezpieczenie to chroni aktualny zarobek osiagany z danego tytułu, który może zostać utracony z powodu czasowej niezdolności do pracy. Ubezpieczeniu (obowiązkowo lub dobrowolnie) powinny więc podlegać wszystkie równolegle osiągane dochody.

 Podobnie jest w odniesieniu do ryzka wypadkowego. Istnienie zagrożenia, tj. możliwość zajścia wypadku przy pracy, czyni ubezpieczenie wypadkowe obowiązkowym, a w braku takiego zagrożenia – zbędnym. Z tego względu obowiązek ubezpieczenia wypadkowego albo jest, albo go nie ma. Ne ma zatem mowy o zwolnienieach w przypadku zbiegi kilku tytułów.  Zasady obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego w sytuacji posiadania kilku tytułów, ustalone usus (art. 9) pozwalają na stwierdzenie, że ustawodawca rozróżnia tytuły, które nigdy nie mogą być ztego obowiązku zwolnione (tytuły bezwzględne) i pozostałe tytuły (tytuły ogólne), które mogą być zwolnione z tego obowiązku, jeśli ubezpieczony ma drugi tytuł do ubezpieczenia.  Przy posiadaniu zatem dwóch tytułów ten, który jest ogólny, jest zwolniny z obowiązku ubezpieczenia. Osoba mająca ten tytuł może jednak dobrowolnie opłacać składkę.

 Z art. 9 usus, ustalającego reguły zbiegu tytułów, wynika, że tytułami bezwzględnymi są:  stosunek pracy,  członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych,  stosunek Służby Celnej,  pobieranie świadczeń szkoleniowych i socjalnych,  pobieranie zasiłku macierzyńskiego.  Wszystkie pozostałe tytułu do obowiązku ubezpieczenia to tytuły “ogólne”, które dla celów zbiegu obowiązku ubezpieczenia należy podzielić na: “budżetowe” i pozostałe.  Tytuły budżetowe to:  świadczenie pracy na podstawie umowy uaktywniającej,  posługa duchowna,  czynna służba żołnierzy niezawodowych,  przebywanie na urlopie wychowawczym,  rezygnacja z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania osobistej opieki nad długotrwale lub cięzko chorym członkiem rodziny oraz wspólnie niezamieszkującymi matką, ojcem lub rodzeństwem,  pobieranie świadczenia pielęgnacyjnego,  służba zastępcza.

 Obowiązek ubezpieczenia z tytułów „budżetowych” występuje tylko wtedy, gdy jest to tytuł jedyny, a nadto jest wyłączony w odniesienie do emerytów i rencistów.  Tytułem budżetowym jest również pobieranie zasiłku macierzyńskiego. Jest to jednak tytuł bezwzględny, czyli w zbiegu z tytułem ogólnym niebudżetowym nie zostanie zwolniony z obowiązku ubezpieczenia.  Podział na tytuły bezwzględne i ogólne oraz budżetowe ogólne pozwala na sformułowanie czterech reguł zbiegu obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, jakie wynikają z art. 9 ust. 1 – 8 usus:  jeżeli zbiegają się ze sobą tytuły bezwzględne, to obowiązek ubezpieczenia społecznego dotyczy każdego z nich,  jeżeli zbiega się tytuł bezwzględny z tytułem ogólnym, to obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest tytuł bezwzględny,  jeżeli zbiegają się tylko tytuły ogólne obowiązuje zasada pierwszeństwa w czasie,  jeżeli jednym ze zbiegających się tytułów ogólnych jest tytuł budżetowy, to obowiązek ubezpieczenia dotyczy tytułu niebudżetowego.

 Powyższe zasady doznają wyjątków. 1. Reguła zbiegu tytułu bezwzględnego z tytułem ogólnym nie ma zastosowania do zbiegu umowy o pracę z wykonywaniem umowy zlecenia lub agencyjnej, w sytuacji uznawania wykonawcy tej umowy za pracownika. 2. Reguła zwolnienia z tytułu ogólnego w zbiegu z tytułem bezwzględnym nie obowiązuje także w odniesieniu do ubezpieczonych, których podstawa wymiaru składki z tytułu bezwzględnego jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę. Osoby te podlegają obowiązkowi ubezpieczenia także z równoległych tytułów. 3. Wyjątek od reguły pierwszeństwa w czasie tytułów ogólnych dotyczy też zbiegu umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej. W sytuacji, gdy podstawa wymiaru składki z tytułu pierwszej w czasie umowy zlecenia albo umowy o pracę nakładczą jest niższa od najniższej podstawy składki z tytułu później podjętej pozarolniczej działalności gospodarczej, obowiązek ubezpieczenia dotyczy tej działalności.

 Zbieg obu systemów ubezpieczeń regulują art. 5a i art. 16 ust. 3 usus.  Regułą jest, że obowiązek ubezpieczenia rolniczego jest wyłączony, jeżeli zbiega się z obowiązkiem innego ubezpieczenia społecznego. Zawsze zatem pierwszeństwo ma tytuł nierolniczy. Wyjątek dotyczy zbiegu ubezpieczenia rolniczego z obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i rentowego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.  Rolnik prowadzący jednocześnie działalność gospodarczą podlega nadal ubezpieczeniu rolniczemu, jeżeli w ciągu 14 dni od rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia. Niezachowanie tego terminu powoduje ustanie obowiązku ubezpieczenia rolniczego od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności.

 Ubezpieczenie społeczne i zaopatrzenie społeczne to dwa odrębne systemy zapewniające ochronę na wypadek zdarzeń uniemożliwiających uzyskiwanie utrzymania wymienionych w art. 67 KRP odmiennym kręgom obywateli.  Odrębność obu systemów przejawia się też w całkowitej niezależność zasad wejścia do danego systemu. Inaczej mówiąc, spełnienie jednych i drugich warunków oznacza objęcie każdym z tych systemów na zasadach w nich przewidzianych.  Oznacza to, że obowiązek opłacania składki przez funkcjonariuszy Policji i żołnierzy zawodowych, którzy zawarli umowę o pracę albo są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej, albo pobierają zasiłek macierzyński. Zwolnienie z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego następuje natomiast w razie zawarcia przez ww. osoby umowy o pracę nakładczą, umowy zlecenia, podjęcia działalności pozarolniczej, posiadania statusu posła lub senatora albo duchownego.

 Obowiązek ubezpieczenia społecznego na powyższych zasadach obejmuje też sędziów, natomiast prokuratorzy nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia, jeżeli zawarli umowa o pracę.  Podleganie obowiązkowi ubezpieczenia społecznego na ogólnych zasadach dotyczy też emerytów i rencistów mundurowych oraz sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku. Jeżeli więc taki emeryt/rencistwa podejmie pracę na podstawie umowy o pracę, to zawsze będzie podlegał obowiązkowi ubezpieczenia społecznego w pełnym zakresie. Umowa zlecenia jest tytułem do ubezpieczenia, jeżeli występują obok umowy o pracę.

Dziękuję za uwagę! mgr Marta Wasil  Prezentacja została opracowana na podstawie podręcznika prof. Inetty Jędrasik-Jankowskiej, „Pojęcia i konstrukcje prawne ubezpieczenia społecznego”, Wydawnictwo LexisNexis, Wydanie 5, Rok publikacji: 2013