ONTOGENEZA CZŁOWIEKA

ONTOGENEZA byt osobniczy – istnienie każdego człowieka rozpoczyna się w momencie zapłodnienia – kiedy materiał genetyczny matki łączy się z materiałem genetycznym ojca, zaś kończy się w momencie śmierci.

W życiu człowieka możemy wyróżnić następujące okresy: okres embrionalny dzieciństwo młodość wiek dojrzały starość

Starzenie się i śmierć W procesie ontogenezy normalnym etapem jest starzenie się, któremu towarzyszą zauważalne zmiany w wyglądzie zewnętrznym, a także w budowie, funkcjonowaniu i wydolności organizmu. W rzeczywistości zmiany te zaczynają się znacznie wcześniej, zwykle już około 20 roku życia, jednakich nasilenie wzrasta z wiekiem i szczególnie dobrze zauważalne jest w okresie postreproduktywnym.

Dla kobiet menopauza (zaprzestanie miesiączkowania) oznacza zakończenie okresu zdolności reproduktywnej, choć zwykle nie towarzyszą jej jeszcze objawy starości. U mężczyzn wytwarzanie plemników w kanalikach nasiennych może mieć miejsce jeszcze w bardzo podeszłym wieku, natomiast zmniejszenie stężenia androgenów (męskich hormonów płciowych), bardzo charakterystyczne dla okresu starości, rozpoczyna się po 25 roku życia.

W przedziale czasu pomiędzy 20 a 70 rokiem życia: pojemność życiowa płuc zmniejsza się o 50%, szybkość przewodzenia bodźców w nerwach o 10%, ukrwienie mózgu o 20%, szybkość filtracji krwi przez nerki o 33%, zanika tkanka tłuszczowa podskórna, komórki tracą do 30% zawartej w nich wody i stają się mniej sprężyste, człowiek 70 letni ma mniej o 65% kubków smakowych i o 44% nefronów, w jego skórze zanikają receptory ciepła (natomiast receptory zimna są długowieczne - dlatego ludziom starym jest zwykle zimno).

Poszczególne cechy starości pojawiają się w różnym wieku u różnych ludzi - zależy to przede wszystkim od czynników genetycznych, ale w znacznej mierze także od warunków życia: odżywiania, trybu życia, ruchliwości, ustosunkowywania się do problemów życiowych. Dlatego też wiek chronologiczny (metrykalny) może nie pokrywać się z wiekiem biologicznym.

Dla ustalenia wieku biologicznego - a zatem do ustalenia stopnia starzenia się organizmu - stosuje się kompleksowe testy, oceniające wydolność kilku układów (np. nerwowego, mięśniowego, krążenia, oddechowego, immunologicznego itd.).

Zgodnie z analizą wskaźników kondycji organizmu możemy wyróżnić: osoby w podeszłym wieku (60 - 74 lata), osoby stare (75 – 89 lat) osoby długowieczne (powyżej 90 lat).

Starość z naukowego punktu widzenia stanowi przedmiot zainteresowania gerontologii, natomiast geriatria to specjalność medycyny obejmująca opiekę nad osobami starymi, ich leczenie i starania przywracania ich sprawności. Nie znamy do dziś przyczyn starzenia się, choć obecnie intensywnie się ich poszukuje. Najprawdopodobniej proces ten zakodowany jest w genach i polega na zmniejszaniu długości telomerów.

W każdym bądź razie obserwacje ludzi długowiecznych oraz badania socjologiczne wskazują, że aby z stosunkowo dobrej kondycji dożyć jak najpóźniejszego wieku, należy: mieć długo żyjących przodków (rodziców i dziadków); niezbyt obficie się odżywiać i co pewien czas stosować post (nie dotyczy to dzieci i młodzieży w okresie wzrostu); spożywać znaczne ilości witamin i niezbędnych mikroelementów (najlepiej pod postacią owoców i warzyw); dbać o dobrą kondycję fizyczną i umysłową, trenować pamięć i inteligencję; żywić przyjazne uczucia do otoczenia; mieszkać na terenach o nie zatrutym środowisku naturalnym, najlepiej w górach.

Starość jest naturalnym procesem prowadzącym do śmierci - zjawiska, które kończy byt osobniczy (ontogenezę). W momencie śmierci zatrzymane zostają procesy życiowe. Z punktu widzenia praktyki medycznej śmierć podzielić możemy na śmierć kliniczną i śmierć biologiczną.

W stanie śmierci klinicznej następuje zatrzymanie krążenia i oddychania jednak od momentu ustania pracy serca przez pewien czas istnieje możliwość reanimacji czyli przywrócenia podstawowych funkcji życiowych. Z reguły jest to możliwe w czasie nie dłuższym niż 3-5 minut; jeżeli krążenie nie zostanie przywrócone lub podtrzymane w rym okresie, w mózgu zachodzą nieodwracalne zmiany, i zwykle człowiek zreanimowany zbyt późno nie odzyskuje świadomości. Mówimy wówczas o śmierci mózgowej (osobniczej).

Znajomość zasad reanimacji jest podstawowym obowiązkiem każdego lekarza, a także każdego ratownika i pracownika służby zdrowia; w niektórych krajach zasady reanimacji wykłada się obowiązkowo w ramach np. szkolenia kierowców i żołnierzy

Reanimacja w przypadkach śmierci klinicznej obejmuje: przywrócenie oddychania (zwykle poprzez tzw. sztuczne oddychanie); przywrócenie akcji serca (poprzez masaż serca lub inne, specjalistyczne zabiegi lekarskie); podawanie leków i zwalczanie kwasicy metabolicznej.

Śmierć biologiczna oznacza śmierć komórek organizmu i jest to już proces nieodwracalny. Czas pomiędzy śmiercią kliniczną a biologiczną nazywamy okresem interletalnym. Charakteryzuje się tym, że niektóre komórki są już martwe, podczas gdy inne zachowują jeszcze funkcje życiowe.  

Współczesna technika medyczna stwarza wiele związanych ze śmiercią problemów natury moralnej i prawnej. Zdarzają się np. przypadki przedłużającego się - nieraz przez wiele lat- stanu śmierci klinicznej, w których pacjent pozbawiony świadomości jest sztucznie reanimowany: aparatura podtrzymuje jego oddech, przywraca mu zaburzoną czynność serca. Taki człowiek jest martwy, ale jednocześnie żyje.

Decyzja, czy zaprzestać sztucznego podtrzymywania jego życiowych funkcji, czy też je utrzymywać, pociąga za sobą bardzo poważne nieraz następstwa etyczne i prawne. Z drugiej zaś strony we współczesnych, zmaterializowanych społeczeństwach naturalna śmierć (zjawisko przecież normalne i absolutnie nieuchronne) stała się czymś wstydliwym i napawającym lękiem.

Cywilizacje o głębokiej kulturze i wielowiekowych tradycjach przygotowują każdego członka społeczności na przyjęcie swojej własnej śmierci. Nauka o śmierci to tanatologia.