Procesy demograficzne w Polsce a wyzwania wobec polityki gospodarczej Janina Jóźwiak, Irena E. Kotowska Instytut Statystyki i Demografii Szkoła Główna Handlowa Przewidywane zmiany liczby i struktur wieku ludności w Polsce i ich skutki ekonomiczne Warszawa, 7.01. 2010

Prognoza ludności GUS z 2008r.: założenia http://www.stat.gov.pl/gus/

Źródło: opracowanie własne na podstawie publikacji GUS

Struktura ludności Polski w 2035r. według prognozy GUS z 2008r. http://www.stat.gov.pl/gus/

Zmiany liczby ludności według ekonomicznych grup wieku w Polsce w latach 2007-2035 (w tys. osób, prognoza GUS, 2008) Przyrosty w okresach 5-letnich Najtrudniejsze lata 2010-2025 Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-2035”, GUS, 2009

Zmiany struktury wieku ludności Polski, prognoza GUS 2008 Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-2035”, GUS, 2009

Zmiany populacji osób starszych, 2007-2035 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata 2008-2035”, GUS 2009

Starzenie się zasobów pracy Odsetek osób w wieku 50-59/64 lata w ogólnej liczbie ludności w wieku produkcyjnym 2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035 26,5 27,8 26,0 25,7 26,9 30,5 34,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników „Prognozy ludności na lata 2008-2035”, GUS 2009

Obciążenie potencjalne (demograficzne) Proporcje między liczbą osób w wieku produkcyjnym oraz liczbą osób w wieku nieprodukcyjnym Obciążenie potencjalne (demograficzne) Źródło: opracowanie własne na podstawie „Prognoza ludności na lata 2008-2035”, GUS, 2009

Podsumowanie zmian do najważniejszych wyzwań rozwojowych dekady 2010-2020 należy zmiana proporcji między ludnością w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Problem polega nie tylko na wzroście liczby osób w wieku poprodukcyjnym o 2 mln, czyli na przyśpieszeniu procesu starzenia się ludności. W 2010 r. osoby w wieku 65 lat i więcej stanowiły 13,5% ogółu ludności, 10 lat później – 18,5%. Szybki wzrost obciążenia osób w wieku produkcyjnym osobami w wieku poprodukcyjnym (z 26 osób w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2010 r. do 37 w 2020r.) wynika z jednoczesnego spadku zasobów pracy o nieco ponad 2 mln.

w dekadzie 2020-2030 należy oczekiwać kontynuacji zmian z poprzedniego okresu: spada liczba osób w wieku produkcyjnym, ale nieco słabiej (o 1,2 mln), także wzrost osób w wieku poprodukcyjnym jest coraz wolniejszy (o 921 tys.). Udział osób w wieku 65 lat i więcej wzrośnie o 22,3%. Dodatkowo wyraźnemu postarzeniu ulegną zasoby pracy – udział kobiet w wieku 50-59 lat oraz mężczyzn w wieku 50-64 lata wzrośnie z 25,7% w 2020 r. do 30,4% w 2030 r. Obciążenie osobami w wieku poprodukcyjnym zwiększy się do 44 na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2030 r., a obciążenie całkowite do 73 osób.

lata 2030-2035 przyniosą dalsze zmniejszenie się potencjalnych zasobów pracy, silniejsze w wymiarze absolutnym niż przyrost populacji osób w wieku poprodukcyjnym. Proces starzenia się ludności i zasobów pracy będzie kontynuowany – osoby w wieku 65 lat i więcej będą stanowić 23,2% ogółu ludności a udział osób w wieku 50-59 lata dla kobiet i 50-64 lata dla mężczyzn w populacji w wieku produkcyjnym wzrośnie do 34,6%

osoby w wieku przedprodukcyjnym 0-17 lat nie pracują Szacunek obciążenia efektywnego ludności pracującej osobami niepracującymi (liczba niepracujących na 100 osób pracujących) na podstawie danych BAEL z II kwartału 2008 Założenia: wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym pozostanie na poziomie 64,4% w całym okresie prognozy wskaźnik zatrudnienia osób w wieku poprodukcyjnym pozostanie na poziomie 5,8% w całym okresie prognozy osoby w wieku przedprodukcyjnym 0-17 lat nie pracują

„Obciążenie „ osób pracujących niepracującymi

Relacje pomiędzy generacjami Wskaźnik potencjalnego wsparcia (15-64/65+): 1950: 12 2008: 4,9 2035: 2,75

Wskaźnik opieki nad rodzicami (80+na 100 osób 50-59/64): 2008: 12,3 2035: 26 „sandwich generation”

Konsekwencje ekonomiczne Rynek pracy, produktywność, wzrost gospodarczy System zabezpieczenia społecznego, finanse publiczne Popyt na usługi (finansowe, edukacyjne, opiekuńcze, itp.)

Rynek pracy Spadek liczby osób w wieku produkcyjnym po 2020, braki siły roboczej Starzenie się zasobów pracy Okresowo- spadek zasobów kompensowany przez wzrost udziału osób starszych w rynku pracy.

Konsekwencja malejących zasobów: spadkowy trend tempa wzrostu gospodarczego Kompensacja przez wzrost wydajności a także dłuższy czas aktywności zawodowej Nie ma żadnego potwierdzenia teza o niższej wydajności osób starszych (wykształcenie, doświadczenie) Problem: szybkość przemiany technologicznej, „starzenie się” kapitału ludzkiego (niedostosowanie, wykluczenie – kształcenie ustawiczne jako remedium?)

Łatwiejszy dostęp młodszych generacji do rynku pracy? mniej liczne generacje, ale wykształcenie i odpowiednie kwalifikacje wciąż najważniejsze

Wydatki publiczne Zwiększona presja: emerytury („niezbilansowany system” emerytalny), opieka zdrowotna (wyższe wydatki) Opieka nad osobami starszymi: ograniczone zasoby opieki nieformalnej (w ramach rodziny) Konieczność: nowy system emerytalny, podwyższenie wieku emerytalnego ustawowego i faktycznego, aktywacja osób starszych

Szacunki dla Europy wskazują, że usunięcie niepełnosprawności redukuje wydatki na zdrowie i opiekę nad osobami starszymi o połowę; konieczność zwiększenia nakładów na opiekę zdrowotną osób młodszych. Rola „zdrowia publicznego”, wydłużanie życia ludzkiego w dobrym zdrowiu

Popyt na usługi Zmiana struktury gospodarstw domowych i zapotrzebowania na różnego typu usługi: - finansowe (kredyty konsumpcyjne, ubezpieczenia, skłonność do oszczędzania) - opiekuńcze - edukacyjne - zdrowotne - czas wolny, etc.

ODPOWIEDŹ NA WYZWANIA DEMOGRAFICZNE Demograficzna „odnowa” poprzez stosowną politykę przyjazną rodzinie Możliwość godzenia pracy zawodowej i obowiązków rodzinnych (głównie kobiet) Work-life balance Głębokie reformy rynku pracy: wzrost zatrudnienia (kobiety), „flexicurity”, ograniczanie wczesnych emerytur „aktywne starzenie się” Poprawa systemu publicznej opieki zdrowotnej: ograniczenie niepełnosprawności Imigracja?

WNIOSKI OGÓLNE Starzenie się ludności to proces nieuchronny i nieodwracalny – także jego konsekwencje ekonomiczne, okresowo silniejsze lub słabsze Poprzez stosowne działania dostosowawcze i modernizacyjne można wygrać związane z tym procesem wyzwania

Jako obiektywny proces, te zmiany struktury ludności nie mogą być traktowane jako tylko „zagrożenie” Wydłużanie się ludzkiego życia- dobrodziejstwo rozwoju gospodarczego i rosnącego dobrobytu, za które wszyscy (jednostki, rodziny, społeczeństwo, instytucje państwa, biznes) mają do spłacenia dług.