Rytm życia Eliza Małek

Rachuba czasu Liczenie czasu od stworzenia świata (5508/5509 przed Chrystusem) Nowy rok – 1 marca 1492 - Nowy Rok zaczęto świętować 1 września a nie 1 marca jak dotychczas. Początek Nowego Roku obchodzono uroczyście z udziałem patriarchy i cara na Placu Soborowym moskiewskiego Kremla. XVII w. – Niemiecka kolonia (słoboda)w Moskwie liczy już czas od narodzin Chrystusa, reszta Moskwy – od stworzenia świata. I posługuje się „łacińską” rachubą czasu (nowy dzień liczony od północy) Urodziny Piotra I - reformatora również w dziedzinie liczenia czasu - przypadały wg starej rachuby w roku 7180 (w skrócie zapisywano to - 180), a wg rachuby zachodnioeuropejskiej – w 1672 r. Minie 28 lat i Piotr każe świętować po raz drugi Nowy Rok. Ale już nie 1 września lecz 1 stycznia.

Rytm dobowy Ruś Kijowska i Ruś Moskiewska to państwa o charakterze agrarnym. Zdecydowana większość ludności mieszkała wówczas na wsiach, ale również miasta staroruskie zachowały, jak wspominaliśmy, wiele cech siedzib wiejskich. To zespolenie z przyrodą, czy wręcz uzależnienie od niej, określało rytm życia dawnych mieszkańców Rusi. Cykl roczny był uzależniony od wegetacji roślin, cykl dobowy - wyznaczały wschody i zachody słońca. Mieszkańcy wsi (zarówno chłopi, jak i szlachta) zasypiali i wstawali razem z kurami i nawet po przeprowadzeniu się do miasta zachowywali wcześniejsze nawyki. Dbali też o to, aby młodzież wszystkich stanów nie zapominała o porannej mszy.

LICZENIE CZASU, CZYLI DLACZEGO GODZINA W DAWNEJ RUSI TO NIEKONIECZNIE 60 MIN? Dwa sposoby liczenia czasu dobowego (z podziałem na równe części i z podziałem na nierówne części – w zależności od pory roku). Brak zegarów, brak dokładnych pomiarów czasu (istniały wprawdzie zegary wodne, piaskowe, słoneczne, ale nie były dokładne)

Od chwili, kiedy na Rusi pojawiły się dzwony cerkiewne (XIV wiek), rachubę czasu wyznaczało dzwonienie kościelnych dzwonów - czas łączył się z dźwiękiem dzwonów. Pod koniec w. XIII skonstruowano w Europie Zachodniej zegary mechaniczne, które zaczęto umieszczać na wieżach soborów i basztach ratuszowych w dużych miastach. W r. 1404 na jednej z baszt książęcego teremu w Moskwie mnich Łazarz Serb zamontował pierwszy taki zegar, dzięki czemu czas można było „zobaczyć i usłyszeć” - MOŻNA SOBIE WYOBRAZIĆ ZAINTERESOWANIE MOSKWIAN TYM NOWYM CUDEM ŚWIATA, tym bardziej, że z zegarem była sprzężona jakaś figura. Latopisy odnotowały pojawienie się zegarów wieżowych w Nowogrodzie: w r. 1436 r. biskup (władyka) zamontował zegar wybijający godziny nad swoją siedzibą, a w 1449 r. zbudował specjalną wieżę z zegarem. Nieco później zegary wieżowe pojawiły się w Pskowie (1477). Nowogród i Psków stają się centrami zegarmistrzostwa - majstrowie z tych miast montują (a później budują) zegary w klasztorze Sołowieckim, w klasztorze Troicko-Siergijewskim.

POJAWIENIE SIĘ ZEGARÓW WIEŻOWYCH WPROWADZAŁO DO ŻYCIA MIESZKAŃCÓW MIAST NOWY ELEMENT, DZWONY ZEGARÓW WIEŻOWYCH ZACZĘŁY WYZNACZAĆ RYTM DNIA PRACY. J. Le Goff napisał, że pojawienie się mechanicznych zegarów wieżowych zapoczątkowało proces przechodzenia od „czasu cerkwi” do „czasu kupców” (rytm życia zaczęła wypełniać praca, zysk, pojawił się pośpiech) Nowy stosunek do czasu - kupcy, rzemieślnicy, żołnierze (sami upominali się o zegary, wg których mogliby regulować dobowy czas służby.

Nowy stosunek do czasu dobowego i jego pomiaru NOWOŚĆ 1659 - ukaz Aleksego Michajłowicza regulujący czas pracy diaków XVII wiek - na cyferblatach rosyjskich zegarów zaczęto umieszczać wskazówkę minutową, a godzina zaczyna się stabilnie dzielić na 60 minut XII-XVI w. - zegarów w domach praktycznie nie było carowie otrzymywali jako prezenty zegary od posłów - prezentowano je w Zbrojowni (Orużejnoj pałatie) jako świadectwo prestiżu raczej niż przedmiot użytkowy Wiadomo, że Iwan Groźny miał swój zegarek w postaci niewielkiej książeczki W XVII w. zegary pojawiły się w prywatnych komnatach carów i wielmożów oraz dostojników cerkiewnych W XVII w. do budowy zegarów na Rusi wciąż jeszcze wykorzystywano importowane z Europy Zachodniej mechanizmy, jeszcze częściej kupowano gotowe zegary zegary słoneczne z kompasami - popularne wśród żeglarzy

Pod koniec wieku XVII zegary zaczęły odmierzać czas we wszystkich sferach życia publicznego - zegary wieżowe wyznaczały czas pracy diaków (urzędników państwowych), czas wojskowej służby (zmiany wart), sprzężone z dzwonami cerkiewnymi - wyznaczały godziny nabożeństw cerkiewnych. Zegary domowe wprowadzały ład w życie zamożnych mieszczan i kupców, zegary słoneczne i księżycowe (często łączone z kompasami) w dalszym ciągu służyły marynarzom. Ponieważ na zakup zegara mógł sobie pozwolić nie każdy, czasomierze (szczególnie piękne i drogie egzemplarze) w dalszym ciągu mogły być postrzegane jako element wyznaczający pozycję społeczną właściciela, a nawet prestiż całego kraju (kolekcja zegarów Zbrojowni była pokazywana cudzoziemcom). Minęło jeszcze sporo czasu, zanim obserwowanie upływu czasu przestało być zajęciem publicznym i zbiorowym, zanim pojawiły się zegarki osobiste.

RYTM ŻYCIA A TRANSPORT I KOMUNIKACJA Tempo rozprzestrzeniania się informacji w Dawnej Rusi i jego wpływ na tempo zycia publicznego i jednostkowego Jakość dróg była nienajlepsza i ulegała pogorszeniu w okresach wiosennych roztopów i jesiennych deszczów (świadectwa cudzoziemców narzekających na stan dróg); brakowało na istniejących traktach miejsc noclegowych, podróżni nierzadko zmuszeni byli nocować w lesie lub w szczerym polu, co narażało ich na niebezpieczeństwo. Regularna poczta publiczna pojawia się dopiero w w. XVII, jednak łączyła ona tylko stolicę z miastami nadbałtyckimi, poprzez które dochodziła do Moskwy informacja o tym, co działo się na świecie (w latach 80-tych XVIII w. w ciągu doby poczta pokonywała odległość ok. 100 km).

Uroczyste wyjście carycy Marii Iliniczny Miłosławskiej (pierwszej żony Aleksego Michajłowicza) z synem do cerkwi carowej towarzyszą siostry męża i świta.

Niedziela Palmowa (wg rys Niedziela Palmowa (wg rys. Meierbergera) druga część ceremonii – procesja z udziałem patriarchy, wyższego duchowieństwa, cara i dostojników carskich z soboru Pokrowskiego (Wasyla Błażennego) na Kreml

Царь Михаил Федорович в окружении бояр и духовенства. Гравюра Царь Михаил Федорович в окружении бояр и духовенства. Гравюра. Начало 1910-х гг.

Procesja z MB Kazańską (Moskwa,1635) – rys. Oleariusza

Rewolucja XVIII wieku Reforma kalendarzowa Piotra I Porządek dnia dworu carskiego i szlachty ulega w drugiej połowie XVIII w. znaczącym przeobrażeniom. Słynne wersy ody Felica Dierżawina (1782), w której bohater liryczny wyznaje, że rozpoczyna dzień w godzinach popołudniowych od fajki i filiżanki kawy („А я, проснувшись пополудни, / Курю табак и кофе пью”.), poświadczają te przemiany. Światowy człowiek wstawał późno, a jeszcze ćwierć wieku temu dworzanie Elżbiety Piotrówny, która - w odróżnieniu od swoich poddanych, żyjących zgodnie z rytmem przyrody - uwielbiała „nocne życie”, cierpieli niepomiernie z powodu jej zachowania. Z Zapisków Katarzyny II, która pierwsze lata pobytu w Rosji spędziła na dworze Elżbiety, dowiadujemy się, że za panowania „wesołej” córki Piotra: „Nikt nigdy nie znał godziny, o której Jej Wysokość będzie życzyła sobie zasiąść do obiadu czy kolacji. Często zdarzało się, że dworzanie, pograwszy do 2 w nocy w karty, kładli się spać, zaledwie jednak zdążyli zasnąć, już ich budzono, żeby byli obecni na kolacji.”

I jeszcze jedno świadectwo. E. P I jeszcze jedno świadectwo. E. P. Jańkowa (z domu Korsakowa) wspominając swoja młodość, przypadającą na lata 1780-te, pisała o tym, jak radykalnie zmienił się rytm życia. „Teraz i godziny całkiem inaczej się oznacza niż dawniej: co dawniej nazywano wieczorem, to po waszemu nazywa się ranem! Zmierzcha się, już jest ciemno, a u was to wciąż ranek. Wszystkie te zmiany zaszły za mojego życia. U nas na wsi dzień rozpoczynał się o siódmej lub ósmej rano, obiad zawsze jadaliśmy o pierwszej po południu, a jeśli to był obiad proszony, to o drugiej; o piątej piliśmy herbatę... Przynoszono do salonu duży miedziany czajnik z gorącą wodą. Matka sama parzyła herbatę. Łyżeczek do herbaty dla wszystkich nie było; w całym domu były tylko dwie łyżeczki - jedną matka nosiła ze sobą w swojej gotowalni (tu - w podręcznej toaletce - E. M.), drugą podawano ojcu. Rano herbaty nigdy nie piliśmy, podawano kawę. Kolację jadaliśmy zazwyczaj o dziewiątej wieczorem. [...] Tak jak teraz odbywają się proszone obiady, to w tamtych czasach bywały proszone kolacje o dziewiątej godzinie. Bale rzadko rozpoczynano później niż o szóstej, a około dwunastej wszyscy już wracali do domów”.

Światowe życie     „Мода вставать поздно пришла из Парижа. Вскакивать на заре, не разлеживаться в кровати, бодро молиться, а потом приниматься за работу считалось недостойным благородного человека. Долгое позевывание, нега на пуховых перинах, размышление перед зеркалом — знак хорошего тона и отличительная черта философа с состоянием. Императрица часто высмеивала тех русских дворян, которые, вернувшись из путешествия по Европе, говорили: «У нас в Париже»”. (O. Jelisiejewa, С петухами ) Sama Katarzyna II wstawała bardzo wcześnie, nie budząc sług, rozpalała ogień w kominku i przystępowała do pracy.

Paweł I postanowił zmienić rytm życia stolicy, rozkazując, aby urzędnicy pojawiali się w urzędach o 6 rano, jedli obiad razem z carem, czyli o 13.00: (ten moment przypominał strzał z armaty) i kłaść się do łóżek nie później niż o 22.00. Żeby nikt nie przegapił godziny snu, od godz. 21.)) po ulicach chodzili specjalni nocni stróże («нахт-вахтеры»), uderzali w kołatki i wołali: «Гасите огонь, запирайте ворота, ложитесь спать!» Starych nawyków mieszkańcy Petersburga jednak nie porzucili, gospodarze kupili dobre zasłony, nie zapalali świec w oknach od strony ulicy i zabawiali się do późna w nocy (choć czynili to z obawa, ze mogą zostać zdemaskowani). Ukaz Pawła okazał się katastrofa dla lwów salonowych, Aleksander I uznał, że nie należy drażnić poddanych i zaniechał kontrolowania ich prywatnego życia. Decyzje o porze wstawania, jedzenia posiłków i układaniu się do snu pozostawił szlachcie, co zaowocowało tym, że „onieginowski” rytm życia na dobre zakorzenił się w Rosji. Проснется за полдень и снова     До утра жизнь его готова,     Однообразна и пестра,     И завтра то же, что вчера.