Szkolna forma wypowiedzi pisemnej ROZPRAWKA Szkolna forma wypowiedzi pisemnej

ROZPRAWKA Pod względem słowotwórczym wyraz rozprawka pochodzi od słowa rozprawa ( formant „-ka” wskazuje na zdrobnienie ), to zaś z kolei od rozprawiać. Rozprawiać to inaczej rozwodzić się nad czymś, rezonować, dyskutować. Z powyższych wyjaśnień wynika więc, że rozprawka to uproszczona, szkolna forma rozprawy. Jej istotę stanowi pisemny wynik rozważań ucznia nad określonym problemem lub problemami rozpatrywanymi z różnych punktów widzenia ; prezentuje stanowisko piszącego wobec jakiejś sprawy .

CHARAKTERYSTYCZNE CECHY ROZPRAWKI

FORMA Rozprawka jest jedną z najtrudniejszych form wypowiedzi . Wynika to przede wszystkim z tego, iż piszący ma do zrealizowania dwa podstawowe zadania : - ORIENTACYJNE, polegające na zdobyciu i sformułowaniu nowej wiedzy, bez której niemożliwe staje się wyczerpujące rozwinięcie tematu, a także na właściwym wykorzystaniu wiadomości i umiejętności już posiadanych ; - WYKONAWCZE, sprowadzające się do odpowiedniego ukształtowania kompozycyjnego zgromadzonego materiału i dobrania właściwych środków językowych w celu jego wyrażenia . Istotą rozprawki jest analiza problemu. Jego dostrzeżenie czy uświadomienie wymaga od piszącego zajęcia postawy badawczej, polegającej na wnioskowaniu, uzasadnianiu, wyjaśnianiu, ustalaniu związków między różnymi składnikami informacji, co prowadzi do rozwiązania problemu .

KOMPOZYCJA Proces myślowy występujący w rozprawce jest podporządkowany dwóm podstawowym metodom rozumowania : - DEDUKCJI, czyli uzasadnianiu określonego sądu przez logiczny wywód poparty odpowiednią argumentacją ; przytaczaniu argumentów najtrafniejszych, a obalaniu lub odrzucaniu innych ; - INDUKCJI, czyli wnioskowaniu uogólniającym, polegającym na dochodzeniu do prawd ogólnych na podstawie przeprowadzonej argumentacji .

SCHEMATY KOMPOZYCYJNE ROZPRAWEK

SCHEMAT „A” I NAWIĄZANIE DO TEMATU II TEZA ( stwierdzenie, opinia ) III ARGUMENTACJA IV POTWIERDZENIE TEZY ( podsumowanie argumentacji )

Przykładowy plan „A” TEMAT : Czy warto mieć własną biblioteczkę ? Uzasadnij swój sąd . I NAWIĄZANIE DO TEMATU Rola książki w życiu człowieka . II TEZA Konieczność posiadania własnego księgozbioru . III ARGUMENTACJA 1. Oszczędność czasu . 2. Natychmiastowa pomoc w nauce . 3. Dostępna w każdej chwili rozrywka . 4. Stałe rozwijanie własnych horyzontów umysłowych . 5. Kształtowanie szacunku dla książki . IV POTWIERDZENIE TEZY Korzyści wynikające z posiadania własnej biblioteczki .

SCHEMAT „B” I NAWIĄZANIE DO TEMATU II TEZA WĄTPLIWA ( fakt wymagający wyjaśnienia ) III ARGUMENTY - KONTRARGUMENTY IV TEZA ( twierdzenie wynikające z argumentacji )

Przykładowy plan „B” TEMAT : Co sądzisz o wpływie dynamicznego rozwoju przemysłu na życie na Ziemi ? I NAWIĄZANIE DO TEMATU O ekologii słów kilka . II TEZA WĄTPLIWA Czy dynamiczny rozwój przemysłu ma korzystny wpływ na życie na Ziemi ? III ARGUMENTACJA Argumenty za : 1. Rozwój przemysłu warunkiem postępu cywilizacyjnego . 2. Ułatwienie życia . 3. Przemysł jako źródło utrzymania wielu milionów ludzi . 4. Korzystny wpływ na rozwój różnych dziedzin nauki . 5. Udoskonalenie techniki medycznej i farmacji . Argumenty przeciw : 1. Niszczenie środowiska naturalnego . 2. Występowanie anomalii klimatycznych . 3. Uszkodzenie powłoki ozonowej . 4. Rozwijanie produkcji będącej zagrożeniem dla świata . 5. Niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka . IV TEZA Dynamiczny rozwój przemysłu ma swoje plusy i minusy .

SCHEMAT „C” I NAWIĄZANIE DO TEMATU II HIPOTEZA III ARGUMENTACJA KONTRARGUMENTY IV TEZA

Przykładowy plan „C” TEMAT : Co sądzisz o możliwości istnienia we wszechświecie innych cywilizacji ? I NAWIĄZANIE DO TEMATU Dążenie człowieka do poznania tajemnic kosmosu. II HIPOTEZA Możliwość istnienia we wszechświecie innych cywilizacji . III ARGUMENTACJA Argumenty : 1. Pojawienie się UFO . 2. Bliskie spotkania I, II i III stopnia . 3. Odkrycie rysunków przedstawiających kosmitów . 4. Tajemnicze zanikanie wysyłanych w kosmos sygnałów . 5. Zagadki Trójkąta Bermudzkiego . Kontrargumenty : 1. UFO jako złudzenie optyczne . 2. Spotkania z kosmitami wytworem chorej wyobraźni . 3. Fałszywe interpretowanie znaczenia rysunków . 4. Niemożność przebycia w krótkim czasie niesamowitych odległości . 5. Tajemnice Trójkąta Bermudzkiego wynikiem anomalii klimatycznych . IV TEZA Możliwość istnienia pozaziemskich cywilizacji pozostaje sprawą otwartą .

JĘZYK I STYL Język rozprawki jest dość specyficzny, znacznie różniący się od tego, którym posługujecie się na co dzień . Występuje w nim wiele nowych, niezrozumiałych wyrazów i zwrotów . Przede wszystkim należy więc opanować słownictwo związane z elementami kompozycyjnymi rozprawki - poznać jego znaczenie i zastosowanie w związkach frazeologicznych . Język rozprawki ściśle musi być podporządkowany rygorom stylu naukowego, w którym uwydatniona jest logiczność i konsekwencja toku rozumowania.

TEZA - twierdzenie wyrażające jakiś pogląd naukowy, stwierdzające zjawisko, fakt lub zdarzenie ; to, co trzeba udowodnić . TEZA ( jaka ? ) - wątpliwa, naczelna, główna, zasadnicza TEZĘ - przedstawić, wysunąć, zaprezentować, postawić, sformułować, przyjąć, odrzucić, obalić, uargumentować,potwierdzić, rozwijać, udowodnić, uzasadnić, podważyć, obronić, utrzymać

ARGUMENT - przesłanka w rozumowaniu ; uzasadnienie, dowód, racja przytoczona w celu poparcia lub obalenia jakiejś tezy . ARGUMENT ( jaki ? ) - potwierdzający, udowadniający, dokumentujący, obalający tezę ; trafny, ważny, ważki, niezbity, niepodważalny, decydujący, rozstrzygnięty, ostateczny, za czymś, przeciw czemuś ARGUMENT - mieć, przedstawić, podważyć, potwierdzić, zaprezentować ARGUMENTACJA - zespół argumentów ; sposób dowodzenia czegoś za ich pomocą ; uzasadnianie, motywowanie ARGUMENTACJA ( jaka ? ) - ogólnikowa, szczegółowa, przekonywująca, bezbłędna, uboga, bogata, rzeczowa, zrozumiała, jasna, prosta, wyczerpująca

WYJAŚNIAĆ - uczynić coś jasnym, zrozumiałym ; wytłumaczyć, zinterpretować, objaśnić . UZASADNIAĆ - popierać coś dowodami, argumentami ; wykazywać słuszność, prawdziwość czegoś WNIOSKOWAĆ - sądzić na podstawie czegoś ; wyprowadzać z czegoś wniosek ; uogólniać coś

ZWROTY I WYRAŻENIA WSKAZUJĄCE NA ŁĄCZLIWOŚĆ POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI TEKSTU Jak powszechnie wiadomo ... , W związku z tym posłużmy się przykładem ... , Zwróćmy uwagę na jeszcze jeden fakt ... , W tym względzie przykładu dostarczyć nam może ... , W związku z tym przedstawię jeszcze jeden argument ... , Trzeba wobec tego zwrócić uwagę na ... , Wynika z tego, że ... , Oprócz tego daje się jeszcze zauważyć ... , Nie można również pominąć faktu ... , Podsumowując dotychczasowe rozważania, stwierdzić należy ... Jak wynika z zaprezentowanych argumentów ...

ZWROTY ORAZ WYRAŻENIA PODKREŚLAJĄCE PORZĄDEK WYJAŚNIANIA I ARGUMENTOWANIA Zacznę od sprawy ... , Po pierwsze ... , Po drugie ... , To pierwszy argument ... , A oto kolejny argument ... , Następna sprawa ... , Tyle o ... , Na początku ... , Na wstępie ... , To jeden punkt widzenia ..., Zanim powiem o ..., słów kilka o ..., Jak już wspomniałem ..., Przejdę do następnej sprawy ..., Na zakończenie ..., Kończąc ..., Zakończę na ..., Sumując ... , Reasumując ...

ZWROTY I WYRAŻENIA OKREŚLAJĄCE STOPIEŃ PRAWDOPODOBIEŃSTWA PREZENTOWANYCH SĄDÓW Nie ma wątpliwości co do tego, że ..., Zrozumiałe jest, że ..., Bezsprzecznym wydaje się to, iż ..., Wszystkie argumenty przemawiają za tym, że ..., Jasnym zdaje się fakt, że ..., Wyraźnie widać, że ..., Jest rzeczą wątpliwą, aby ..., Na podstawie podanych argumentów można sądzić, że ..., Trudno jednoznacznie sprecyzować stanowisko wobec ..., Niejasnym wydaje się to, że ...

WYRAZY MODALNE SŁUŻĄCE PODKREŚLENIU STANOWISKA PISZĄCEGO WOBEC WŁASNYCH LUB CUDZYCH PRZYTACZANYCH SĄDÓW I TEZ pewnie, na pewno, z pewnością, słusznie, niewątpliwie, niezawodnie, bez wątpienia, naprawdę, rzeczywiście ; prawdopodobnie, najprawdopodobniej, rzekomo, jakby, może, być może, podobno, chyba, przypuszczalnie, zbyt, aż, przeciwnie, szczególnie, istotnie

LEKSYKALNE WSKAŹNIKI NAWIĄZANIA DECYDUJĄCE O SPÓJNOŚCI POSZCZEGÓLNYCH CZŁONÓW WYPOWIEDZI I UWYDATNIAJĄCE STOSUNKI ICH MYŚLOWEJ ŁĄCZNOŚCI Tak więc, przy tym, przede wszystkim, następnie, ponadto, w dodatku, natomiast, otóż, bowiem, mimo to, z drugiej strony, tymczasem, stąd, jednakże, poza tym, podczas gdy, jakkolwiek, w istocie, w gruncie rzeczy, w rzeczywistości, widocznie, wreszcie, odwrotnie, na odwrót, tak samo, podobnie jak, w ten sposób, także, również, też, a jednak, w przeciwieństwie, tylko, na ogół

TOK PRACY NAD REDAGOWANIEM ROZPRAWKI Najpierw dokładnie przeanalizuj temat i ustal jego zasadniczy problem, którego rozwinięcie będzie celem rozprawki. Wybierz odpowiednią wersję kompozycyjną Wysuń i sformułuj tezę ( tezę wątpliwą lub hipotezę ) Zgromadź argumenty, dowody i cytaty na jej potwierdzenie lub obalenie, dokonaj ich selekcji pod względem ważności, uporządkuj je i zapisz w formie punktów planu Sformułuj wynikające z argumentacji potwierdzenie tezy ( lub tezę w wersji „B” i „C” ) W brudnopisie rozwiń szczegółowo sporządzony wcześniej plan, pamiętając o nawiązaniu do tematu Dopracuj formę stylistyczną tekstu, zwracając uwagę na poprawność budowy zdań, właściwość użytego słownictwa, spójność wypowiedzi, ortografię i interpunkcję Sprawdź całe wypracowanie, przepisz na czysto i jeszcze raz sprawdź

Cele prezentacji Poznanie istotnych cech rozprawki Kształcenie umiejętności redagowania planu rozprawki Poznanie słownictwa - specyficznego dla tej formy wypowiedzi Umiejętność redagowania rozprawki

Agata Myrlak Nauczyciel języka polskiego Gimnazjum nr 3 w Jaworznie Autor prezentacji Agata Myrlak Nauczyciel języka polskiego Gimnazjum nr 3 w Jaworznie