Instytucjonalizacja ochrony mniejszości narodowych i etnicznych na poziomie międzynarodowym

CZYM JEST INSTYTUCJONALIZACJA? W politologii w latach 90. XX wieku istotne znaczenie miało „institution building” czyli budowanie instytucji związane z procesami transformacji systemowej w nowych demokracjach Europy Środkowo-Wschodniej.

POJĘCIE INSTYTUCJONALIZACJI W piśmiennictwie o prawach człowieka używane jest najczęściej do określania procesów tworzenia systemów ochrony praw człowieka, polegających na stanowieniu aktów prawa, instrumentów i instytucji ochrony na poziomie krajowym lub międzynarodowym.

ETAPY PROCESU TWORZENIA INSTYTUCJI OCHRONY MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH Ogólne zasady polityki narodowościowej Uszczegółowienie powyższych zasad przez ukształtowanie katalogu praw mniejszości, zwykle na drodze ustawowej lub traktatowej Tworzenie systemu ochrony

Proces instytucjonalizacji przebiega zwykle na wszystkich trzech poziomach (instytucjonalizacja sensu largo), w literaturze odnosi się czasem tylko do trzeciego etapu (instytucjonalizacja sensu stricte)

Lata 90. XX wieku – intensywna instytucjonalizacja ochrony mniejszości Przyczyny: Konflikty na tle narodowościowym Transformacja demokratyczna w Europie Środk.-Wsch. Rosnące aspiracje i aktywność polityczna mniejszości narodowych w całej Europie

TRZY GRUPY INSTYTUCJI OCHRONY MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH Instytucje ochrony wpisane w procesy kształtowania bezpieczeństwa i równowagi międzynarodowej oraz stabilizacji regionu Ochrona mniejszości jako część ochrony praw człowieka Instytucje ochrony mniejszości jako element procesów integracji europejskiej

PIERWSZA GRUPA INSTYTUCJI OCHRONY MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH Instytucje ochrony mniejszości w systemie bezpieczeństwa i współpracy w Europie

Instytucje te prowadzą do tworzenia mechanizmów wczesnego reagowania i ostrzegania (dyplomacja prewencyjna) - Wysoki Komisarz OBWE (Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie) - Pakt Stabilizacyjny (1995)

Wysoki Komisarz OBWE (od 1992 roku) Działania: Wykrywanie i lokalizowanie konfliktów na tle narodowościowym Wczesne reagowanie na tego typu konflikty przez m.in. Ostrzeżenia wysyłane do Rady OBWE Polubowne rozstrzyganie sporów Nawiązywanie dialogu pomiędzy stronami konfliktu, budowanie klimatu do współpracy Odwoływanie się do standardów międzynarodowych ochrony mniejszości w pracy ze stronami, sugestie dotyczące ustawodawstwa

Jeżeli tego typu działania nie prowadzą do deeskalacji konfliktu, misja Wysokiego Komisarza dobiega końca i zawiadamia on Stałą Radę OBWE o wzroście napięcia związanego z konfliktem etnicznym lub narodowościowym.

Nie jest to instytucja typu ombudsman (nie rozpatruje skarg indywidualnych), ma ona charakter „cichej dyplomacji”. Istotnym elementem działania Komisarza jest praca z samymi mniejszościami.

Ocena pracy Wysokiego Komisarza bywa różna, jest to instytucja często niedoceniona, głównie ze względu na poufność działań oraz fakt, że działa w bardzo wczesnym etapie konfliktu.

Efektywność pracy Wysokiego Komisarza OBWE widać m. in Efektywność pracy Wysokiego Komisarza OBWE widać m.in. w misjach w krajach bałtyckich, w konflikcie węgiersko-słowackim oraz węgiersko-rumuńskim.

Obecnie Wysokim Komisarzem OBWE ds Obecnie Wysokim Komisarzem OBWE ds. mniejszości narodowych jest Szwed Rolf Ekeus (od 2001 roku). Siedziba znajduje się w Hadze. zdjęcie – logo OBWE

Pakt stabilizacyjny (1995) Został on przyjęty jako element polityki dyplomacji prewencyjnej Unii Europejskiej. Jest to dokument zawierający dwustronne umowy, które mają rangę obowiązujących norm międzynarodowych.

Główne cele podpisania Paktu Eliminacja konfliktów na tle narodowościowym i etnicznym Eliminacja konfliktów granicznych

Inne postanowienia Paktu Poszanowanie tożsamości narodowych Walka z nietolerancją oraz agresywnym nacjonalizmem Szacunek do praw człowieka, w tym praw mniejszości narodowych

DRUGA GRUPA INSTYTUCJI OCHRONY MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH Instytucje ochrony mniejszości narodowych w europejskim systemie ochrony praw człowieka

W latach 90. w Radzie Europy trwała dyskusja, czy włączyć ochronę praw mniejszości narodowych do systemu ochrony praw człowieka czy stworzyć oddzielny system – zwyciężyła koncepcja oddzielnego regulowania praw mniejszości.

Istniała propozycja przygotowania 12 Istniała propozycja przygotowania 12. Protokołu do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, który rozszerzałby Konwencję o prawa kulturalne, w tym prawa mniejszości – odrzucona, ale powstała Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych (1992) – ochrona języka narodowego.

31.01.1995 - Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy uchwaliło zalecenie 1255/95 dotyczące ochrony mniejszości. Efektem tego procesu jest EUROPEJSKA KONWENCJA RAMOWA O OCHRONIE MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH

EUROPEJSKA KONWENCJA RAMOWA O OCHRONIE MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH cele i zasady polityki narodowościowej zostały ujęte bardzo ogólnie ujęte w konwencji prawa są tylko zaleceniem dla państw (brak możliwości skarg indywidualnych) słaby mechanizm kontrolny (przestrzeganie konwencji kontroluje Komitet Doradczy – organ czysto ekspercki) członkowie Komitetu proponowani są przez państwo (w tym procesie nie wymaga się udziału mniejszości)

Konwencja ramowa wypada bardzo słabo na tle innych instrumentów ochrony praw człowieka w Radzie Europy, głównie w porównaniu z Europejską Konwencją Praw Człowieka i stworzonym na jej podstawie Europejskim Trybunałem Praw Człowieka.

Skargi mniejszości do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka – mechanizm zastępczy prawo do stowarzyszania się prawo wolności myśli, sumienia i wyznania prawo do swobodnego kształtowania życia rodzinnego zdjęcie – siedziba Trybunału w Strasburgu

Protokół 12. do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka rozszerza zakaz dyskryminacji na wszelkie przypadki nieuzasadnionej dyskryminacji, w tym te związane z pochodzeniem narodowym i etnicznym, narodowością, językiem, itd.

TRZECIA GRUPA INSTYTUCJI OCHRONY MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH Instytucje ochrony mniejszości w procesie integracji europejskiej

Unia Europejska w niewielkim stopniu poddaje instytucjonalizacji status mniejszości. W przeciwieństwie do Rady Europy nie ma wyraźnie wyodrębnionego systemu ochrony praw człowieka ani mniejszości narodowych.

Pierwsze próby instytucjonalizacji Respektowanie i ochrona mniejszości zostały wpisane jako część tzw. kryteriów kopenhaskich (1993). Są one oficjalnymi warunkami przystąpienia państw kandydackich do UE, są podstawą oceny państw w corocznych raportach Komisji Europejskiej.

Mechanizm ten doprowadził do polepszenia sytuacji mniejszości w wielu państwach, gł. bałkańskich i w Słowacji a także do asymetrii zobowiązań.

Asymetria zobowiązań Standardy ochrony mniejszości wymagane od państw członkowskich do UE w Europie Środk.-Wsch. były w latach 90. znacznie wyższe niż stosowane wobec członków Unii. Sytuację tą krytykował m.in. obecny Wysoki Komisarz OBWE – Rolf Ekeus.

„Wiele państw kandydackich ma godną pochwały praktykę wobec mniejszości narodowych i może stanowić bardzo pożyteczny przykład dla niektórych państw członkowskich UE” Rolf Ekeus w swoi wystąpieniu „Ochrona mniejszości narodowych w rozszerzającej się Europie”

W ramach prawa unijnego nie stworzono katalogu praw mniejszości, ale jest on do pewnego stopnia kształtowany poprzez: Europejski Trybunał Sprawiedliwości akty wspólnotowe prawa pierwotnego (Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską)

Akty wspólnotowe prawa pierwotnego poszanowania różnorodności kulturowej wspieranie różnorodności językowej ochrona kultur narodowych ogólny zakaz dyskryminacji (wtórne prawo wspólnotowe)

Nadzieje na bardziej kompleksową instytucjonalizację związane są z procesem konstytucyjnym UE.

Karta Praw Podstawowych UE (2. rozdział traktatu konstytucyjnego) zakaz dyskryminacji ze względu na język, przynależność do mniejszości narodowych, pochodzenie etniczne zasada poszanowania zróżnicowania kulturowego i językowego

„Unia Europejska opiera się na wspólnych wartościach, m. in „Unia Europejska opiera się na wspólnych wartościach, m.in. przestrzegania praw człowieka, w tym osób należących do mniejszości narodowych” preambuła do Konstytucji UE

PODSUMOWANIE w latach 90. XX wieku wyraźnie miał miejsce proces instytucjonalizacji statusu mniejszości w Europie na poziomie międzynarodowym dysproporcje między dobrze rozwiniętym katalogiem praw mniejszości a słabym wdrażaniem tych praw w życie oraz kontrolowanie ich

PODSUMOWANIE z jednej strony proces ten doprowadził do powstania regulacji praw mniejszości na poziomie międzynarodowym (Konwencja Ramowa, Europejska Karta Językowa) oraz orzeczeń sądów międzynarodowych dotyczących statusu mniejszości (Europejski Trybunał Sprawiedliwości, Europejski Trybunał Praw Człowieka) z drugiej strony większość instytucji powołanych w ramach tych trzech ścieżek ma niewielkie możliwości egzekucji praw przyznanych mniejszościom

OPRACOWANIE Paweł KOMRAUS Marcin KUSZEK