PODSTAWY SPRAWNEGO DZIAŁANIA

PRAKSEOLOGIA Meliton Martin – pierwszy wykład systemu prakseologii, autor dzieła "Penos„ - 1863r. Pod koniec XIX wieku Francja i Anglia Tadeusz Kotarbiński, autor "Traktatu o dobrej robocie „ – 1955r.

Zamierzenie Cel Działanie

Cel działania Hierarchia celów

CEL Jest to określony, pożądany, przyszły stan rzeczy (w dziedzinach zdrowia, edukacji:stan człowieka), który będąc pod jakimś względem cenny pożądany dla działającego, wyznacza kierunek i strukturę działania w ściśle określonym czasie. Cele są konkretyzacją zamierzeń. Określają: co, kto, kiedy ma osiągnąć.

Ze względu na horyzont czasowy wyróżnia się: Cele strategiczne ( długofalowe)-mogą dotyczyć kluczowych inwestycji, wprowadzania do zakresu świadczeń nowej, wysoko specjalistycznej usługi; formułowane są na najwyższym szczeblu organizacji.(np. przywrócenie sprawności funkcjonalnej pacjentom) Cele taktyczne (średnioterminowe)- są „wyznaczane” przez cele strategiczne zgodnie z hierarchicznym układem celów, wskazują na zakres konkretnych przedsięwzięć.(np.dobór indywidulnego programu rehabilitacji) Cele operacyjne ( krótkoterminowe)- wyznaczają pole określonych zadań (np. odbycie odpowiednich szkoleń przez fizjoterapeutów)

Ze względu na istotność wyróżnia się: Cel główny Jest to stan rzeczy, który dla podmiotu działającego jest na tyle ważnym powodem działania, że dla niego samego jest on gotów to działanie podjąć.(np. usamodzielnić pacjenta po udarze) Cel uboczny Uważany przez działającego również za wartościowy, jednak nie na tyle istotny, by podejmować działania dla niego samego. Realizowany jest przy okazji osiągania celu głównego.(np. poprawienie sprawności oddechowej przy okazji ćwiczeń)

Ze względu na istotność wyróżnia się: Cele pośrednie Są to stany rzeczy oceniane pozytywnie, będące warunkiem osiągnięcia celu głównego ( nazywa się je środkami). Za cele pośrednie można uznać cele taktyczne i operacyjne w drodze do długofalowego celu strategicznego. * Przykład: podniesienie poziomu kwalifikacji fizjoterapeutów w zakresie określonej tematyki, gdzie za cel główny przyjęto zapewnienie wszystkim pacjentom rehabilitacji zgodnej z jej nowo przyjętymi standardami

Ze względu na istotność wyróżnia się: Cele równorzędne Są jednakowo ważne dla podmiotu działającego; w razie konieczności można i należy je hierarchizować. Przykład: cele dotyczące przywracania, profilaktyki i promocji zdrowia w zakładach opieki zdrowotnej

W myśl zasady SMART wyznaczone cele powinny być: Konkretne (cele powinny być sprecyzowane), Wymierne ( cele powinny posiadać mierniki oraz wskaźniki, dzięki którym będziemy mogli mierzyć stopień ich realizacji), Uzgodnione (cele powinny być akceptowane przez wszystkich członków zespołu, który dany cel realizuje), Realistyczne ( wyznaczone cele powinny być osiągalne dla organizacji), Uzależnione od czasu ( cele ustalamy w ramach określonego harmonogramu.

Sprawne działanie

Sprawne działanie Jest to działanie posiadające w sobie wszystkie walory „dobrej roboty”. Walory te, czyli cechy sprawnego działania dzielimy na 2 grupy: Podstawowe Uzupełniające

Sprawne działanie Cechy podstawowe: Skuteczność; Korzystność; Ekonomiczność. Cechy uzupełniające: Dotyczące środków działań; Dotyczące sposobów działań; Dotyczące całości działań.

Skuteczność Skuteczne jest działanie, które w jakimś stopniu prowadzi do zamierzonego celu, czyli umożliwia częściowe lub całkowite osiągnięcie celu.

Skuteczność Miara skuteczności jest stopień osiągnięcia celu, stąd działanie może być: W pełni skuteczne – nauka pacjenta z bólami kręgosłupa prawidłowej postawy, wstawania z łóżka, podnoszenia ciężarów- pacjent opanowuje i stosuje wszystkie zalecenia; Częściowo skuteczne – pacjent opanowuje tylko część zaleceń; Bezskuteczne – pacjent nie stosuje się do zaleceń; Przeciwskuteczne – pacjent źle wykonuje zalecenia z niekorzyścią dla swojego stanu.

Skuteczność Skuteczne działanie wiąże się z celami działania. Aby działanie było skuteczne należy cel odpowiednio sformułować i przekazać go do wiadomości wszystkim uczestnikom działania. Należy przekazać go w odpowiedniej formie, właściwym czasie, w odpowiednim miejscu i należyty sposób.

Cele skutecznego działania dzielimy na: Niestopniowalne – cele, których nie można osiągnąć w różnym stopniu, można je albo osiągnąć albo nie. Skuteczność działania może być całkowita albo żadna. Stopniowalne – można ocenić skuteczność działania w danym czasie lub na danym etapie (plan roczny – ocena kwartalna)

Skuteczność Skuteczność można nie tylko przypisywać działaniom, ale można też orzekać o skuteczności dotyczącej danego sposobu działania. Zamierzony sposób działania X może być uważany za bardziej skuteczny niż Y, gdyż w danej sytuacji spodziewamy się osiągnąć cele bardziej pożądane działając sposobem X.

Skuteczność Warunkiem skuteczności działania jest stopień intensywności. Jest to próg nasilenia działania w czasie oraz przestrzeni, poniżej której w danej sytuacji działanie jest nieskuteczne. Progiem skuteczności jest np. odpowiednia ilość i czas zabiegów fizjoterapeutycznych dla uzyskania wyniku użytecznego.

Skuteczność Skuteczne działanie można ocenić jedynie po jego zakończeniu, wtedy można określić czy doprowadziło bądź przybliżyło ono do osiągnięcia celu, czy też był nieskuteczne. Orzekanie o skuteczności działań przed jego rozpoczęciem ma charakter przewidywania. Przewidywanie skuteczności działań jest elementem planowania, wtedy decyduje się o podjęciu jedynie takich działań, których przewidywana skuteczność jest bliska lub równa skuteczności całkowitej.

Skuteczność Skuteczne jest takie działanie, w którym podmiot działający w skuteczny sposób stosuje skuteczne środki działania.

robienie właściwych rzeczy Skuteczność Umiejętność wyznaczania odpowiednich celów: robienie właściwych rzeczy

Skuteczność jest kluczem do powodzenia organizacji Peter Drücker Skuteczność jest kluczem do powodzenia organizacji

Korzystność Odnosi się ona do różnicy pomiędzy cennością wyniku użytecznego (W) i cennością kosztów (K). Miarą korzystności lub niekorzystności działania jest całkowita wielkość korzyści i strat. I tak: Jeżeli W>K, to działanie jest korzystne; Jeżeli W=K, to działanie jest obojętne; Jeżeli W<K, to działanie jest niekorzystne.

Korzystność Działanie korzystne – gdy daje korzyści, występuje dodatnia różnica między nabytkami (pozytywnie ocenianymi wynikami zamierzonymi i niezamierzonymi), a ubytkami (nakładami lub skutkami ubocznymi negatywnie ocenionymi); Działanie obojętne – wynik użyteczny jest równy kosztom; Działanie niekorzystne – powoduje realne straty, wyższe koszty niż wynik użyteczny.

Korzystność Wynik użyteczny – wszystkie pozytywnie ocenione przez podmiot działający skutki działania, zarówno zamierzone jak i niezamierzone. Koszt działania – nakłady, czyli zasoby rzeczowe i ludzkie wydatkowane dla osiągnięcia celu i straty. Straty – mogą mieć dwojaki charakter: Takie, których przy danym stanie wiedzy, umiejętności i techniki nie można było uniknąć; Marnotrawstwo spowodowane niestarannością w działaniu.

Skuteczność i korzystność mogą występować w różnych zestawieniach. Działanie może być skuteczne i korzystne, nieskuteczne i niekorzystne, skuteczne i niekorzystne, nieskuteczne i korzystne. Działanie skuteczne i niekorzystne – celem jest osiągnięcie pełnego zakresu ruchu z stawie, cel osiągamy ale stosujemy lampę solux do rozluźnienia mięśni, powoduje to skutki uboczne u pacjenta które pojawiają się dopiero po pewnym czasie. Działanie nieskuteczne i korzystne - celem jest osiągnięcie pełnego zakresu ruchu z stawie, celu nie osiągamy ale poprzez ćwiczenia z obciążeniem wzmacniamy siłę mięśni.

Ekonomiczność Ekonomiczne działanie – właściwy stosunek do siebie poszczególnych skutków działania, większe korzyści niż koszty. Miarą ekonomiczności jest stosunek wyniku użytecznego do kosztów: W/K>1 – działanie ekonomiczne, stosunek wyniku użytecznego do kosztów większy od jedności. W/K=1 – działanie obojętne, stosunek jest równy jedności. W/K<1 – działanie nieekonomiczne, stosunek mniejszy niż jedność.

Zasady ekonomiczności działania- O Zasady ekonomiczności działania- O. Lange (zasady racjonalnego gospodarowania) W  max K const - wariant wydajnościowy W cons K  min - wariant oszczędnościowy K  min - wariant optymalny

Zasady ekonomiczności działania Wariant wydajnościowy – wydajność działania, dążenie aby przy danym koszcie osiągnąć max wynik użyteczny. Wariant oszczędnościowy – oszczędność działań, obniżenie kosztów uzyskania określonego wyniku użytecznego. Wariant optymalny – maksymalizacja wydajności i minimalizacja kosztów.

Ekonomiczność Ekonomiczność można zwiększyć poprzez: Jednoczesny wzrost wyników i kosztów, jednak wyniki muszą rosnąć bardziej niż koszty; Jednoczesne zmniejszenie kosztów i wyników, jednakże koszty maleją w większym stopniu niż wyniki.

Uzupełniające cechy sprawnego działania Cechy dotyczące efektów działania: Dokładność - polegająca na tym by efekt był zgodny ze wzorcem; Udatność – efekty dodatkowe uzupełniają efekt główny i podnoszą jego wartość (poprawa czynności KG, poprzez naukę czynności życia codziennego); Czystość – polega na unikaniu w efektach działań walorów ujemnych (trening bez przetrenowania pacjenta- zakwasy).

Uzupełniające cechy sprawnego działania Cechy dotyczące sposobów działania: Prostota – antyteza komplikacji i zagmatwania, wykonanie zadania w sposób uporządkowany; Pewność – nakłady dają spodziewany efekt; Ostrożność – polegająca na nie stosowaniu nakładów, które obarczone są poważnym prawdopodobieństwem nieskuteczności; Śmiałość – podejmowanie nakładów w których istnieje prawdopodobieństwo skuteczności; Energetyczność – działanie intensywne w różne formy (duża różnorodność ćw.).

Uzupełniające cechy sprawnego działania Cechy dotyczące całości działań: Racjonalność rzeczowa – działanie zgodne z obiektywnie istniejącym stanem rzeczy; Racjonalność metodologiczna – działanie jest zgodne z wiedzą posiadana, przez działającego, na temat obiektywnej rzeczywistości (wykorzystanie wszystkich znanych metod rehabilitacyjnych).

Warunki sprawnego działania Jest to element podstawowy sprawnego działania. Można je podzielić na: Warunki ogólne Warunki organizacyjno-techniczne

Warunki ogólne Są to elementy rzeczywistości, na które składa się rozwój nauki, zwłaszcza nauk ergologicznych (teoria systemów, cybernetyka, teoria informacji, socjologia, teoria organizacji i zarządzania). Zalicza się tu również: klimat społeczny determinowany sytuacja polityczną, nastawieniami i postawami ludzi, postawa ogółu społeczeństwa.

Warunki organizacyjno - techniczne Są to umiejętności ludzi jako jednostek i zespołów do działania w sposób zorganizowany, w ładzie, porządku i dyscyplinie, na podstawie zdobytej wiedzy, za pomocą nowoczesnych środków organizacyjno-technicznych. Stosowanie ich ułatwia realizację działań, czyni pracę bardziej wydajną, oszczędną, dającą szybsze i większe efekty.

Wytyczne alternatywne i niealternatywne działania

Teoria organizacji i zarządzania dała podstawę do sformułowania wytycznych, zaleceń dotyczących osiągania celów w sposób najbardziej racjonalny. Mają one uniwersalny charakter i wskazują na zagadnienia, które powinno się rozstrzygnąć przed przystąpieniem do działania. Przestrzeganie tych reguł warunkuje osiągnięcie sprawności działania jednostek, zespołów ludzi i organizacji.

WYTYCZNE NIEALTERNATYWNE 1. Działanie zorganizowane Jest ono zgodne z cyklem organizacyjnym (tzw.cykl działania zorganizowanego) obejmującym etapy: Określenie celu działania- to uświadomienie celu przez kierownictwo i spowodowanie, by został on również uświadomiony członkom działającego zespołu. Sens podejmowania działania istnieje wówczas , gdy cel jest możliwy do realizacji. Należy go formułować jasno i przejrzyście oraz zakomunikować w jednolitej, zrozumiałej formie wszystkim członkom działającej grupy. Korzystna jest sytuacja, kiedy cel działania zespołu jako całości wiąże się z celami indywidualnymi poszczególnych członków (utożsamianie się jednostki z zespołem).

1. Działanie zorganizowane Planowanie - jest to analizowanie wewnętrznych i zewnętrznych warunków działania oraz obmyślanie środków i sposobów działania dostosowanych zarówno do celów, jak i do warunków. Warunki wewnętrzne to rzeczy i ludzie, decydujący o stopniu realizacji ustalonego celu (skład osobowy zespołu, jego kwalifikacje, umiejętność dostosowania się do nowych warunków pracy, stosunki zachodzące między ludźmi oraz zasoby narzędzi pracy). Warunki zewnętrzne to elementy pozostające „na zewnątrz” zespołu, których działanie istotnie wpływa na osiągnięcie celu (np. instytucje współpracujące)

PLANOWANIE Warunki działanie są zmienne, mogą być zależne lub niezależne od człowieka. Im dłuższy okres dzieli moment planowania od przewidywanych zdarzeń,tym planowanie jest bardziej zawodne. Plan każdego działania powinien być: celowy, wykonalny, zgodny wewnętrznie (powiązanie elementów planu w zbilansowaną całość), możliwie najbardziej operatywny, elastyczny, w należytym stopniu szczegółowy i długodystansowy, terminowy, zupełny, racjonalny, sprawny, komunikatywny.

1. Działanie zorganizowane Pozyskanie zasobów-elementami tego etapu są: I)pozyskiwanie członków, ich dokształcanie, rozmieszczanie, przydzielanie im czynności i środków do relizacji planu II)pozyskiwanie i rozmieszczenie poszczególnych elementów aparatury III) utrzymanie w gotowości do funkcjonowania

1. Działanie zorganizowane Realizacja planu- jest to przeprowadzenie działania zgodnie z planem; wyraża się ona we właściwej kolejności realizacji poszczególnych celów : od najbardziej szczegółowych, poprzez bardziej ogólne, aż do osiągnięcia celu podstawowego Kontrolowanie- jest to etap końcowy cyklu organizacyjnego, porównanie realizacji z odpowiednim wzorem. Kontrola może dotyczyć całego działania (kontrola całościowa) lub jego fragmentu ( kontrola cząstkowa).Racją bytu kontroli jest realizacja pokontrolnych wniosków.

WYTYCZNE NIEALTERNATYWNE 2. Integracja Jest to postulat scalania poszczególnych elementów działania w jedną złożona całość działania. Stanowi on rodzaj syntetycznej dyrektywy sprawnego działania. 3. Preparacja Ujmuje trzy pierwsze etapy cyklu działania zorganizowanego i polega na odpowiednim przygotowaniu działania.

WYTYCZNE NIEALTERNATYWNE 4. Koordynacja Jest to wytyczna polegająca na łączeniu poszczególnych elementów działania pod względem jakościowym, ilościowym i czasowym. ( Scalanie czynności składowych w całość jak najprzydatniejszą do celu)

WYTYCZNE ALTERNATYWNE Wytyczne alternatywne zostały podzielone na 5 par przeciwstawnych alternatyw;powinny być one uwzględniane przy wszystkich rodzajach działań. Ich zastosowanie polega na znalezieniu w każdym przypadku złotego środka pomiędzy dwiema granicznymi możliwościami.

SPECJALIZACJA-UNIWERSALIZACJA Wytyczna ta dotyczy stopnia, do jakiego powinna być praca podzielona i stopnia, do jakiego wyspecjalizowana praca powinna być skumulowana, czyli scalona.

AKTYWIZACJA - OGRANICZENIE DZIAŁANIA Aktywizacja wskazuje na konieczność aktywnego i czynnego zachowania się podmiotu działającego (wydatkowania należytej ilości energii fizycznej, psychicznej i umysłowej w zależności od sytuacji). Ograniczenie działania zasadne jest w sytuacjach , w których przynosi lepszy wynik bądź większą ekonomiczność.

AKTYWIZACJA - OGRANICZENIE DZIAŁANIA Formy ograniczenia to: Potencjalizacja – polega na zastąpieniu działań ujawnieniem możliwości działania, w sytuacjach gdy ujawnienie możliwości działań jest mniej kosztowne a przynosi taki sam skutek jak wykonanie.Warunkiem jej skuteczności jest przekonanie tych, wobec których ujawnia się możliwość działania, co do determinacji wykonania groźby.( Przykład: zapowiedź strajku, mająca na celu uzyskanie określonego wyniku negocjacji)

AKTYWIZACJA - OGRANICZENIE DZIAŁANIA Machinalizacja – zastępowanie wszędzie tam gdzie jest to możliwe i tylko tam, działań świadomych działaniami nie wymagającymi pełnej świadomości, zrutynizowanymi, automatycznymi. Są to działania wykonywane masowo lub bardzo często ( np. ścielenie pustego łóżka)

AKTYWIZACJA - OGRANICZENIE DZIAŁANIA Instrumentalizacja – zmniejszenie wysiłku człowieka przez wykorzystanie coraz to doskonalszych urządzeń, aparatury, zasobów technicznych ( np. sprzęt do ćwiczeń biernych) Inwigilacja czysta – jest skrajną formą ograniczenia działania, polega na zajęciu pozycji obserwatora i wkroczeniu z interwencja w przypadku awarii ( np. prowadzenie obserwacji ćwiczeń samowspomaganych i podjecie interwencji w razie potrzeby).Inwigilacja wymaga wcześniejszego przygotowania zapewniającego samoczynne odbywanie się procesu zgodnie z zamierzeniem.

KUNKTACJA -ANTYCYPACJA Kunktacja polega na oczekiwaniu na najbardziej właściwą chwilę do działania (np. zwlekanie z bardziej obciążającymi ćwiczeniami do czasu ustąpienia infekcji u pacjenta) Antycypacja to przyspieszenia działania, uprzedzenie okoliczności, które w późniejszym okresie mogłyby działanie utrudnić, uniemożliwić lub spowodować zmniejszenie sprawności ( np. przygotowanie stabilizacyjne kolana do operacji więzadła krzyżowego)

WŁAŚCIWY POZIOM ZASOBÓW – PEŁNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW Właściwy poziom to utrzymanie dostatecznych rezerw zasobów rzeczowych i ludzkich na wypadek nagłego, nieprzewidzianego wzrostu zadań do wykonania (np. zapas leków w apteczkach oddziałowych). Pełne wykorzystanie zasobów ma na celu zapobieganie marnotrawstwu (np. przegląd leków pod względem terminowości), odnosi się do wykorzystania czasu pracy, wiedzy , umiejętności.

KONCENTRACJA SIŁ – ZAPEWNIENIE DZIAŁAŃ NA WSZYSTKICH KIERUNKACH Potrzeba koncentrowania sił i zasobów rzeczowych dotyczy wybranego, priorytetowego odcinka na najważniejszym polu działania (np. ratowanie życia pacjenta w sytuacji zagrożenia). Zapewnienie działań na wszystkich kierunkach ma na celu eliminowanie zaniedbania pozostałych kierunków (pacjentów).Wskazuje na potrzebę jednoczesnych działań na wszystkich kierunkach.

Piśmiennictwo Lenartowicz H., Podstawy sprawnego działania, w: Podstawy organizacji pracy pielęgniarki, Ksykiewicz-Dorota A. Lenartowicz H., Seloch Z.; Podstawy organizacji i kierowania dla pielęgniarek.