Nowotwory szyjki macicy: profilaktyka diagnostyka epidemiologia. Katedra Ginekologii i Położnictwa Klinika Onkologii Ginekologicznej Akademii Medycznej w Poznaniu Kierownik Kliniki i Katedry prof. dr hab. Marek Spaczyński

Wirus brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus) HPV rodzina Papova rodzaj Papilloma podwójna nić DNA (7900 par zasad) - nukleokapsyd złożony z 72 kapsomerów - kapsomer pentametryczny

HPV - charakterystyka: Pierwotna przyczyna raka szyjki macicy Journal of National Cancer Institute WHO, 1996 NIH Consensus Conference, 1996

Zakażenie HPV powoduje: kłykciny kończyste (condylomata acuminata) kobiety: srom, pochwa, szyjka macicy, odbyt, krocze mężczyźni: prącie, ujście cewki moczowej, odbyt U większości kobiet zakażonych układ immunologiczny eliminuje zakażenie wirusowe po upływie od 8-24 miesięcy.

Częstość występowania raka szyjki macicy 80% nowych zachorowań na raka szyjki macicy występuje w krajach rozwijających się Ilość na 100.000

Wirus HPV wykazuje również działanie onkogenne. aktualnie rozróżniamy ponad 100 typów HPV 99,8% raków szyjki macicy zawiera w swoich komórkach DNA HPV 16, 18 lub innych typów wysoko onkogennych około 50% zmian patologicznych szyjki macicy wywołana jest obecnością HPV 6, 11, 16, 18 ponad 90% łagodnych zmian brodawkowatych narządów płciowych wywołana jest przez zakażenia HPV 6 i 11

Czynniki ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy Czynniki główne Czynniki prawdopodobne zakażenie HPV 16/18 i innymi typami onkogennymi wczesne rozpoczęcie współżycia duża liczba partnerów płciowych duża liczba porodów palenie papierosów niski status socjoekonomiczny CIN 2 i CIN 3 w wywiadzie wieloletnie stosowanie leków antykoncepcyjnych dieta uboga w antyoxydanty częste stany zapalne pochwy wywołane przez: * Chlamydia trachomatis * Neisseria gonorhoeae * HSV 2

Stadia rozwoju raka szyjki macicy indukowanego zakażeniem HPV zakażenieHPV Przetrwałe zakażenie HPV Zaburzenia funkcjonowania komórki CIN III Rak inwa-zyjny Czynniki immunologi- czne Kokarcinogeny

Rak szyjki macicy drugi co do częstości występowania nowotwór złośliwy u kobiet pierwszy nowotwór złośliwy narządów płciowych u kobiet co do którego udowodniono etiologię wirusową w 100% wyleczalny przy wykryciu zmiany przednowotworowej skuteczność leczenia obniża się znacznie powyżej I stopnia zaawansowania klinicznego

Postacie histologiczne raka szyjki macicy Rak płaskonablonkowy 60-80% Gruczolakorak 15-20% Pochodzenia neuroendokrynnego 5-10%

Stany przedrakowe w raku szyjki macicy Dysplazja stopnia: małego (CIN I) średniego (CIN II) dużego (CIN III) = carcinoma in situ

Nieprawidłowe wyniki cytologiczne należy weryfikować korzystając z:  Kolposkopii  Biopsji celowanej  Skrobania kanału szyjki

Profilaktyka raka szyjki macicy Unikanie czynników ryzyka Badania przesiewowe Szczepienie

Badania przesiewowe w raku szyjki macicy Badanie cytologiczne - według PAPANICOLAU - według BETHESDA

Powszechność skriningu 50% kobiet chorujących na raka szyjki macicy nigdy nie miało wykonanego wymazu cytologicznego 10% nie miało wymazu w trakcie ostatnich 5 lat przed rozpoznaniem choroby. Każdego roku 30% kobiet z rakiem szyjki macicy jest błędnie oceniana na podstawie fałszywie negatywnego wyniku wymazu cytologicznego.

Wpływ badań przesiewowych na umieralność z powodu raka szyjki macicy w Polsce i Szwecji POLSKA SZWECJA 1955 1965 1975 1985 1995

SYSTEM BETHESDA Najbardziej rozpowszechnionym systemem oceny cytologicznej wymazów jest The Bethesda System. Został wprowadzony w 1988 roku. Zmiany przeprowadzono w roku 1991 i 2001. Największe zmiany w systemie Bethesda zaszły w roku 2001.

„Nowe zalecenia” W 1980 roku wprowadzono obok kwaczy z watą, nowe szczoteczki cyto-brush do pobierania wymazów cytologicznych. Zaletą szczoteczki jest większa zawartość komórek pochodzących ze strefy przekształceń w wymazie. W roku 1996 Komisja Leków i Żywności dopuściła do zastosowania diagnostycznego Liquid Base Cytology. Rekomenduje się użycie technik automatycznych, komputerowych do wybiórczej weryfikacji preparatów negatywnych.

Szczepionki profilaktyczne MSD Gardasil GSK Cervarix