chorują na serce inaczej? Czy kobiety chorują na serce inaczej? Warszawa 17.02.2009 r. Rafał Dąbrowski II Klinika Choroby Wieńcowej Instytut Kardiologii Kierownik: Prof. dr hab. Hanna Szwed

Kobiety i choroby serca: kilka faktów płeć żeńska jest niezależnym czynnikiem ryzyka ch. serca wzrasta zapadalność kobiet na choroby serca występują trudności w diagnostyce i leczeniu wyższa śmiertelność w zawale serca wyższa śmiertelność operacyjna: pomosty a-w, operacje zastawkowe

     DLACZEGO? Niezrozumienie zagrożenia przez kobiety Niedocenianie znaczenia chorób serca i niechęć do modyfikacji stylu życia  56%  Niejasna etiologia ChW Niejednoznaczna symptomatologia  Nieskuteczna diagnostyka Ryzyko Zgonu W ChW  Niewystarczające leczenie  Niewystarczająca identyfikacja kobiet zagrożonych

Dane epidemiologiczne

> 2/3 to kobiety Populacja amerykańska + 85 lat (w milionach) Source of data: U.S. Census Bureau, “We the American Elderly,” September 1993. > 2/3 to kobiety

Choroby serca są główną przyczyną zgonu kobiet w krajach rozwiniętych Choroba wieńcowa jest wiodącą przyczyną zgonu u kobiet: ~ 366.000 rocznie (USA)1 Każdego roku, od 1984, więcej kobiet niż mężczyzn umiera z powodu chorób serca, udaru i innych chorób serca.2 Jedna na 3 kobiety w USA umiera z powodu chorób serca i naczyń. 1 National Institute of Health American Heart Association

Płeć a zapadalność na choroby serca 43% kobiet vs 38% mężczyzn umiera rocznie (~ 500 000 vs 440 000) na choroby serca. 38% kobiet vs 25% mężczyzn umrze w ciągu roku od pierwszego ataku serca 35% kobiet vs 18% mężczyzn po zawale będzie miało kolejny zawał w ciągu 6 lat CVD – cardiovascular disease CHD – coronary heart disease

Rok 2003: główne przyczyny zgonów A choroba wieńcowa B rak C wypadki D POCHP E cukrzyca F choroba Alzheimera

Sytuacja w Europie

Podstawowe czynniki ryzyka wystąpienia miażdżycy Nie modyfikowalne: wiek ( > 65 ) wywiad rodzinny (< 60) płeć pochodzenie etniczne Modyfikowalne: palenie tytoniu nadciśnienie zaburzenia lipidowe cukrzyca siedzący tryb życia nadwaga/otyłość depresja

Palenie tytoniu kiedy kobieta rzuca palenie w wieku 39 lat, dodaje średnio 3 lata do długości życia kiedy mężczyzna rzuca palenie w wieku 39 lat, dodaje średnio 5 lat do długości życia palenie ma silniejszy negatywny efekt na poziom HDL u kobiet niż u mężczyzn palenie: większy wpływ na rozwój choroby serca u kobiet niż u mężczyzn Njolstad I., et al. Circ. 1996; 93:450-456.

Wysokie ciśnienie krwi podstawowy czynnik ryzyka udaru u kobiet i mężczyzn kobiety: poważniejsze powikłania niż mężczyźni przy porównywalnych wartościach ciśnienia i okresach czasowych NT 2 x - 3 x częstsze u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną, szczególnie u starszych i otyłych, w porównaniu do kobiet nie stosujących tych leków powikłania NT zabijają więcej kobiet niż mężczyzn NT częściej prowadzi do niewydolności serca u kobiet niż u mężczyzn

1999 – 2002: występowanie nadciśnienia tętniczego Procent populacji mężczyźni kobiety wiek

1999 – 2002: występowanie choroby wieńcowej Procent populacji wiek mężczyźni kobiety

1999 – 2002: występowanie niewydolności serca Procent populacji wiek mężczyźni kobiety

Leczenie: wybrane aspekty

potrzeba badań kobiet Aspirin Resistance in Cardiovascular Disease: A Review of Prevalence, Mechanisms, and Clinical Significance Scott A. McKee, David C. Sane, Efthymios N. Deliargyris Thromb Haemost 2002,88,711 The Physicians Health Study wykazało 44 % redukcję zawału serca u mężczyzn leczonych ASA przez 5 lat . Nie wykazano korzyści z podawania ASA w prewencji pierwotnej u kobiet. potrzeba badań kobiet (oporność na ASA u kobiet ???)

Kobiety odnoszą mniejszą korzyść z leczenia przeciwpłytkowego NEJM 1978 ? Circulation 1980 Am Heart J 1980

Udział kobiet 19 % powód : nie włączono kobiet przed menopauzą Randomised trial of cholesterol lowering in 4444 patients with coronary heart disease: the Scandinavian Simvastatin Survival Study (4S) Badanie 4S Statyny Udział kobiet 19 % powód : nie włączono kobiet przed menopauzą Lancet 1994, 344,1383

Badanie 4S Zgon Duże zdarzenia wieńcowe Lancet 1994, 344,1383 Statyny Placebo (%) Symwastatyna (%) RR (95% CI) Zgon Kobiety 25 (6,0%) 27 (6,6%) 1,12 (0,65-1,93%) Mężczyźni 231 (12,8%) 155 (8,5%) 0,66 (0,53-0,80%) Duże zdarzenia wieńcowe Kobiety 91 (21,7%) 59 (14,5%) 0,65 (0,46-0,91%) Mężczyźni 531 (29,4%) 372 (20,5%) 0,66 (0,58-0,76%)

HPS Mężczyźni Kobiety Wpływ symwastatyny na występowanie MRC/BHF Heart Protection Study of cholesterol lowering with simvastatina in 20 536 high-risk individuals: a randomised placebo-controlled trial HPS Lancet 2002,360,6,7 Symwastatyna Placebo Zdarzenia (95% CI) Heterogeniczność trendu X2 0,76 0,6 1,0 1,2 1,4 0,8 Mężczyźni 1666/7727 (21,9%) 2135/7727 (27,6%) Kobiety 367/2542 (14,4%) 450/2540 (17,7%) 5082 kobiet - 24,8% badanych (wyłączono kobiety w wieku rozrodczym) Wpływ symwastatyny na występowanie dużych zdarzeń naczyniowych w zależności od płci

Wiek 70 – 82 lat M 2804 K 2891 Pravastatyna 40 mg vs placebo Pravastatin in elderly individuals at risk vascular disease (PROSPER): a randomised controlled trial Lancet 2002,360,1623 Pravastatyna 40 mg vs placebo Wiek 70 – 82 lat M 2804 K 2891

Pravastatin in elderly individuals at risk vascular disease (PROSPER): a randomised controlled trial Placebo Lancet 2002,360,1623 Mężczyźni n=1396 n=1408 CHD death, non-fatal MI, and fatal or non-fatal stroke 222 Statyna lepsza 0,25 0,5 1 1,25 1,5 0,75 1,75 Statyna gorsza 279 CHD death, non-fatal MI, 165 219 Fatal and non-fatal stroke 65 70 TIA 38 53 n=1495 n=1505 Kobiety CHD death, non-fatal MI, and fatal or non-fatal stroke 186 194 CHD death, non-fatal MI, 125 137 Fatal and non-fatal stroke 70 61 TIA 39 49

Nie było analiz u kobiet Implications of Recent Clinical Trials for the National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III Guidelines JACC 2004,44,720 Nie było analiz u kobiet

Leczenie nadciśnienia tętniczego mocniej odczuwalne i częściej występujące wahania ciśnienia u kobiet w wieku rozrodczym: preferowane LBA i antagoniści wapnia, ew. diuretyki duża skuteczność diuretyków, tiazydy: zapobieganie utracie wapnia (prewencja osteoporozy), ale niekorzystne efekty metaboliczne po przebytym udarze leki zalecane: antagoniści rec. dla angiotensyny II, indapamid (PATS, PROGRESS) częściej działania niepożądane leków: obrzęki (antagoniści wapnia DHP), alergie skórne (ACE-I), stany skurczowe naczyń obwodowych (LBA)

Podejrzenie choroby wieńcowej: nawracające bóle w klatce piersiowej Wciąż niejasna etiologia choroby wieńcowej Podejrzenie choroby wieńcowej: nawracające bóle w klatce piersiowej Zmiany miażdżycowe: 10 – 25 % Kurcze naczyń wieńcowych: 2 – 3% Etiologia u pozostałych kobiet ? z 70% Zaburzenia mikrokrążenia wieńcowego: czynnościowe zaburzenia małych naczyń śródmięśniowych serca? Dysfunkcja śródbłonka: wczesne zmiany miażdżycowe?  

Badanie WISE The Women’s Ischemia Syndrome Evaluation

Grupa badana: 936 kobiet  bóle w klp  koronografia. Badanie WISE Cel: 1. opracowanie wiarygodnych badań diagn., algorytmu objawów klinicznych, algorytmu ryzyka ChW 2. Identyfikacja patofizjologii i prognozy u kobiet z bólami w klp, nieprawidłowymi wynikami testów diagn. i brakiem zmian w nasierdziowych tętnicach wieńcowych. 3. wpływ hormonów na wyniki badań diagnostycznych Grupa badana: 936 kobiet  bóle w klp  koronografia. Wiek: 59 (21-86 lat) Etap I 1996 – 1997: 309 kobiet Etap II 1997 – 1999: 680 kobiet Etap III 2000: rozpoczęcie obserwacji Cardiol. 1999,33,1453

Badanie WISE Objawy: typowe 35% kobiet nietypowe 60% kobiet tolerancja wysiłku: zmniejszona u 91% kobiet

WISE Study: odpowiedź naczynio–rozkurczowa tętnic wieńcowych: ocena rozkurczowa po ACH, AD, NTG: 4 letnia obserwacja Bez epizodów wieńc.

Dławica: wnioski Typowa dławica nie jest dobrym objawem wskazującym na chorobę wieńcową u kobiet W wieku powyżej 55 lat, klasyczna dławica ma większą wartość predykcyjną w rozpoznaniu choroby wieńcowej

Zaburzenia metaboliczne Zaburzenia metaboliczne oceniane metodą rezonansu magnetycznego (spektroskopia P 31) wystąpiły u 20% kobiet z typowymi bólami, ale bez zmian miażdżycowych w koronarografii Zaburzenia te mają wartość predykcyjną w stosunku do ryzyka hospitalizacji z powodu objawów niedokrwienia LK

Niedobór estrogenów Kobiety przed menopauzą z istotnymi zmianami miażdżycowymi częściej mają podwzgórzowy niedobór estrogenów Może być to związane ze stanami lękowymi i cukrzycą.

Dławica i „PRAWIDŁOWE NACZYNIA WIEŃCOWE” Strategia terapeutyczna: Brak badań randomizowanych, badania obserwacyjne: - Antagoniści wapnia: nie zapobiegają bólom, nie poprawiają rezerwy wieńcowej - Azotany: brak potwierdzonej skuteczności, efekt placebo? -  blokery: efektywne, ograniczają ilość bólów w skali doby, zmniejszają aktywność adrenergiczną i zapotrzebowanie na tlen, naczyniorozkurczowe: karwedilol, nebiwolol - Statyny i ACE-I: poprawią funkcję śródbłonka, korzystne z zaburzonym mikrokrążeniu, zmniejszają stres oksydacyjny

dotyczące postępowania w stabilnej chorobie wieńcowej Zalecenia ESC, 2006 dotyczące postępowania w stabilnej chorobie wieńcowej EHJ 2006 Rozdział poświęcony kobietom Zalecenia wskazują na różnicę w objawach choroby wieńcowej i odmiennościach diagnostyki  Terapia bez różnic 

Odrębności charakterystyki wyjściowej kobiet z ostrymi zespołami wieńcowymi (OZW) Mniej charakterystyczne objawy zawału: lokalizacja bólu inna niż zamostkowa, nudności, wymioty, osłabienie, duszność Późniejsze zgłoszenie do szpitala Starszy wiek, częstsze występowanie cukrzycy, nadciśnienia, niewydolności serca, przebytych udarów, rzadziej wykonywane: CABG i PTCA

Koronarografia planowa: K < M (kobiety: 30 % PTCA) W zawale serca: K = M

Czas Ból interwencje GUSTO-I P = < 0.001 229 min. 174 min. Gregg W.Stone, AJC, 1995 Czas P = < 0.001 Ból interwencje Kobiety Mężczyźni 229 min. 174 min. 3.3 godz. 3.0 godz.

National Registry of MI 2 Zgon w trakcie hospitalizacji % Wyższa śmiertelność młodych kobiet z zawałem National Registry of MI 2 1994-1998 N=384 878, 229 313 M, 155 565 K K % M % Mężczyźni Cukrzyca 33 24 NT 59 47 NS 20 12 Udar 11 8 ZS 24 28 PTCA 6 9 CABG 9 15 25,3 Kobiety 24,2 21,8 21,5 19,1 18,4 16,6 13,4 14,4 Zgon w trakcie hospitalizacji % 11,1 10,3 9,5 7,4 8,2 6,1 5,7 Reperfuzja: Tromb. 16 22 Inne 7 11 4,1 2,9 <50 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 Wiek NEJM, 1999,

Leczenie trombolityczne zawału serca kobiety vs mężczyźni (GUSTO-I) JAMA, 1996 10 315 K Kobiety : częściej cukrzyca, NT, dłuższy czas ból – leczenie (1,2 vs 1 godz) 30 706 M 22,0 14,0 15,0 K Liczba pacjentów (%) 11,3 Kobiety 9,0 K Mężczyźni K 7,0 5.5 5,0 5,1 3,6 Śmiertelność Wstrząs NS Powtórny zawał Ciężkie krwawienia Kobiety z zawałem leczone trombolizą mają wyższą śmiertelność i więcej powikłań śmiertelnych i nie zakończonych zgonem

K K K K Wystąpienie udarów u chorych leczonych trombolitycznie (GUSTO 1) 10 315 Kobiety Udar krwotoczny JAMA, 1996 30 706 Mężczyźni Udar niekrwotoczny 1,5 1,1 K K 1,0 K 2,1 Pacjenci % 0,7 K 0,6 0,5 0,6 0,6 P=.02 0,9 1,2 0,9 1,2 0,6 0,7 0,6 0,6 0,4 0,4 0,5 P≤.001 M K M K M K M K M K Tromboliza ogółem SK + heparyna sc SK + heparyna iv TPA + heparyna iv SK + TPA + heparyna iv Większe ryzyko udaru krwotocznego u kobiet

Tromboliza czy PTCA ?

K K Kobiety – wyższa śmiertelność u leczonych trombolitycznie Porównanie przebiegu wewnątrzszpitalnego u K vs M z zawałem leczonym trombolitycznie lub PTCA (1) AJC, 1995 Kobiety : starsze, częściej cukrzyca, NT, NS, przyjęte później (229 vs 174 min) N=395, 27 % K P=.46 P=.07 P=.06 P=.64 PTCA 14,0 t-PA Śmiertelność wewnątrzszpitalna % K Reinfarktyzacja wewnątrzszpitalna % 7,7 K 4,0 3,5 3,5 2,8 2,1 2,0 Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety Kobiety – wyższa śmiertelność u leczonych trombolitycznie Porównywalna śmiertelność u K i M leczonych PTCA

K Kobiety mają większe ryzyko zgonu i powikłań krwotocznych Porównanie udaru wewnątrzszpitalnego u K vs M z zawałem leczonym trombolitycznie lub PTCA (2) AJC, 1995 5,3% Udar krwotoczny 2,8% K Udar niekrwotoczny Udar wewnątrzszpitalny (%) 0,0% 0,0% PTCA t-PA PTCA t-PA Mężczyźni Kobiety Kobiety mają większe ryzyko zgonu i powikłań krwotocznych po leczeniu trombolizą. PTCA u kobiet poprawia rokowanie (K=M)

Korzyści z pierwotnej angioplastyki w zawale serca w porównaniu z trombolizą (GUSTO-IIB) AHJ, 2004 Kobiety : starsze,  cukrzyca,  NT Kobiety Mężczyźni PTCA N=139 t-PA N=121 PTCA N=426 t-PA N=451 Udar (%) 0,0 2,5 0,2 0,4 Reinfarktyzacja (%) 6,5 6,6 3,8 6,4 30 –d. śmiertelność (%) 10,9 11,6 4,0 5,8 Zgon, zawał, udar (%) 15,9 19,8 7,5 12,0 Przewaga PTCA nad t-PA podobna u K i M . Ze względu na  ryzyko korzyść z PTCA większa u kobiet

jest tak samo skuteczna ? Czy pierwotna PTCA u kobiet i mężczyzn jest tak samo skuteczna ?

K K Śmiertelność po PTCA w zależności od płci AJC, 2001, 118 548 PTCA w roku 1997 36 % u kobiet 30 % w zawale 59 % stentowanie K % M % 6,7 Cukrzyca 26 17 K NT 51 40 Śmiertelność % 3,8 4,0 K 2,0 Kobiety 1,4 1,1 Mężczyźni 0,8 0,5 Tylko PTCA Tylko PTCA Stent Stent Zawał Bez zawału Pomimo poprawy rokowania , w zawale K leczone PTCA mają wyższą śmiertelność niż M

Wyższa śmiertelność u kobiet z zawałem leczonych PTCA + abciximabem (CADILLAC) Wyższa śmiertelność u kobiet z zawałem leczonych PTCA + abciximabem Śmiertelność – 12 miesięcy Kobiety Mężczyźni 7,6 % 3,0 % Przyczyny : wyjściowe czynniki ryzyka: NT,  lipidy, cukrzyca

W obserwacji K i M po PTCA w przebiegu zawału AJC, 2000 Kobiety : starsze, częściej wstrząs, węższe naczynia, nadciśnienie 62 K, 120 M Śmiertelność Kobiety Mężczyźni P 10 % 0,9 % < 0,05 30 dni 6 miesiąc 15 % 4,4 % < 0,05 Rokowanie kobiet gorsze , ale z uwzględnieniem wyjściowej charakterystyki w wieloczynnikowej analizie płeć nie była niezależnym wskaźnikiem przeżywalności (były : wiek, wstrząs i ukończenie 12 godz. wlewu abciximabem)

Wyższa śmiertelność kobiet w zawale STEMI Analiza 78 254 pacjentów z zawałem z 420 szpitali w USA w latach 2001-2006 Kobiety były starsze, miały więcej chorób towarzyszących, częściej STEMI Wyższa śmiertelność szpitalna kobiet z zawałami STEMI: 8.2% vs 5.7%, p <0.0001, szczególnie w pierwszej dobie DLACZEGO? Opóźnienie? Czas rozpoznania: EKG? Szybki transport do pracowni hemodynamicznej? Jneid, Fonarow, Cannon, Circulation, 2008

Restenoza

Występowanie restenozy po PTCA + stent w zależności od płci (1) EHJ, 2003 OZW: 38% K, 33 % M Angiografia po 6 miesiącach 1025 K N=4374, 3349 M Kobiety : starsze (69 vs 64 lat), częściej cukrzyca (28% vs 20%), węższe naczynia, krótsze zmiany, P=0.01 33,9 P=0.048 P=0.06 Kobiety 28,9 Przypadki % Mężczyźni k 17,5 17,9 14,8 k 15,4 k Restenoza w koronarografii Kliniczne objawy restenozy Dolegliwości dławicowe w czasie obs.

k k k k Występowanie restenozy po PTCA + stent w zależności od płci (2) EHJ, 2003, Kobiety Mężczyźni P=0.86 P=0.001 P=0.01 P=0.07 36,6 45,2 36,8 36,1 Restenoza % 26,0 33,3 24,5 28,6 k k k k Cukrzyca Bez cukrzycy Naczynie <2,7 mm Naczynie ≥2,7 mm U kobiet mniejsze ryzyko restenozy pomimo 2-ch czynników ryzyka : cukrzycy i wąskich naczyń

Wstrząs kardiogenny

Brak różnic płci w przebiegu wstrząsu w AMI (SHOCK) JACC, 2001,38,5 Śmiertelność całkowita: u 884 pts 61% Kobiety N=322[36%] Mężczyźni N=562 [64%] 63% 59% PTCA/CABG N=144[45%] Bez PTCA/CABG N=178[55%] PTCA/CABG N=261[46%] Bez PTCA/CABG N=301[54%] 44% 79% 38% 78% Tylko PTCA N=115[80%] CABG N=29[20%] Tylko PTCA N=176[67%] CABG N=85[33%] 50% 21% 44% 25% Kobiety - więcej powikłań mechanicznych: VSD 7,7% vs 3,5% MR 11,4% vs 7,1%

Wyższy profil ryzyka u kobiet z zawałem: Starszy wiek, więcej cukrzycy, NT, NS, przebytych udarów, późniejsze zgłaszanie do szpitala Więcej wstrząsu, krwawień, udarów, powikłań mechanicznych, węższe naczynia, mniej zaawansowane zmiany W przebiegu zawału :

Podsumowanie Optymalną terapią u kobiet z zawałem wydaje się być pierwotna PTCA + stent  inhibitor IIB/IIIA Wyniki leczenia K i M z OZW wynikają z różnic w charakterystyce wyjściowej. Hipoteza , że więcej powikłań leczenia interwencyjnego i mniej zaawansowana ch.w. w angiografii u kobiet skłaniają do przyjęcia strategii zachowawczej , nie znajduje potwierdzenia w badaniach. Wobec tego, wybór inwazyjnej vs konserwatywnej strategii w OZW powinien być oparty na obiektywnym określeniu ryzyka, niezależnie od płci pacjentów. ( E. Braunwald)

Kobiety są grupą wysokiego ryzyka w operacjach wieńcowych Kobiety mają więcej powikłań i wyższą śmiertelność niż mężczyźni po operacji wszczepienia pomostów a-w 1,2 Płeć żeńska jest niezależnym czynnikiem ryzyka zgonu w trakcie zabiegu wszczepienia pomostów a-w 1 “Musimy zaakceptować wielkie wyzwania związane z operowaniem coraz starszych i bardziej chorych pacjentów oraz zmieniać nastawienie w kwalifikacjach chorych do pomostów a-w: takim kandydatem jest 78-letnia kobieta” Hartz et al. J Thorac Cardiovasc Surg 2003; 126:620-622 1 Edwards Fh et al. Ann Thorac Surg 1998;66:125-31. O’Connor GT et al. Circulation 1993;8:2104-10 Hartz et al. J Thorac Cardiovasc Surg 2003; 126:620-622

Możliwe przyczyny zwiększonej śmiertelności operacyjnej kobiet wyższe ryzyko przed operacją późniejsze wystąpienie objawów ostrzejsze objawy bardziej zaawansowany wiek częstsze występowanie cukrzycy częstszy przerost lewej komory serca mniejszy kaliber tętnic wieńcowych rzadsze zastosowanie pomostów tętniczych mniejszy zakres rewaskularyzacji wg Michael J. Mack, MD

Gorsze rokowanie kobiet operowanych z powodu ciężkiej niedomykalności zastawki mitralnej Enriquez-Sarano, Ann Intern Med, Dec 2008 Analiza 1989-1998: 4461 kobiet, 3768 mężczyzn z istotną niedomykalnością zastawki mitralnej w przebiegu wypadania płatków, przedniego i tylnego Kobiety: rzadziej operowane: 52% K vs 60% M, rr 0.79 Przeżywalność: 60% K vs 68% M, rr 1.13 Kobiety: mniejsze serca, niedoszacowanie zmian: wymiary jam serca powinny być oceniene wg wieku i powierzchni ciała

Dlaczego leczenie kobiet jest mniej skuteczne i niewystarczające ? 1. Brak danych z dużych randomizowanych programów badawczych (niski udział kobiet) 2. Obserwacja odmiennych od mężczyzn efektów leczenia wpływ: endogennych hormonów, niższa waga ciała, więcej tkanki tłuszczowej, inna aktywność metaboliczna enzymów, niższy GFR: wpływ na meatbolizm i eliminację leków/

Udział kobiet w randomizowanych badaniach dotyczących stabilnej choroby wieńcowej 21 20 19 % 18 15 14 10 3825 49379 4444 289 939 330 306 ACTION ATC 4 S TIBET INITIATIVE TIBBS ASIST

Przyczyny niskiego udziału kobiet w badaniach stabilnej choroby wieńcowej Przyjęte kryteria włączenia: Wykonanie koronarografii +/-  Typowe wywiady +/-  Próba wysiłkowa dodatnia +/-  Poza okresem rozrodczym 

Przyczyny niskiego udziału kobiet w badaniach Możliwość teratogennego działania leków i procedur Potencjalnie zaburzające działanie biologiczne hormonów (estrogenów) U osób w podeszłym wieku: częste schorzenia wpółistniejące, niska spodziewana długość życia, dodatkowe potencjalne koszty

Płeć a leczenie chorób serca 46% kobiet vs 22% mężczyzn będzie narażone na objawy zawału serca kobiety mają większe ryzyko zgonu po operacji wszczepienia pomostów a-w kobiety rzadziej otrzymują beta-blokery, inhibitory - konwertazy, aspirynę i statyny po zawale kobiety rzadziej niż mężczyźni są przyjmowani do oddziałów R z powodu chorób serca kobiety rzadziej niż mężczyźni są poddawane badaniom diagnostycznych: badaniom krwi, EKG, próbie wysiłkowej, koronarografii

Płeć a leczenie chorób serca chociaż więcej kobiet niż mężczyzn umiera z powodu chorób serca każdego roku u kobiet: o 33% rzadziej wykonuje się zabiegi angioplastyki z implantacją stentu o 28% mniej ma implantowane kardiowertery o 36% mniej ma operacje na otwartym sercu kobiety rzadziej mają wykonywane transplantacje serca

AHA 2007, (Update 2004) Prewencja chorób serca u kobiet Styl życia: zaprzestanie palenia: wsparcie psychiczne, farmakoterapia I/B aktywność fizyczna: min 30 min/d codziennie I/B rehabilitacja: po zawale, udarze, w niewydolności serca I/B Dieta:kontrola masy ciała, ograniczenie spożycia alkoholu i sodu, więcej warzyw i owoców oraz produktów niskotłuszczowych, ryby > 2x/tydzień, I/B Kwasy tłuszczowe omega-3: EPA eikozopentatenowy, DHA okozaheksaenowy (850-1000mg, 2-4 g: hipertriglicerydemia) IIb/B Diagnozowanie i leczenie depresji, IIa/B Alkohol: spożywanie> 2 ,,drinków’’/d - ryzyka AF (Conen, JAMA, 2008)

AHA dla kobiet: 2007 Czynniki ryzyka nadciśnienie tętnicze: prewencja: 120/80 mmHg, styl życia + leki (tiazydy), leczenie < 140/90; < 130/80 mmHg gdy wysokie ryzyko, tiazydy, leki beta-adrenolityczne, leki działające na układ RAA, uwarunkowania metaboliczne zaburzenia lipidowe: docelowo LDL < 100mg%, I/Bwysokie ryzyko < 70mg%, IIa/B HDL < 40 mg%: fibraty, preparaty kwasu nikotynowego, zależnie od profilu ryzyka > 20%> 10-20% >10% > x cukrzyca – leczenie wg aktualnych zaleceń, HBA1C<7%

AHA dla kobiet: 2007 Farmakoterapia Kwas acetylosalicylowy: wysokie ryzyko, 75-325 mg, I/A (>20%), klopidogrel gdy nietolerancja, I/B, u kobiet > 65 r.ż. z nadciśnieniem: 75 (81) -100 mg, IIa/B u kobiet < 65 r.ż. : prewencja udaru OUN LBA: po zawale, po OZW, dysfunkcja skurczowa lewej komory, I/A, ACE-I: po zawale, NS, EF LV < 40%, cukrzyca I/A, nietolerancja ARB I/B Antagoniści aldosteronu: objawowa NS, EF LV < 40%, u kobiet bez niewydolności nerek i hiperkaliemii

Brak dowodów klinicznych: AHA dla kobiet: 2007 Brak dowodów klinicznych: nie ma potrzeby stosowania witamin antyoksydacyjnych C, E i beta-karotenu, multiwitamin w prewencji pierwotnej i wtórnej ch.serc-nacz i nowotworów, III/A (Arch Intern Med 2009, 160 tys kobiet, WHI) kwas foliowy nie jest rekomendowany w prewencji pierwotnej i wtórnej choroby wieńcowej, III/A rutynowe stosowanie aspiryny u zdrowych kobiet < 65 nie jest zalecane w prewencji zawału serca HTZ i selektywne modulatory receptorów dla estrogenu (SERM) nie powinny być stosowane w pierwotnej i wtórnej prewencji chorób sercowo-naczyniowych III/A

Czy kobiety chorują na serce inaczej? TAK: wpływ czynników biologicznych, organizacyjnych, zwyczajowych → dlatego należy dołożyć wszelkich wysiłków, aby w równym stopniu jak mężczyźni korzystały z możliwości współczesnych metod diagnostycznych i leczniczych