dr Marta Majorek afm@marta.majorek.org Historia myśli ustrojowo - administracyjnej i socjologiczno – ekonomicznej dr Marta Majorek afm@marta.majorek.org

Administracja w monarchii absolutnej Władca absolutny skupiał w swoim ręku wszystkie władze; W sposób absolutny był mu podporządkowany również aparat administracyjny; Zasady organizacji to centralizm i biurokratyzm;

Koncentracja, resortowość hierarchiczność i kolegialność władzy Wszystkie decyzje skoncentrowane były w urzędach centralnych; Ograniczenie do minimum władztwa administracji terytorialnej; Władza skupiała się w obrębie resortów pod kierownictwem ministrów; Ministrowie dysponowali zespołami urzędników w terenie; Kolegialność zapewniała wymianę urzędników i ochronę przed arbitralnymi decyzjami despotycznego monarchy;

Władza monarchy absolutnego Quod principi placuit, legis habet vigorem; Suwerenność jest niepodzielna jak punkt geometryczny; Król jednoosobowo podejmował decyzje, a podlegle urzędnicy mieli tylko głos doradczy; Jeśli urzędnik podejmował jakąś decyzję, wyrażać ona mogła jedynie wolę władcy; To co podoba się władcy ma moc prawa!!!

Władza monarchy absolutnego c.d. Normy prawa administracyjnego wydawane przez władcę nie tyczyły się wszystkich w równym stopniu; Administracja była nimi związana w mniejszym stopniu, wykonywała bezpośrednio wolę monarchy; Spowodowało to zaistnienie regime du bon plaisir; Du bon plaisir – zgodnie z upodobaniem, administracyjne widzimisię

Teoria prawa policyjnego Zakładano, iż w imię interesu państwa władza może wkraczać we wszystkie sfery życia jednostek; Uzasadniało się takie działania troską władcy o poddanych; Uprawnienia do ingerencji w sferę prywtną zyskała, poza służbami bezpieczeństwa, zyskał też rozbudowany aparat administracyjny; Akty administracyjne miały charakter wyłącznie jednostronny.

Organy władzy we Francji doby absolutyzmu klasycznego Urzędy ministerialne: Kanclerz; Generalny kontroler finansów; Sekretarze stanu w liczbie czterech (już w XVII wieku zyskali oni miano ministrów królewskich; Wskazani dygnitarze tworzyli tak zwany ministeriat. Kanclerz – urząd z czasów środeniowiecza, strażnik pieczęci, kontroler aktów wychodzących z koncelarii, zwierzchnik rad królewskich Generalny kontroler finansów – J. Baptiste Colbert – propagator merkantylizmu, przychód dla państwa powiązany z polityką celną i przewagą eksportu nad importem. Do kompetencji należał nadzór nad całą gospodarką państwa; Sekretarze stanu – początkowo kompetencje terytorialne, potem podział rzeczowy – na resorty.

Rady królewskie Rodowód sięga średniowiecza; Istotna rola administracyjna oraz doradcza; Rady królewskie posiadały charakter kolegialny: Rada Stanu; Rada Depesz; Rada Stron Procesowych; Rada Finansów; Rada Handlowa (Rada do spraw Handlowych) Rada stanu, inaczej tajna rada, - sprawy zagraniczne i sprawy wewnętrzne szczególnej wagi Rada Depesz – sprawy zarządu wewnętrznego czyli administracji, pierwowzór późniejszego sądownictwa administracyjnego Rada Stron procesowych – sądownictwo: kasacyjne i kompetencyjne Rada do spraw Handlowych – organ wyłącznie doradczy, zajmujący się sprawami kolonii.

Zarząd lokalny Administracja lokalna była praktycznie pozbawiona elementów samorządnych; W miejsce gubernatorów (zaczęli przebywać wyłącznie na dworze) wprowadzono urząd intendenta; Intendenci byli o wiele bardziej subordynowani niż gubernatorzy, wiązało się to z ich pochodzeniem. Intendenci wywodzili się z nowej szlachty i bogatego mieszczaństwa

Wykład V-VI Ideologie oświeceniowe: humanitaryzm prawniczy, absolutyzm oświecony, fizjokratyzm. Myśl administracyjna i rozwój nauki policji.

Absolutyzm oświecony Absolutyzm w XVIII wieku nadal panował w większości państw Europy; Ewolucja doktryny spowodowana była rozwojem racjonalizmu i empiryzmu; Zmianie ulegały również stosunki społeczne; W zapomnienie odchodził despotyczny model sprawowania władzy.

Absolutyzm oświecony c.d. Coraz więcej uwagi poświęcano koncepcjom prawnonaturalnym i utylitaryzmowi; Oświecony władca zaczął uważać się za sługę państwa; Koniec z boskością monarchy; Według zasady użyteczności król powienien zapewnić dobrobyt i szczęście poddanych; Ludzie poddali się władzy monarchy w celu zapewnienia sobie porządku prawnego, opieki i bezpieczeństwa. Król jest pierwszym sługą państwa.

Absolutyzm oświecony c.d. Nowoczesność władcy przejawia się w jego wykształceniu; Oświecony władca jest rozumny zatem nie daje posłuchu szemraniom ludu; Przejawia jednocześnie głęboki humanitaryzm, staje się filantropem; Jest tolerancyjny w kwestiach religii i światopoglądu; Liberalizm w ekonomice nie jest równy liberalizmowi w polityce; Nadal król posiada pełnię władzy!!! Józef II zwiedzał sierocińce i przytułki. Fryderyk II sypiał na polowym łóżku. NIERACJONALNIE BYŁOBY PRAWNE OKREŚLENIE GRANIC WŁADZY KRÓLA! Nie jest wskazane by dopuszczać inne warstwy społeczne do polityki, natomiast w ekonomii powinna panować pełna swoboda!!!

Postęp w prawoznawstwie Dominujący racjonalizm i empiryzm zapoczątkowały humanitaryzm w naukach prawniczych; Zasada użyteczności zastosowana została przy kodyfikacji przepisów; Główne zmiany i kodyfikacje dotyczyły prawa penalnego; Doszło do demistyfikacji i laicyzacji pojęcia sprawiedliwości; Włpynęły na to popularne koncepcje prawa natury i umowy społecznej. Przepisy nie powinny służyć wyłącznie władzy, lecz także ludziom! Odwet nie powinien być stosowany w celu zadośćuczynienia za krzywdy, przestępstwo przestało być traktowane jako występek przeciw Bogu!

Postęp w prawoznawstwie c.d. Głównie teoretycy: Cesare Beccaria; Christian Thomasius; Charles Montesquieu; Voltaire; Główna zasada: prawo powinno być przejrzyste, jednolite, jasne. Nie powinno być arbitralne! Beccaria: tam gdzie prawo jest jasne i ścisłe zadaniem sędziego jest jedynie ustalenie zdarzenia!

Zasady oświeceniowego prawoznawstwa Nullum crimen sine lege; Nulla poena sine lege; W obliczu prawa wszyscy są równi. Zasada równości wobec prawa; Zasada domniemania niewinności; Zasada współmierności przestępstwa i kary; Negacja kar cielesnych i mutylacyjnych; Zasada prewencji; Nie ma zbrodni ani kary bez przepisu prawa! Kary mutylacyjne - trwale okaleczające

Fizjokratyzm Państwo winno stać na straży naturalnego porządku; Główne wartości, które chroni państwo to wolność naturalna, własność, swoboda produkcyjna; Działalność kapitalisty nie jest wyzyskiem, to on jest wartościowy, bo wyciąga rękę do nieoświeconych i głupich;

Fizjokratyzm Własność to podstawa fizjokratycznego porządku; Kult interesu własnego; Kult pracy – własność to głównie rezultat pracy; Różnice w majętności wynikają z naturalnych różnic między jednostkami! Wolność i równość dotyczyła wyłącznie sfery ekonomiki, w sferze polityki zachowano stauts quo ante. W szczególności interes burżuazji i ziemiaństwa.

Monteskiusz Życie społeczne powinien przenikać duch praw; Głęboki relatywizm ; każdy naród jest odmienny i wykształca własne prawa i obyczaje; Prawo nie może być uniwersalne dla wszystkich; Istotność racjonalizmu oraz refleksji historycznej; Istnieją też jednak prawa uniwersalne. Monteskiusz wywodził się z arystokracji, sprzedała swój urząd i podróżował po świecie studiując prawo. Jeśli prawo byłoby uniwersalne, mogłoby okazać się bezużyteczne dla ludności danego narodu. PRAWA UNIWERSALNE: dążenie do pokoju, dążenie do życia w społeczeństwie, popęd płciowy

Monteskiusz - założenia Zasada wolności politycznej; Wolność możliwa wyłącznie w państwie praworządnym; Wolno czynić wszystko, co prawo dozwala; Wolność polityczne wzmacniana jest przez prawa, ale tylko DOBRE prawa. Wolność polega nie na tym, że się robi co chce, ale żeby móc robić to, czego powinno się chcieć

Duch umiarkowania Zasada złotego środka i umiaru; System prawny nie może ogarniać wszystkich dziedzin życia; Czym więcej przepisów, tym mniejszy autorytet normy; Prawo nie powinno być nazbyt sformalizowane; Wraz za umiarkowanym prawem winien iść umiarkowany rząd; Każda władza demoralizuje, zatem należy stworzyć instytucjonalne ramy rządzenia! Umiarkowany rząd, system hamulców i równowagi! NIE należy szukać władcy o nieskazitelnym charakterze, tylko tworzyć ramy w celu, by władca postępował zgodnie z prawem.

Zasada podziału władzy W każdym państwie występują trzy obszary władzy; By zapewnić wolność władze te muszą być rozdzielone; Jeśli choć dwie władze skupiają się w rękach jednej osoby lub grupy osób, mamy do czynienia z despocją; Moc tworzenia prawa powinna spocząć w rękach przedstawiciela narodu – parlamentu; Ludzi jest zbyt wiele, by mogli stanowić ustawy osobiście!

Zasada podziału władzy c.d. Władza wykonawcza (rządzenia) pozostać ma w rękach monarchy; Władza sądownicza w rękach kadencyjnych trybunałów; Poszczególne władze nie są od siebie całkowicie odseparowane, wzajemnie nie kontrolują i hamują; System hamulców występować ma nie tylko między władzami, ale także wewnątrz każdej z nich; Wykonawcza w rękach monarchy i jego ministrów

Zasada podziału władzy c.d. Zasada bikamerlizmu; Król w ramach systemu hamulców miał uprawnienia wobec parlamentu; W rękach króla pozostawało prawo veta, lecz pozbawiono go inicjatywy ustawodawczej; Sądownictwo ograniczane było poprzez rotacyjność kadr. Sądy są bezwzględnie związane ustawami. Parlament miał odzwierciedlać społeczeństwo, czyli dwie izby musiały mieć inny skład i uprawnienia. Król mógł nie podpisać ustawy, mógł też nie zwołać lub odroczyć zwołanie posiedzenia.

Typologia ustrojów państwowych Monteskiusz dokonał podziału na ustroje: monarchistyczne, despotyczne, republikańskie dzielą się na: demokracje i arystokracje; Z powyższych najbardziej racjonalną formą jest monarchia, gwarantuje stabilność i umiarkowanie.

Liberalizm polityczny XVIII wieku – klimat stulecia Przesunięcie punktu ciężkości z liberalizmu arystokratycznego na liberalizm polityczny; Teoretycy tego nurtu rekrutowali się właśnie z mieszczaństwa; Coraz bardziej powszechne nastroje antyfeudalne; Arystokratyczny lib.: sojusz magnaterii i arystokracji z wierzchołkiem burżuazji. Polityczny lib: przesunięcie akcentu na wartwę bogatego mieszczaństwa (klasy posiadającej)

Voltaire (1694-1778) Oświecony władca sam powinien sam dążyć do liwidacji absolutyzmu; Jest przyjacielem filozofów, ma otwarty umysł; Władza przechodzi w ręce mieszczańskich utylitarystów. Władza należy do posiadających; Równość polityczna jest niemożliwa; Dostęp do polityki jest warunkowany zamożnością, a nigdy nie będzie tak, żeby wszyscy byli równie zamożni; Wolność ma priorytet nad równością, równość jest możliwa tylko w sferze praw naturalnych Władca rezygnuje z władzy absolutnej na rzecz umiarkowanej

Denis Diderot (1713-1784) Diderot nie wierzył, iż oświecony władca dobrowolnie pozbędzie się nieograniczonych uprawnień; Totalne potępienie absolutnej monarchii; Sam zakres władzy powoduje, że liberalizacja życia społecznego jest niemożliwa; Dlatego władza powinna przejść w ręce parlamentu – reprezntanta narodu; Odrzucał antyegalitaryzm, zwłaszcza w edukacji. Katarzyna II odrzuciła jego propozycję reform

Adam Smith Społeczeństwo to zespół jednostek LUŹNO ze sobą powiązanych. Większą wagę powinno się przywiązywać do jednostki i jej natury; Państwo kreuje się w sposób przypadkowy; Gospodarka podlega jednak prawom ekonomicznym; Praca i produkcja jest głównym źródłem bogactwa ; Państwo nie może ingerować w życie gospodarczy, ani też w życie społeczne!!! W przeciwieństwie do fizjokratów nie tylko produkcja rolna, w przeciwieństwie do merkantylistów nie tylko obrót i handel zagraniczny