Formy ochrony przyrody w Polsce Prof. dr hab. Zbigniew Witkowski Instytut Turystyki AWF w Krakowie

Co wynika z ustawy o ochronie przyrody? Art. 3. Cele ochrony przyrody są realizowane przez:     2)  obejmowanie zasobów, tworów i składników przyrody formami ochrony przyrody Art. 6. 1. Formami ochrony przyrody są:   1)  parki narodowe;   2)  rezerwaty przyrody;   3)  parki krajobrazowe;   4)  obszary chronionego krajobrazu;   5)  obszary Natura 2000;   6) pomniki przyrody;   7)  stanowiska dokumentacyjne;   8)  użytki ekologiczne;   9)  zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;   10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów

W art.6.1. Ustawy o ochronie przyrody wymieniono 9 form ochrony, które związane są z określoną, przynależną im powierzchnią oraz 1 formę – ochronę gatunkową roślin, zwierząt i grzybów, formie ochrony, która jest realizowana na terytorium całego kraju. Ta forma ochrony jest realizowana tam, gdzie występują przedstawiciele (osobniki) gatunków chronionych, ale także w miejscach, które stanowią siedliska rozrodcze, miejsca żerowania lub miejsca schronienia tych gatunków. Wśród pozostałych 9 form ochrony przyrody mamy 4 , które mają szczególne znaczenie dla realizacji strategii ochrony krajowej przyrody. Te formy – park narodowy, park krajobrazowy, rezerwat przyrody i ostoja Natura 2000 – ustawa wyróżnia szczególnie, nakazując utworzenie na ich obszarze planu ochrony. Pozostałe 5 form – obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe nie posiadają obligatoryjnej konieczności tworzenia planów ochrony.

PARK NARODOWY Należy do najstarszych, najbardziej znanych i popularnych wśród zwiedzających form ochrony przyrody na świecie W Polsce pierwsze takie obszary powstały w latach 30-tych ub. Wieku (Pieniński PN i Białowieski PN) 3. Według ustawy park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1.000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe 4. Obszar parku narodowego jest udostępniany w celach naukowych, edukacyjnych, kulturowych, turystycznych, rekreacyjnych i sportowych w sposób, który nie wpływa negatywnie na przyrodę w parku narodowym (udostępnianie obszaru parku narodowego może być płatne)

5. W Polsce obecnie mamy 23 parki narodowe, planuje się utworzenie jeszcze kilku 6. Najbogatszym regionem w Polsce pod względem liczby parków narodowych jest Małopolska, gdzie skupiło się 6 takich obiektów: Babiogórski PN, Tatrzański PN, Gorczański PN, Pieniński PN, Ojcowski PN i fragment Magurskiego PN

REZERWAT PRZYRODY Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi. Rodzaje rezerwatów przyrody w Polsce: Leśny Wodny Stepowy Słonoroślowy (halofilny) Faunistyczny Florystyczny Torfowiskowy Przyrody nieożywionej Krajobrazowy

OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU PARK KRAJOBRAZOWY Park krajobrazowy obejmuje (duży) obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju. W Polsce istnieje 120 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni ok. 2450 km kw. ( ok.7,8% pow. kraju 2001 r.). OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Obszary chronionego krajobrazu zajmują powierzchnię ok. 7140,6km2 (22,9 % pow. kraju 2001 r.).

OSTOJA NATURA 2000 Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:   1)  obszary specjalnej ochrony ptaków;   2)  specjalne obszary ochrony siedlisk. Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-4 i 6-9. Sieć Natura 2000 jest jednym z wymogów formalno prawnych, które znalazły się w procesie akcesyjnym Polski do Unii Europejskiej. Polska, podobnie zresztą jak cała Europa, uczy się jak wdrażać postanowienia Dyrektyw Ptasiej i Siedliskowej w warunkach istniejącego, funkcjonującego i rozbudowanego krajowego systemu ochrony przyrody

POMNIK PRZYRODY Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie UŻYTEK EKOLOGICZNY Użytkami ekologicznymi są pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania

STANOWISKO DOKUMENTACYJNE ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Stanowiskami dokumentacyjnymi mogą być także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt. ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne

Schemat organizacyjny administracji ochrony przyrody w Polsce Minister środowiska Główny Konserwator Przyrody Departament Ochrony Przyrody Główny Inspektor Ochrony Środowiska Wojewoda Dyrektor Parku Narodowego Wojewódzki Konserwator Przyrody Dyrektor Parku Krajobrazowego Starosta, Wójt, Burmistrz, Prezydent Miasta

Dziękuję za uwagę