TYPY WYBRZEŻY MORSKICH NA ŚWIECIE
Ukształtowane przez procesy falowe i pływowe (talasogeniczne typy wybrzeży) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Klifowe wysokie wybrzeże opadające ku morzu stromą ścianą zwaną klifem; u podnóża klifu niekiedy występuje wąska plaża fale uderzające z wielką siłą w wysoki brzeg podcinają go, powodując jego obrywanie się i cofanie; u podnóża klifu tworzy się lekko nachylona ku morzu platforma abrazyjna wyspa Wolin, Jastrzębia Góra, Gdynia Orłowo, pd. Anglia (Dover), przylądek Północny, Portugalia
Ukształtowane przez procesy falowe i pływowe (talasogeniczne typy wybrzeży) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Mierzejowe płaskie wybrzeże z zatokami zamykanymi przez piaszczyste, wąskie półwyspy (mierzeje, kosy); częste są przybrzeżne jeziora oraz zalewy połączone z morzem wąskim przesmykiem w miejscach, gdzie długie wybrzeże nagle skręca w stronę zatoki, prądy przybrzeżne usypują wąskie półwyspy (zwane kosą lub mierzeją), które odcinają od morza zalewy i jeziora przybrzeżne Płw. Helski, Mierzeja Wiślana, wybrzeża oddzielające od morza jez. Łebsko, Gardno, Bukowo, Jamno
Ukształtowane przez procesy falowe i pływowe (talasogeniczne typy wybrzeży) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Lidowo- lagunowe płaskie wybrzeża, w których płytkie zatoki (laguny) zamknięte są wynurzonymi wałami przybrzeżnymi (lido); niekiedy w czasie przypływu laguna wypełniona jest wodą, a podczas odpływu jej dno się odsłania (są to tzw. watty) na obszarach o dużej różnicy między odpływem i przypływem — z akumulowanego materiału tworzą się w pewnej odległości od brzegu ławice przybrzeżne, płycizny i wyspy, które mogą się łączyć ze sobą Zatoka Wenecka, zach. wybrzeże Włoch, zach. wybrzeże Morza Azowskiego, wsch. wybrzeże Florydy
Ukształtowane przez procesy falowe i pływowe (talasogeniczne typy wybrzeży) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Marszowe wybrzeża płaskie z rozległą, torfiastobagienną równiną uformowane przez akumulację materiału rzecznego w lagunach, a następnie zamulanie i zarastanie roślinnością bagienną okolice Międzyzdrojów, Holandia, Niemcy (nad M. Północnym)
Ukształtowane głównie przez procesy rzeczne (fluwiogeniczne typy wybrzeży) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Deltowe płaskie wybrzeże poprzecinane odnogami uchodzącej do morza rzeki, liczne łachy i płycizny, piaszczyste półwyspy wysunięte w stronę morza tam, gdzie działalność budująca rzeki jest większa niż działalność niszcząca morza (dużo zawiesiny w wodzie rzeki, słabe pływy i prądy morskie): rzeki usypują równinę akumulacyjną i uchodzą do morza licznymi ramionami delta Wisły, Nilu, Missisipi, Dunaju, Mekongu, Gangesu i Brahmaputry, Tygrysu, Indusu, Leny, Indygirki
Ukształtowane głównie przez procesy rzeczne (fluwiogeniczne typy wybrzeży) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Estuariowe głęboko wcięte doliny uchodzących rzek, nie mające charakteru zatok (morskie przedłużenia dolin rzecznych) tam, gdzie rzeka nie może usypać delty ani utworzyć rozlewiska, a występują silne pływy — fala przypływu wdziera się w wylot rzeki i poszerza go, a fala odpływu zabiera materiał pochodzący z niszczenia ujście Sekwany, Tamizy, Loary, rzeki św. Wawrzyńca
Ukształtowane głównie przez procesy rzeczne (fluwiogeniczne typy wybrzeży) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Limanowe (jarowe) wybrzeża z wąskimi, prostopadłymi do linii brzegowej zatokami (będącymi przedłużeniem jarów), często odciętymi od morza pasem lądu powstaje najczęściej na obszarach o budowie płytowej; nawet jeśli ujście doliny rzecznej do morza jest zamknięte, to woda przesiąka pod przegrodą i uchodzi do morza pn.-zach. wybrzeże Morza Czarnego (ujście Dniestru, Dniepru), wsch. wybrzeża Zatoki Gwinejskiej
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Fiordowe wysokie wybrzeże z głębokimi, długimi i wąskimi zatokami o stromych ścianach sięgających często setek metrów wysokości przez zalanie morzem długich, głębokich (U-kształtnych) dolin lodowcowych w obszarach górskich pn. wybrzeże Norwegii, Islandia, Chile, Alaska, zach. Kanada, Grenlandia, Antarktyda
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Fierdowe (fjärdowe) wybrzeże z zatokami o ścianach dość stromych, ale niezbyt wysokich (zazwyczaj 30–50 m) przez zalanie morzem niezbyt głębokich dolin lodowcowych na obszarach wyżynnych bałtyckie wybrzeże Szwecji, Chile
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Szkierowe (skierowe) wybrzeże z bardzo dużą ilością małych pagórkowatych wysepek, ledwo wynurzających się nad powierzchnię wyspy-szkiery są wygładzonymi przez lodowiec i fale morskie pagórkami granitowymi (zalane morzem obszary z licznymi mutonami i drumlinami) wybrzeże Finlandii i Szwecji u wylotu Zat. Botnickiej, Alaska
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Lobowe rozległa, jęzorowa zatoka o dość regularnej linii brzegowej zalanie morzem rozległych zagłębień końcowych lodowca Zatoka Gdańska
Ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Ferdowe (föhrdowe) liczne rozległe i głębokie rynny ciągnące się z lądu i wpadające do morza zalanie morzem obszarów akumulacji polodowcowej, ponacinanych rynnami subglacjalnymi wsch. wybrzeże Danii, okolice Nowego Jorku
Kształtowane przez organizmy żywe (organogeniczne typy wybrzeży) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Rafowe (koralowe) wybrzeże oddzielone od pełnego morza barierą zbudowaną z rafy koralowej; między barierą i właściwym wybrzeżem często płytka laguna; stok rafy łagodny od strony laguny, stromy od strony morza rafa koralowa (którą tworzą wapienne szkielety koralowców) może powstać (a następnie rozbudować w górę ku powierzchni wody) tylko w morzach ciepłych i w miejscach tak płytkich, że światło słoneczne dociera do dna Wielka Rafa Koralowa (na pn.-wsch. od Australii), Oceania, wyspy Morza Karaibskiego, Malediwy, Morze Czerwone
Kształtowane przez organizmy żywe (organogeniczne typy wybrzeży) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Mangrowe (namorzynowe) płaskie, porośnięte lasami i zaroślami rosnącymi przy brzegu morza, w wodzie w klimacie gorącym, w strefie pływów o dużych amplitudach, ale przy niewielkiej energii fal; korzenie słonolubnych roślin tworzą plątaninę, w której gromadzą się osady — brzeg narasta Sumatra, Nowa Gwinea, Kuba, Kolumbia, Morze Południowochińskie, Zatoka Bengalska
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne) NAZWA Riasowe CHARAKTERYSTYKA wysokie strome wybrzeże o urozmaiconej linii brzegowej, liczne głębokie, kręte zatoki, półwyspy, wysepki, w większości wydłużone prostopadle lub prawie prostopadle do lądu SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA zatopienie dolin wciętych w zrównane i odmłodzone masywy starych gór, biegnących prostopadle do brzegu; skaliste półwyspy odpowiadające bardziej odpornym grzbietom gór, a w ich przedłużeniu występują wyspy PRZYKŁADY Bretania, pd.-zach. Irlandia, pn.-zach. Hiszpania, Islandia, Portugalia, Krym
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Kalasowe (łukowe, kala, cala) podłużne wybrzeże górskie, gdzie grzbiety wznoszą się wysoko ponad poziom morza, a linia brzegowa ma przebieg falisty przez częściowe zalanie młodych gór o przebiegu łańcuchów równoległym do brzegu; bardzo płytkie zatoki powstają w słabo wyciętych dolinach poprzecznych wybrzeże Alaski, Sachalin, Płw. Koreański, wybrzeże Morza Tyrreńskiego
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Dalmatyńskie (kanałowe) liczne wyspy i półwyspy wydłużone równolegle do lądu, długie zatoki i kanały; często wybrzeżu temu towarzyszą zjawiska krasowe przez zalanie mocno rozczłonkowanych grzbietów górskich, tak że kulminacje grzbietów tworzą ciągi wysp Dalmacja (wybrzeże Chorwacji), Kalifornia
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Wulkaniczne różnego rodzaju wybrzeża, często o bardzo urozmaiconej (poszarpanej, zębatej) linii brzegowej, liczne wyspy, koliste zatoki, wysokie stożki wulkanów tam, gdzie wulkan wyrasta bezpośrednio z morza lub gdzie produkty jego erupcji (np. lawa) budują linię brzegową; koliste zatoki to często zalane wodą kaldery starych wulkanów wyspy: Madera, Santoryn, Samoa Zach., Hawaje
Ukształtowane przez procesy tektoniczne i subarealne (tektogeniczne) NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Uskokowe linia brzegowa prostolinijna lub złożona z odcinków łamanej, bardzo urwista przez zalanie rowu tektonicznego lub obszaru pociętego uskokami, przez powstanie rowu na granicy morza i lądu Morze Czerwone, Dekan, Zatoka Kalifornijska
INNE Eoliczne NAZWA CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Eoliczne piaszczyste wybrzeże z wydmami i licznymi półkolistymi zatokami nawiewanie piasku na wybrzeże morza, wypełnianie wodą morską zagłębień terenu powstałych przez wywianie piasku Płw. Aralski
INNE NAZWA Antropogeniczne CHARAKTERYSTYKA SPOSÓB I MIEJSCE POWSTANIA PRZYKŁADY Antropogeniczne niewysokie (do kilku m), zazwyczaj budowane z betonu, kamieni lub ziemi, o prostych kształtach geometrycznych działalność człowieka: nabrzeża portowe, falochrony, sztuczne wyspy i półwyspy Gdańsk, Gdynia, wybrzeże Holandii, Zat. Tokijska