TEORIE OSOBOWOŚCI

Czym jest osobowość? Literatura psychologiczna ukazuje setki definicji osobowości. Wszystkie definicje opisują osobowość od innej strony. Bardzo często jest mylona z temperamentem, z tego powodu wiele definicji przedstawia ją jako hybrydę czystej osobowości (zespół cech) i temperamentu.

Definicje. Najprostszą definicją i najczęściej spotykaną jest, określanie osobowości jako zespołu cech wzajemnie wpływających na siebie, które manifestowane są poprzez ludzkie zachowania. Osobowość to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek. Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno- przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. Nie jest jedynym wyznacznikiem działania – to co i jak człowiek robi zależy tez od doraźnego stanu fizycznego i psychicznego, emocji, stopnia przygotowania do danego działania.

Definicje. Osobowość to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno – przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje. Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne.

Osobowość rozwija się stopniowo Osobowość rozwija się stopniowo. W rezultacie utworzenia się osobowości człowiek osiąga zdolność przetwarzania napływających informacji, dzięki czemu tworzy sobie obraz świata i siebie, integruje techniki i sposoby ustosunkowania się do przedmiotów, osób, sytuacji, przez co jego zachowanie nabiera cech stałości i powtarzalności. Kształtuje się przez doświadczenia, kontakty z osobami znaczącymi dla danej jednostki, role społeczne pełnione przez daną osobę, a także wydarzenia powtarzające się lub wyjątkowo silne.

Osiem głównych nurtów teorii osobowości: Teorie osobowości zostały podzielone na osiem głównych części (nurtów), które powiązane są z różnymi koncepcjami rozumienia człowieka (jako całości). Osiem głównych nurtów teorii osobowości: Teorie typów, Teorie cech, Teorie psycho-dynamiczne i psychoanalityczne, Behawioryzm, Humanizm, Teorie uczenia się społecznego, Sytuacjonizm, Interakcjonizm. OSOBOWOŚĆ®

Teorie TYPÓW: Teoria Hipokratesa – wyodrębnia cztery podstawowe typy temperamentu: choleryk, sangwinik, melancholik i flegmatyk;

Teorie CECH. Teorie cech w psychologii osobowości - to podejście, zmierzających do opisania osobowości w kategoriach cech - względnie stałych, charakterystycznych dla jednostki, zgeneralizowanych tendencji do określonych zachowań, emocji i sądów, przejawiających się w różnych sytuacjach. Tak rozumiana cecha ma charakter latentny - nie można jej bezpośrednio zaobserwować, posiada status zmiennej pośredniczącej między bodźcem a reakcją. Teorie cech nastawione są na odkrywanie różnic indywidualnych, rezygnują natomiast z odkrywania mechanizmów osobowości. Badania w tym paradygmacie zmierzają do wyodrębnienia za pomocą analizy czynnikowej podstawowych, nieredukowalnych czynników, stworzenia narzędzi do ich pomiaru (testy osobowości) oraz ustalenia korelatów z innymi cechami indywidualnymi.

Teorie CECH. Raymond Cattell , amerykański psycholog, był jednym z pionierów badań nad osobowością. Najważniejszym ich celem było odszukanie praw określających, jak ludzie o odmiennych osobowościach zachowują się w różnych sytuacjach i środowiskach.

Teorie CECH. Teoria R.B. Cattella – Celem jego teorii było takie sformułowanie zbioru cech osobowości, by można było przewidywać zachowanie jednostki. oparta na zbiorze cech źródłowych. Cechy te mają istnieć w odpowiednich wielkościach u każdego człowieka i stanowić „rzeczywiste czynniki strukturujące, leżące u podstaw osobowości”..

Teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne. Wspólną cechą wszystkich teorii psychodynamicznych i psychoanalitycznych jest charakteryzowanie osobowości jako „integracji”. Silny nacisk kładziony jest na czynniki rozwojowe, przy domniemanym założeniu, że osobowość dorosłego człowieka stopniowo rozwija się w czasie, w zależności od sposobu, w jaki integracja różnych czynników zachodzi.

Teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne. Klasyczne teorie Freuda i Junga, Społeczne teorie Adlera, Fromma, Sullivana i Horney, Nowoczesne teorie Lainga i Perlsa

Teoria FREUDA Zwrócił on uwagę, że niebywale ważnym okresem życia jest dzieciństwo, którego okresy muszą być przeżyte w ściśle określonych zasadach, błędy (fiksacje) powodują bowiem nieodwracalne, określone cechy w dorosłym życiu. Ewolucja libido według Freuda. Według niego, osobowość rozwija się w sposób ciągły, ale najbardziej znaczącym okresem jej formowania jest okres między 1 a 5 rokiem życia. Wedle Freuda - co charakterystyczne - mechanizm przemian rozwojowych polega na ewolucji popędu seksualnego, a jego istota na zmianie sfer w których się manifestuje, oraz sposobów jego kontroli lub zaspokajania. Główną rolę w przemianach odgrywa relacja tzw. zachowań elementarnych, czyli instynktownych, ze światem zewnętrznym, który poddaje owe zachowania naciskom, a ich posiadacza - określonym, kategorycznym wymaganiom.

Teorie Adlera, Fromma, Sullivana i Horney Na ogół kładą nacisk na czynniki rozwojowe przy założeniu, że osobowość dorosłego człowieka rozwija się w czasie, w zależności od stopnia integracji czynników. Ważne są tu podejścia motywacyjne. Ponadto w klasycznym podejściu psychoanalitycznym Freuda, kładzie się nacisk na rolę procesów nieświadomych, konfliktów i centralną rolę popędów w rozwoju osobowości.

Nowoczesne teorie Lainga i Perlsa Gestalt to jednocześnie forma psychoterapii, kierunek w psychologii oraz swoista filozofia życia. Jako kierunek w psychologii, Gestalt wywodzi się z psychoanalizy (szkoły Perlsa), choć jednocześnie stoi z nią w dość ostrej sprzeczności. Jako filozofia życia, wywodzi się również z jednej strony z psychoanalizy, a z drugiej z egzystencjalizmu, fenomenologii oraz buddyzmu. Gestalt nie jest właściwie ani pełnym kierunkiem filozoficznym, ani pełnym "naukowym" działem psychologii. Jest czymś z pogranicza psychologii, filozofii i sztuki. Jednak wiele koncepcji wypracowanych przez Gestalt weszło do słownika współczesnej psychologii.

Behawioryzm Jest próbą zastosowania ścisłych, znanych z nauk przyrodniczych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki. Behawioryzm doprowadził do ulepszenia metodologii nauk psychologicznych, kładąc nacisk na statystyczne zależności między obiektywnie mierzalnymi bodźcami i reakcjami. W swej złagodzonej postaci w dużym stopniu współtworzył współczesną teorię uczenia się, psychologię poznawczą oraz psychologię społeczną. W skrajnej postaci behawioryzm zakładał, że bardziej złożone zjawiska psychiczne, takie jak np. uczucia wyższe, czy struktury wpojone kulturowo, nie mają większego wpływu na działanie ludzi, lecz że ludzie podobnie jak wszystkie inne zwierzęta działają wg stosunkowo prostych zasad opierających na stałych, odruchowych lub wyuczonych reakcjach na bodźce.

Behawioryzm Według tego skrajnego poglądu, większość zdrowych osobników ludzkich, niezależnie od ich "zawartości mózgu" będzie w tych samych warunkach reagować podobnie na podobne zestawy bodźców. Teoria ta jest już jednak w zasadzie porzucona, gdyż stoi w sprzeczności z wieloma eksperymentami psychologicznymi dowodzącymi dużego znaczenia tzw. zmiennych pośredniczących podczas reakcji na konkretne bodźce. W ramach behawioryzmu rozwinęły się dwa podstawowe paradygmaty: warunkowanie klasyczne (inaczej warunkowanie reaktywne lub warunkowanie pawłowowskie) i warunkowanie instrumentalne nazywane także zamiennie warunkowaniem sprawczym.

Humanizm Humanizm – prąd filozoficzny, etyczny i kulturowy, uznający człowieka za najwyższą wartość i podkreślający jego godność. Wielu humanistów (w tym ludzi wierzących) postuluje rozstrzyganie dylematów etycznych poprzez odwoływanie się do pojęć uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom. Poszukują oni źródła prawdy i moralności w człowieku i jego dążeniu do szczęścia. Niekoniecznie wyklucza to samą wiarę w Boga, choć humanizm świecki jest prężną odnogą tej filozofii. Ten pogląd skłania jednak do szukania rozumowego uzasadnienia praw etycznych, nie odwołującego się do twierdzeń jakiejkolwiek religii, podobnie jak nie potrzeba się do nich odwoływać przy badaniu praw fizyki. Inni ludzie rozumieją humanizm nieco węziej, niemal wyłącznie jako afirmację wartości ludzkiej istoty. Tak pojęty humanizm można znaleźć jako składnik także w niektórych koncepcjach teistycznych.

Teoria uczenia się społecznego Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandy jest rozwinięciem teorii uczenia się. Według Bandury uczenie się zachowań zachodzi jednak nie tylko poprzez warunkowania relatywne i warunkowania sprawcze, ale także poprzez obserwowanie zachowań innych ludzi. Ten sposób uczenia się można nazwać modelowaniem lub naśladowaniem. Według Bandury uczenie się przez obserwowanie to proces czteroetapowy: student musi skierować uwagę na kluczowe elementy tego, czego ma się nauczyć, student musi zapamiętać dane zachowanie, student musi umieć powtórzyć dane zachowanie lub je wykonać, student musi mieć motywację i chcieć powtórzyć dane zachowanie

SYTUACJONIZM Jest pochodną behawioryzmu i teorii społecznego uczenia się. SYTUACJONIZM głosi, iż każda obserwowalna stałość zachowania jest bardziej zależna od cech sytuacji aniżeli od wewnętrznych typów, czy cech osobowości. Pojęcie cechy osobowości jest w tym przypadku rozumiane jest jako umysłowa konstrukcja obserwatora, który stara się zrozumieć zachowania innych i istnieje tylko w umyśle osoby postrzegającej. Podobieństwo zachowań przypisywane jest podobieństwom sytuacji.

Interakcjonizm Łączy w sobie wszystkie przedstawione wcześniej podejścia. Osobowość wyłania się z interakcji między poszczególnymi cechami i predyspozycjami a tym, jak środowisko wpływa na sposoby przejawiania się tych cech i skłonności w zachowaniu. Osobowość nie jest tu rozumiana jako osobny konstrukt psychiczny, lecz jako termin ogólny, obejmujący złożone wzorce interakcji.

Koncepcja cech – teoria osobowości Allporta Allport określił osobowość jako realną organizację psychofizyczną określił i zdefiniował CECHĘ - jako strukturę neuropsychiczną mającą zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego. Cecha jest wspólna dla wszystkich, a dyspozycja osobistajest specyficzna dla jednostki. Istnieją trzy rodzaje cech i dyspozycji osobistych: 1. Dominujące, 2. Centralne, 3. Wtórne.

Trzy rodzaje cech i dyspozycji osobistych: 1. Dominujące - wpływają na całe zachowanie (np. makiawelizm, osobowość autorytarna); 2. Centralne - najczęściej ujawniają się w działaniu (np. pewność siebie, towarzyskość); 3. Wtórne - dotyczą wąskiego zakresu bodźców i są nieistotne dla opisu osobowości.

Czynnikowa teoria osobowości Cattella Cattella badał osobowość za pomocą analizy czynnikowej. Zrezygnował on z podejścia indywidualnego. Analiza czynnikowa, która dostarczyła Cattellowi danych, potrzebnych do stworzenia tej teorii, oparta była na analizie trzech podstawowych źródeł informacji: Obserwacji zachowania w codziennych sytuacjach życiowych (l-data), Samo opis polegający na wypełnianiu kwestionariuszy (q- data), Samoopis polegający na udziale w specjalnie aranżowanych sytuacjach eksperymentalnych (t-data).

Inwentarz osobowościowy NEO FFI Paula T. Costa, i Roberta R. McCrae. Jest to kwestionariusz służący do pomiaru 5 podstawowych cech osobowości. Mieści się on w ramach pięcioczynnikowego modelu osobowości tzw. ,,Wielkiej piątki’’. Model ten jest cennym narzędziem dla badaczy różnic indywidualnych, zakłada, bowiem istnienie ponad kulturowych i ponad demograficznych oraz strukturalnie najbardziej ogólnych wymiarów osobowości pozwalających na pełną i wszechstronną jej charakterystykę. Rzetelność testu w adaptacji polskiej mierzone alfa Cronbacha wynosi: N=0.80, E=0.77, O=0.68, U=0.68, S=0.82.

Czynniki te to : Neurotyczność – skala badająca przystosowanie vs emocjonalne lub emocjonalne niezrównoważenie – podatność na doświadczenia negatywnych emocji, takich jak strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew poczucie winy, wrażliwość na stres psychologiczny. Ekstrawersja – mierzy tę cechę osobowości, która charakteryzuje jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolności do odczuwania pozytywnych emocji.

Otwartość na doświadczenia – mierzy tendencje jednostki do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancje na nowość i ciekawość poznawczą. Ugodowość – bada cechy ujawniające się w pozytywnym vs negatywnym nastawieniu do innych ludzi, interpersonalną orientację przejawiającą się altruizmie vs antagonizmie doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu. Sumienność – mierzalna cecha osobowości charakteryzująca stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniu zorientowanym na cel.

Psychologowie są zgodni, że bazę osobowości którą tworzy tak zwana „wielka piątka” obejmująca dwubiegunowe wymiary osobowości. Określa się też relację pięciu wymiarów osobowości do temperamentu. Oto one: ekstrawersja - introwersja, ugodowość - nieustępliwość, sumienność - chaotyczność, emocjonalna stabilność - labilność, otwartość - zamkniętość na doświadczenie.