ŚREDNIOWIECZE Biała Podlaska 2006r. Mgr Artur Chomiuk Katolickie Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Norwida w Białej Podlaskiej ŚREDNIOWIECZE Biała Podlaska 2006r. Mgr Artur Chomiuk

Wstęp Nazwa "średniowiecze" pochodzi od łacińskich słów media aetas, medium aevum, oznaczającym wieki, czasy pośrednie między starożytnością a renesansem. Określenie to pojawiło się w wiekach XVI-XVII w dziełach historyków. W XVIII w. zaczęto określać nim również epokę literacką. Początkowo nazwa ta była nacechowana negatywnie. Twórcy odrodzenia[1] traktowali wieki średnie jako czasy barbarzyństwa i upadku kultury. Dopiero od XVIII w. nazwa straciła negatywny wydźwięk. [1] Odrodzenie- okres w historii sztuki i kultury europejskiej rozciągający się od XIV wieku do XVI wieku.

Rozdział 1. Ramy czasowe: Epoki literackie nie oddzielają się ostro od siebie, ale nakładają. Schyłek średniowiecza zachodził równocześnie z początkiem Renesansu (np. w XVI w. nadal były popularne utwory średniowieczne, drukowano je w dużych nakładach). Wszystkie ramy czasowe mają więc charakter umowny. Z początkiem i końcem średniowiecza[1] wiąże się kilka ważnych dat. [1] Średniowiecze- to epoka w historii i kulturze europejskiej, obejmująca okres między starożytnością a czasami nowożytnym

Tabela : Średniowiecze w Europie Początek: 303 r n.e.wstąpienie na tron cesarza Konstantyna Wielkiego 313 r. n.e.edykt mediolański, przyznający wolność wyznawania religii chrześcijańskiej 476 r n.e.zdobycie Rzymu przez plemiona germańskie pod wodzą Odoakra i upadek cesarstwa

Koniec: 1450 r. wynalezienie druku przez Johanesa Gutenberga z Moguncji 1453 r.zdobycie przez Turków Konstantynopola i upadek cesarstwa wschodniorzymskiego 1492 r.odkrycie przez Krzysztofa Kolumba Ameryki, początek wielkich odkryć geograficznych i kolonizacji innych kontynentów przez Europejczyków

1.1 Filozofia średniowieczna Średniowiecze jest okresem rozkwitu filozofii chrześcijańskiej.[1] Pierwsze wieki średniowiecza nie wydały wielu twórczych filozofów, choć zdarzały się wyjątki (Alkuin, Jan Szkot Eriugena). Wiek XI przynosi rozwój dialektyki (tzw. sofistyka średniowieczna) i sporów wokół roli rozumu i logiki w życiu chrześcijańskim. Spory te prowadzą do bujnego rozwoju filozofii w wieku XII i XIII - w wieku XII przede wszystkim platonizmu i augustynizmu, w wieku XIII scholastyki. Wiek XII to także okres sporu o uniwersalia. Wiek XIII przynosi załagodzenie sporów filozoficznych, jest natomiast czasem budowania wielkich syntez, z których najważniejszą jest Suma teologiczna św. Tomasza. Wiek XIV to okres nominalizmu - od tego czasu scholastyka upada, dzieląc się na via antiqua (filozofia świętego Tomasza i Jana Dunsa Szkota) i via moderna (filozofia nominalistów, przede wszystkim Ockhama) i powoli ustępując miejsca humanizmowi i reformacji.

1.1 Filozofia średniowieczna Augustynizm Twórcą był św. Augustyn (354-430), syn św. Moniki. Pochodził z Afryki Północnej. Ukończył studia w Kartaginie. Przez pewien czas był zwolennikiem manicheizmu, następnie sceptycyzmu i neoplatonizmu. Prowadził też własną szkołę retoryki. W 387 r. przyjął chrzest, następnie święcenia kapłańskie, a w 396 r. został biskupem Hippony. Najważniejsze dzieło Augustyna to Wyznania (napisane ok. 400 r. n.e.). Augustynizm był popularny przede wszystkim we wczesnym okresie filozofii średniowiecznej.

1.2.Rycerstwo Rycerstwo - w średniowieczu warstwa społeczna trudniąca się służbą wojskową – rycerze. Często posiadali ziemię nadawaną im przez króla w zamian za hołd lenny[1]. Byli bezpośrednimi wasalami króla, oraz seniorami swoich rządców. W XIII i XIV w. przekształciło się w szlachtę. [1]Hołd lenny- ceremonia uroczystego przekazania lenna przez seniora swojemu wasalowi. Podczas tej uroczystości następowało homagium - wasal klękał przed swoim seniorem i składał mu uroczystą przysięgę wierności na Pismo Święte, zobowiązując się do niesienia pomocy swojemu seniorowi w radzie (łac. consilium) i ofriarując pomoc zbrojną (łac. auxilium). Następowała wówczas inwestytura, czyli formalne przekazanie lenna wasalowi, czego symbolem była wręczana mu przez seniora chorągiew jego ziemi lennej.

1.3 Reguła rycerska: Trzy są rycerza przymioty święte: -czystość w miłości i prawdzie; -cześć rycerska moc uczynku rodząca; -sprawność oręża, ku obronie silnych i przestrodze niesprawiedliwych.

Rozdział 2.1 Literatura Charakterystyczną cechą literatury średniowiecznej jest jej szczególne zaangażowanie w kwestie religijne i świeckie, duchowe i społeczne. Literatura służyła określonym celom: pouczeniu i wychowaniu, potępieniu zła i afirmacji[1] dobra, poszerzeniu wiedzy, pokazywaniu wzorców osobowych. Dlatego tak chętnie tworzono zalecane do naśladowania ideały osobowe, np. świętego, rycerza, władcy. [1] Afirmacja - to potwierdzenie, zgoda, uznanie, aprobata.

2.2 Uniwersytety W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych cechów — powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym, które nazywano początkowo studium generale, a potem uniwersitat[1] Uniwersytety posiadały pewnego rodzaju autonomię, np. wyłączne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w całym świecie chrześcijańskim. Dysponowały także niezależnością prawną od władz miejskich. W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich: [1] Uniwersitat inaczej Uniwersytet

2.4 Czy słusznie nazwano średniowiecze epoką ciemnoty i zabobonów? Symbolem średniowiecza był krzyż, ponieważ cała sztuka i nauka koncentrowała się na religii, oraz miecz, bo w epoce tej toczyło się dużo wojen. Istnieje twierdzenie, że średniowiecze to epoka ciemnoty i zabobonów. W istocie nie został jeszcze wynaleziony druk i dlatego wszystkie książki musiały być pisane ręcznie. Z tego powodu bardzo dużo ludzi nie miało do nich dostępu, co utrudniało kształcenie się. Poza tym, w średniowieczu nauka nie była tak rozpowszechniona jak jest ona teraz. Prości chłopi nie potrzebowali chodzić do szkoły aby móc pracować. Nawet niektórzy królowie nie potrafili czytać ani pisać. Mogli polegać na doradcach. Jedynymi wykształconymi ludźmi byli księża, pisarze oraz tłumacze. Średniowiecze było teocentryczną[1] epoką. Wszyscy ludzie żyli dla boga, i tak malarze w swoich dziełach wysławiali boga, a filozofowie udowadniali prawdy wiary. Brak prawdziwej wiedzy uzupełniała wiara w gusła i zabobony. Sytuacja taka bardzo dobrze pasowała do feudalnych stosunków panujących w średniowiecznym świecie. W interesie klasy rządzącej nie leżała oświata chłopów, którzy mieli pokornie wykonywać swoją pracę. Na tym ciemnym tle pojawiało się jednak trochę światła. [1] Teocentryzm jest to pogląd filozoficzny uznający Boga za przyczynę, stwórcę, powód i cel istnienia wszystkiego na Ziemi i we Wszechświecie. Bóg uważany jest za byt zewnętrzny wobec Wszechświata, działający stale, wzywający do życia duchowego w łączności ze swoją osobą i reagujący na aktywność ludzi.

2.4 Czy słusznie nazwano średniowiecze epoką ciemnoty i zabobonów? Mimo, że nauka nie była tak rozpowszechniona, powstawało dużo szkół przyklasztornych oraz uniwersytetów. Jak na przykład Uniwersytet w Krakowie założony w 1364r. Szkoły przyklasztorne kształciły swoich uczniów tylko w pewnych kierunkach. Albo mieli z nich być księża, filozofowie albo pisarze. W szkołach tych były nauczane takie przedmioty jak : gramatyka[1], dialektyka, retoryka, arytmetyka, muzyka, geometria i astronomia. Powszechna wtedy Łacina miała za zadanie upowszechnić naukę i sztukę, na całym świecie. Jednakże poszczególne narody pragnęły posługiwać się też własnym językiem. Dlatego też w 1285 r. Jakub Świnka propagował teorię, że księża muszą znać język polski. Twierdzenie, że średniowiecze było epoką ciemnoty i zabobonów jest nie do końca prawdziwe. Na tle zabobonów rozwijała się nauka. Rodziły się wynalazki mające wpływ na cały dalszy rozwój ludzkości. [1] Gramatyka-nauka, której przedmiotem jest opis języka. W zakres gramatyki wchodzą: fonetyka, morfologia, składnia, leksykologia i semantyka. Terminem tym określa się także zbiór reguł określających zasady rządzące użyciem języka, zatem można powiedzieć, że każdy język posiada własną gramatykę. Gramatyka jest częścią większej nauki, lingwistyki.

Rozdział 3. Gospodarka w średniowieczu Zanim przedstawię gospodarkę w średniowieczu należy omówić pokrótce same średniowiecze. Było ono zapoczątkowane upadkiem zachodniej części Imperium Rzymskiego w 476 roku przez wędrówki ludów i problemy gospodarcze tegoż kraju. Gospodarka w średniowieczu rozwijała się bardzo powoli. Z powodu licznych zmian ustrojowych nie była ona zbyt prężna i opierała się w znacznej części na produkcji rolnej i hodowli. Okres od IV do XIII wieku był uważany za okres pośredni między fascynacją starożytnością, a odrodzeniem. W średniowieczu ludzie nie inspirowali się osiągnięciami z czasów starożytności, lecz wykazali się własnymi osiągnięciami takimi jak system lenny, feudalizm[1] czy zainicjowanie cechów i gildii. Średniowieczna gospodarka rozwijała się w swoim tempie, dopasowanym do potrzeb i życia ludzi żyjących głównie w folwarkach, później budujących miasta. Pomimo, że średniowiecze przez setki lat uznawane było za ponure i ciemne, znacznie wpłynęło na gospodarkę europejską. Europa była uboga w surowce takie jak złoto czy srebro, które były środkiem płatniczym, dlatego długo obowiązywał handel wymienny. Miała ona na dodatek słaby system komunikacyjny między słabo zaludnionymi miastami czy rozpierzchniętymi po całej europie grodami i folwarkami[2]. Do transportu najchętniej używano rzek, co pozwalało rozwijać się miastom portowym, ale to i tak nie poprawiało sytuacji gospodarczej chłopów, którzy byli najliczniejszym i najuboższym ze stanów. Byli oni raczej bezbronni i łatwo ulegali najeźdźcom. Dlatego też w IX wieku wykształcił się system feudalny. Na jego zasadach pan, który nadawał ziemie chłopom, a sam posiadał ją najczęściej od króla, musiał bronić swoich pracowników przed najeźdźcami, a ci w zamian za obronę musieli na niego pracować. Polegało to na tym, że płacili oni podatki za swoje ziemie. Były cztery rodzaje takich opłat: danina, czyli płatność w naturze, pańszczyzna, najmniej efektywny sposób płacenia gdyż była to praca odrobkowa na ziemiach pana, dziesięcina, czyli dziesięć procent z dochodów, które chłop musiał oddać na kościół, ostatnim i najmniej popularnym sposobem płatności był czynsz. [1] Feudalizm (z łaciny feudum - prawo do rzeczy cudzej) - ustrój społeczno-polityczno-ekonomiczny opierający się na hierarchicznej zależności (wasalności) jednostek pomiędzy sobą. [2] Folwark - wielkie gospodarstwo rolne, lub rolno-hodowlane funkcjonujące od XIV wieku, nastawione na masową produkcję przeznaczoną na zbyt. Pierwsze folwarki powstawały w dobrach kościelnych i klasztornych, także gospodarstwa sołtysie miały zbliżony do folwarków charakter.

3.1 Muzyka w średniowiecznej Polsce W Polsce śpiew chorałowy pojawił się wraz z przyjęciem chrześcijaństwa. Pielęgnowano go w zakonach i klasztorach. Do najstarszych i najcenniejszych zabytków polskiej muzyki należy Bogurodzica, religijna pieśń z XIII wieku.. Wincenty z Kielczy (ur. ok. 1200 roku), ksiądz i zakonnik, był pierwszym znanym z imienia kompozytorem polskim. Jego pieśń Gaude Mater [1]Polonia (Raduj się, Matko Polsko) za czasów Władysława Łokietka była hymnem królewskim. Na Uniwersytecie Jagiellońskim wykładano muzykę. [1] Gaude Mater Polonia jest średniowieczną, polską pieśnią hymniczną napisaną w języku łacińskim

3.2 Taniec rytualny w średniowieczu Taniec rytualny towarzyszył niektórym ceremoniom religijnym. Najlepiej znane są tradycje z terenów Hiszpanii. Tańce przed Świętym Sakramentem, w dniu Corpus Dei (Bożego Ciała), odbywały się w kościołach Toledo, Walencji czy Sewilli. Tańczono w tym czasie tzw. farsas santas y piadosas (obchody święte i pobożne), były to wczesne odmiany intermezzo wystawiane w kościołach i klasztorach. W hiszpańskiej Galicji tańczono Pela w formie procesji.

3.3 Taniec religijny Taniec religijny typu (fr.) baladoires lub (wł.) ambulatori stanowi grupę tańców świeckich o wyraźnym zabarwieniu religijnym. We Francji w Prowansji, w 1462 król René d'Anjou, w wigilię Bożego Ciała organizował procesję zwan Lou Gou, rodzaj baletu, bogatego w sceny alegoryczne, mimiczne i tańczone. Sam król komponował do niego muzykę i niektóre pieśni, z tego też powodu nazywano go monarcha poeta. Tradycja ta zachowała się przez trzy wieki. Sceny alegoryczne entremets i divertissements towarzyszyły wystawnym zabawom i bankietom, na dworach, były wystawiane w przerwach między jednym a drugim daniem. Później zaczęto je nazywać intermedes i w końcu intermezzi. Znamy opis jednego z takich spektakli na dworze księcia Urbino. Miał następujący scenariusz: faun na skrzydlatym koniu wjeżdżał na czele grupy rycerzy odzianych w zbroje; za nimi wjeżdżali książę i księżna na dwóch osiołkach; dalej grupa postaci mitologicznych, Minerwa, Mars, Pan, Selene, Pluton, Proserpina, otoczeni tańczącymi faunami, nimfami i trytonami, grającymi na fletach, piszczałkach, fujarkach i tamburynach; zamykał pierwszą część orszaku wóz olimpijski z Jowiszem, Junoną[1], Wenerą, Amorem i Parkami. W drugiej części maszerowali Żydzi tańczący dookoła Złotego Cielca, królowa Saba z dworem, Magowie podążający za gwiazdą zawieszoną na długiej tyczce, za nimi postacie odtwarzające rzeź niewiniątek. Po nich wkraczały postacie z Nowego Testamentu, Jezus z krzyżem na plecach w towarzystwie Apostołów, tancerzy i żołnierzy, i na końcu Śmierć z ogromnym sierpem, która przegania wszystkich. [1] Junona - (łac. Iuno) - bardzo ważna bogini italska, małżonka Jowisza. Zakresem swych możliwości i obowiązków przypominała Herę. Często jest z nią utożsamiana. Była opiekunką życia kobiet, w tym życia seksualnego i macierzyństwa.

3.4 Historia zakonu krzyżackiego Początki zakonu krzyżackiego to oblężenie Akki w 1190 r., w trakcie którego rycerze krzyżowi pochodzenia niemieckiego założyli przy szpitalu zorganizowanym przez mieszczan z Lubeki, nieformalne stowarzyszenie. Książę szwabski Fryderyk przekazał następnie cały szpital owemu stowarzyszeniu, wymuszając jednocześnie na jego członkach złożenie ślubów czystości. Szpital miał oficjalną nazwę Szpitala Najświętszej Marii Panny przy Domu Niemieckim w Jerozolimie i od jego nazwy powstała też nazwa bractwa szpitalnego, gdy w 1191 r. papież Klemens III oficjalnie zatwierdził jego istnienie. Po zdobyciu Akki[1] papież przyznał bractwu rozległe dobra wokół tego miasta i instytucja ta zaczęła szybko powiększać swoje szeregi. Cesarz niemiecki Henryk IV postanowił wykorzystać bractwo do swoich celów i nadał mu kolejne ziemie w południowych Włoszech oraz wyjednał u papieża Celestyna III przyznanie bractwu statusu pełnego zakonu rycerskiego, co nastąpiło w 1198 r. Po śmierci Henryka IV i niepowodzeniach krucjaty, zakon zaczął przeżywać regres. [1] Akka (właściwie Acre, hebr. עכו; arab. عكا) - miasto i port w Izraelu nad Morzem Śródziemnym. Zamieszkuje je 45 tysięcy osób. Stalownia, ośrodek turystyczny.

3.5 Odkrycia naukowe średniowiecza Starożytność Średniowiecze wieki: XVI-XVIII wiek XIX wiek XX wiek XXI Ta strona opisuje odkrycia naukowe średniowiecza. IX – algebra[1] 1054 – supernowa – Chiny 1220 – zasada równowagi dźwigni – Jordanus 1250 – zjawisko magnetyzmu, własności magnesu – de Maricourt 1325-1382 - związek między drogą, prędkością a przyspieszeniem – Oresmius Zobacz też: odkrycie naukowe, wynalazek, historia nauki. Tematy dotyczące tego okresu: Odkrycia archeologiczne średniowiecza Odkrycia geograficzne średniowiecza Odkrycia niesklasyfikowane średniowiecza Wynalazki średniowiecza [1] Algebra – jeden z najstarszych działów matematyki powstały już w starożytności.

Spis treści Wstęp Rozdział 1. Ramy czasowe: 1.1 Filozofia średniowieczna 1.2.Rycerstwo 1.3 Reguła rycerska: Rozdział 2.1 Literatura 2.2 Uniwersytety 2.3 Bogurodzica jako zabytek języka polskiego, historia utworu, walory literackie. 2.4 Czy słusznie nazwano średniowiecze epoką ciemnoty i zabobonów? Rozdział 3. Gospodarka w średniowieczu 3.1 Muzyka w średniowiecznej Polsce 3.2 Taniec rytualny w średniowieczu 3.3 Taniec religijny 3.4 Historia zakonu krzyżackiego 3.5 Odkrycia naukowe średniowiecza