Źródła i granice poznania
Sceptycyzm Sceptycyzm przeciw skeptikos = poszukujący dogmatyzmowi, szkole akademickiej (agnostycyzmowi) skeptikos = poszukujący Pirron z Elidy (ok. 365-275 pne) Źródła poznania
Sceptycyzm Argumenty sceptyczne przeciw możliwości poznania: przeciw wiarygodności zmysłów argument ze względności postrzeżeń argument ze złudzeń, halucynacji argument ze snu (Kartezjusz) www.ciolki2.friko.pl/ Źródła poznania
Sceptycyzm Argument przeciw wiarygodności rozumowania (regres w nieskończoność) żeby coś udowodnić, trzeba mieć jakieś przesłanki; te przesłanki albo nie są udowodnione i wtedy dowód jest niekompletny, albo są udowodnione na podstawie innych przesłanek; te inne przesłanki albo nie są udowodnione, albo są udowodnione na podstawie jeszcze innych przesłanek, itd. Źródła poznania
Sceptycyzm Argument przeciw wiarygodności rozumowania (regres w nieskończoność) Żeby wiedzieć, że dowód jest poprawny, trzeba mieć jakieś kryterium poprawności rozumowania; żeby wiedzieć, że to kryterium jest wiarygodne, trzeba je udowodnić; żeby wiedzieć, że dowód kryterium jest poprawny, trzeba mieć kryterium, itd. Źródła poznania
Sceptycyzm Wniosek sceptyczny: zasada równowagi sądzenia. Argument felicytologiczny: zawieszenie sądu uwalnia od obawy przed popełnieniem błędu, przez co zapewnia spokój ducha. Źródła poznania
Irracjonalizm Zmysły i rozum nie wystarczą do poznania Ale mamy jakieś poznanie Zatem są jakieś inne źródła poznania iluminacja intuicja (Bergson) Źródła poznania
Irracjonalizm/racjonalizm Irracjonalizm prowadzi do elitaryzmu poznawczego problem: jak odróżnić wybrańca od samozwańca Racjonalizm zakłada egalitaryzm poznawczy http://astro.eco.pl/irracjonalizm.html Źródła poznania
Racjonalizm Kartezjusz Sceptycyzm metodyczny: Odrzucić wszystko, w co można wątpić. Zmysły mogą mnie łudzić. Że postrzegam, rozumuję, pragnę, czyli myślę, jest niewątpliwe. Cogito ergo sum. René Descartes 1596-1650) Rozprawa o metodzie 1637). Źródła poznania
Dowód ontologiczny Kartezjusza Jestem rzeczą myślącą (duszą). Jestem niedoskonałą rzeczą myślącą. Mam ideę doskonałości. Nie mogę być jej autorem. Mam ją od rzeczy doskonałej, Boga. Bóg istnieje. Źródła poznania
Błąd kategorialny Nie mogę być autorem idei doskonałości, bo nic doskonałego nie może pochodzić od czegoś mniej doskonałego. Ukryte założenie: idea doskonałości jest doskonała Przesunięcie kategorialne Źródła poznania
I dalej… Bóg jest dobry, zatem nie może mnie łudzić. Błędy poznawcze są skutkiem mojej niedoskonałości Świat istnieje. Istnieją dusze i ciała. Źródła poznania
Natywizm Mamy jakieś idee wrodzone Natywizm Platona: teoria anamnezy: Dusza przed wcieleniem przebywała w świecie idei. Zapomina o nich pod wpływem ciała. Własnym wysiłkiem może je sobie przypominać. Ciało jest więzieniem duszy. Natywizm jako forma aprioryzmu: Jest jakieś poznanie a priori, tj. niezależne od doświadczenia. Źródła poznania
Empiryzm genetyczny Krytyka teorii idei wrodzonych. Umysł jest tabula rasa na której doświadczenie zapisuje swoje znaki. Źródła idei: zmysły refleksja John Locke (1632-1704) Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1670) Źródła poznania
Empiryzm genetyczny Skrajny nominalizm. Esse est percipi. Istnieją tylko idee (barwy, dźwięki, czucia dotykowe, smaki, zapachy) i umysły. Tzw. przedmioty materialne są tylko zespołami idei. Rzeczy materialne nie mają żadnego substancjalnego podłoża. George Berkeley (1685-1753) Traktat o zasadach poznania ludzkiego (1710) Źródła poznania
Argument przeciw solipsyzmowi Nad niektórymi ideami nie mam władzy. Idee nie działają przyczynowo. Zatem idee aktualnie postrzegane pochodzą od innego umysłu. Istnieje Bóg, który postrzega wszystkie idee. Bóg wywołuje we mnie idee według praw, które ustanowił. O istnieniu innych umysłów wnioskuję na zasadzie analogii. Źródła poznania
David Hume (1711-1776) Badania dotyczące rozumu ludzkiego (1748) Krytyka idei jaźni Rozważając własne idee, nigdy nie trafiam na ideę mojego Ja. Może jest ona ukryta pod innymi ideami. Jednak gdybym się ich pozbył, nic chyba by nie zostało. Zatem jaźń nie jest czymś różnym od jej idei. Jaźń jest wiązką idei. Jaźń nie ma żadnego podłoża substancjalnego. Rozumowanie Kartezjusza opiera się na wątpliwym założeniu. David Hume (1711-1776) Badania dotyczące rozumu ludzkiego (1748) Źródła poznania
Krytyka idei związku koniecznego Nigdy nie twierdzę, że A jest przyczyną B na podstawie jednej tylko obserwacji. Kolejne obserwacje z założenia są podobne do pierwszej. Nie wnoszą więc nic nowego, poza powstaniem u mnie przyzwyczajenia, że po A zwykle następuje B i oczekiwania, że tak będzie również w przyszłości. David Hume (1711-1776) Badania dotyczące rozumu ludzkiego (1748) Źródła poznania
Krytyka idei związku koniecznego Przyczyna = przyzwyczajenie + oczekiwanie. Wniosek: nauka jest zbiorem przesądów. David Hume (1711-1776) Badania dotyczące rozumu ludzkiego (1748) Źródła poznania
Kant i problem transcendentalny Immanuel Kant 1724-1804 Krytyka czystego rozumu 1781 Źródłem a priori nie są idee wrodzone (treści poznania), lecz uposażenie podmiotu, które nadaje przedmiotowi poznania określoną formę. Źródła poznania