Adam Grobler http://adam-grobler.w.interia.pl

Co istnieje/Powszechniki Gorgiasz z Leonitoi (V w. pne): Nic nie istnieje. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Gorgiasz z Leonitoi (V w. pne): Nic nie istnieje. Nawet gdyby coś istniało, nie dałoby się poznać. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Gorgiasz z Leonitoi (V w. pne): Nic nie istnieje. Nawet gdyby coś istniało, nie dałoby się poznać. Nawet gdyby coś istniało i dało się poznać, nie dałoby się nic o tym powiedzieć. Co istnieje/Powszechniki

Główne problemy filozofii teoretycznej: Co istnieje? Co (i skąd) można wiedzieć? Dzięki czemu słowa coś znaczą? Co istnieje/Powszechniki

Główne problemy filozofii teoretycznej: Co istnieje? Co (i skąd) można wiedzieć? Dzięki czemu słowa coś znaczą? Ontologia Epistemologia Logika Co istnieje/Powszechniki

Główne działy filozofii teoretycznej: Ontologia (metafizyka) ont = byt; metafizyka = to, co następuje po fizyce Co istnieje/Powszechniki

Główne działy filozofii teoretycznej: Ontologia (metafizyka) ont = byt; metafizyka = to, co następuje po fizyce Epistemologia (teoria poznania) episteme = wiedza Co istnieje/Powszechniki

Główne działy filozofii teoretycznej: Ontologia (metafizyka) ont = byt; metafizyka = to, co następuje po fizyce Epistemologia (teoria poznania) episteme = wiedza Logika (szeroko pojęta: semiotyka, semantyka, filozofia języka…) logos = słowo Co istnieje/Powszechniki

Natura pytań filozoficznych: Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest. Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych. Domagają się odpowiedzi uzasadnionych. Co istnieje/Powszechniki

Natura pytań filozoficznych: Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest. Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych. Domagają się odpowiedzi uzasadnionych. Filozofia różni się od: wiedzy potocznej; „zdrowego rozsądku” (common sense); Co istnieje/Powszechniki

Natura pytań filozoficznych: Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest. Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych. Domagają się odpowiedzi uzasadnionych. Filozofia różni się od: wiedzy potocznej; „zdrowego rozsądku” (common sense); nauki; Co istnieje/Powszechniki

Natura pytań filozoficznych: Odpowiedź wydaje się oczywista, a nie jest. Są bardziej abstrakcyjne od pytań naukowych. Domagają się odpowiedzi uzasadnionych. Filozofia różni się od: wiedzy potocznej; „zdrowego rozsądku” (common sense); nauki; religii i światopoglądu Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Przedmioty fikcyjne? krasnoludki, Zagłoba Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Przedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Przedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? Przedmioty abstrakcyjne? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja liczby, białość , sprawiedliwość, białość, Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Przedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? Przedmioty abstrakcyjne? Powszechniki (uniwersalia)? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja liczby, białość , sprawiedliwość, białość, Człowiek Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Przedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? Przedmioty abstrakcyjne? Powszechniki (uniwersalia)? Przedmioty potocznego doświadczenia? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja liczby, białość , sprawiedliwość, białość, Człowiek to-oto drzewo, zwierzę, krzesło Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Przedmioty fikcyjne? Teoretyczne przedmioty nauki? Przedmioty abstrakcyjne? Powszechniki (uniwersalia)? Przedmioty potocznego doświadczenia? Dusze (umysły)? krasnoludki, Zagłoba elektrony, geny, dominacja, introwersja liczby, białość , sprawiedliwość, białość, Człowiek to-oto drzewo, zwierzę, krzesło Co istnieje/Powszechniki

Problem początku (zasady bytu, arche): Przedmioty zmysłowe powstają i giną. Mogłyby w ogóle nie istnieć. Musi zatem istnieć jakiś początek bytu, który nie powstaje, ani nie ginie. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Problem początku Tales z Miletu (624-546 pne) Teza: początkiem bytu jest woda. Źródło: http://picasaweb.google.com/JJWieczorek/PolishFolk/photo#5138301542868668610 Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Problem początku Tales z Miletu (624-546 pne) Teza: początkiem bytu jest woda. Źródło: http://picasaweb.google.com/JJWieczorek/PolishFolk/photo#5138301542868668610 Problem: woda jest jedną z rzeczy zmysłowych, nie może być początkiem. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Problem początku Anaksymander (610-546 pne) Teza: początkiem bytu jest bezkres (apeiron). Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Problem początku Anaksymander (610-546 pne) Teza: początkiem bytu jest bezkres (apeiron). Ogólna zasada wyjaśniania: wyjaśniać jawne przez niejawne (znane przez nieznane) Źródło: Wikipedia Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Problem początku Anaksymenes (ok. 585-525 pne) Teza: początkiem bytu jest powietrze. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Problem początku Anaksymenes (ok. 585-525 pne) Teza: początkiem bytu jest powietrze. Argument: powietrze jest niejawne, lecz może działać. Co istnieje/Powszechniki

Problem tożsamości i zmiany: Co się zmienia, staje się czymś innym, niż było. Zatem przestaje istnieć. Co istnieje/Powszechniki

Problem tożsamości i zmiany: Co się zmienia, staje się czymś innym, niż było. Zatem przestaje istnieć. Przedmioty zmysłowe wciąż się zmieniają. Ledwie zaistnieją, przestają istnieć. Zatem nie istnieją. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Wariabilizm Heraklit z Efezu (ok. 540-480 pne) zmienność (ogień) jest zasadą bytu. Źródło: sl.wikipedia.org panta rhei = wszystko płynie Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Wariabilizm Heraklit z Efezu (ok. 540-480 pne) zmienność (ogień) jest zasadą bytu. Źródło: sl.wikipedia.org panta rhei = wszystko płynie Problem: o czym można orzec, że się zmieniło, jeżeli zmiana jest utratą tożsamości? Co istnieje/Powszechniki

Podstawowa zasada ontologiczna: istnieje to, i tylko to, co jest identyczne ze sobą. istnieć = zachowywać tożsamość Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Eleatyzm Parmenides z Elei (ok. 540-480 pne) Teza: istnieje jeden, wieczny i niezmienny Byt; zmienne, przemijające i wielorakie zjawiska są tylko Pozorem. Parmenides Rafaella Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Eleatyzm Argument: Tylko to, co jest, istnieje; Byt jest, Niebytu nie ma. Byt nie mógł powstać, bo nie mógł powstać ani z Bytu, ani z Niebytu. Byt nie może przestać być, bo nic może go unicestwić. Byt jest jedyny, bo to, co istnieje jest identyczne z tym, co istnieje. Byt nie może zmienić się ani w Byt, ani w Niebyt. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Eleatyzm Problemy: Konflikt rozumu i doświadczenia. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Eleatyzm Problemy: Konflikt rozumu i doświadczenia. Jak wyjaśnić związek między Bytem i Pozorem? Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Podważenie eleatyzmu Argument Gorgiasza (483-374 pne): Gdzie Byt istnieje? Nie może istnieć w Bycie, bo nic nie istnieje w sobie samym. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Podważenie eleatyzmu Argument Gorgiasza (483-374 pne): Gdzie Byt istnieje? Nie może istnieć w Bycie, bo nic nie istnieje w sobie samym. Nie może istnieć w Niebycie, bo Niebytu nie ma. Byt nie istnieje nigdzie. Zatem nic nie istnieje. Źródło: TVP Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Atomizm Demokryt z Abdery (460-370 pne) Istnieją wieczne i niezmienne atomy (byt) oraz próżnia (niebyt) Rzeczy są skupiskami atomów Źródło: staff.amu.edu.pl Atomy różnią się między sobą wielkością i kształtem Dlatego rzeczy są zróżnicowane Atomy są w ruchu, skutkiem zderzeń łączą się i rozdzielają Dlatego rzeczy się zmieniają Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Atomizm Demokryt z Abdery (460-370 pne) Istnieją wieczne i niezmienne atomy (byt) oraz próżnia (niebyt) Rzeczy są skupiskami atomów Źródło: staff.amu.edu.pl Atomy różnią się między sobą wielkością i kształtem Dlatego rzeczy są zróżnicowane Atomy są w ruchu, skutkiem zderzeń łączą się i rozdzielają Dlatego rzeczy się zmieniają Czy Demokryt zmyślił to, co dzięki nauce dziś wiadomo? Co istnieje/Powszechniki

Krótka historia pojęcia atomu I Rozkwit i upadek atomizmu jako ateizmu (I w.) Przypomnienie atomizmu w XV, a potem w XVII w. Nieudana próba wyjaśnienia barw światła (Newton) Prawo stałych stosunków wagowych (Proust 1799) Teoria atomistyczna Johna Daltona (1803) Co istnieje/Powszechniki

Krótka historia pojęcia atomu I Rozkwit i upadek atomizmu jako ateizmu (I w.) Przypomnienie atomizmu w XV, a potem w XVII w. Nieudana próba wyjaśnienia barw światła (Newton) Prawo stałych stosunków wagowych (Proust 1799) Teoria atomistyczna Johna Daltona (1803) Czy Dalton dowiedział się o atomach czegoś, czego Demokryt nie wiedział? Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Nauka a metafizyka Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Nauka a metafizyka Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne, są wrażliwe na świadectwa empiryczne Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Nauka a metafizyka Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne, są wrażliwe na świadectwa empiryczne Teorie metafizyczne są wrażliwe na argumenty rozumowe (analizę pojęć) Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Nauka a metafizyka Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia Teorie naukowe, inaczej niż metafizyczne, są wrażliwe na świadectwa empiryczne Teorie metafizyczne są wrażliwe na argumenty rozumowe (analizę pojęć) Metafizyka dostarcza pojęć nauce Co istnieje/Powszechniki

Krótka historia pojęcia atomu II Prawo prostych stosunków objętościowych (Gay-Lussac 1808) Hipoteza równej liczby cząstek w próbce gazu o danej objętości (Avogadra 1811) Wyznaczenie ciężarów atomowych jako liczb całkowitych (Prout 1815) Hipoteza składalności atomów z atomów wodoru Odkrycie promieni katodowych (Crookes 1876) i kanalikowych Co istnieje/Powszechniki

Krótka historia pojęcia atomu III Odkrycia kolejnych cząstek elementarnych: neutron (Rutherford 1919) pozyton (1933) itd. mezon pi (Yukawa 1935) itd. Hipoteza kwarków (Gell-Mann 1964) Co istnieje/Powszechniki

Inne pojęcia o rodowodzie filozoficznym pierwiastek, siła, presja społeczna, stres, zasada zachowania (np. energii), prawo przyrody Co istnieje/Powszechniki

Rzut oka na filozofię indyjską Upaniszady (800-300 pne): Teoria reinkarnacji (samsara = krąg wcieleń) Tożsamość atman z Brahman (jaźni z bytem absolutnym) Idea wyzwolenia z kręgu wcieleń (moksza), ucieczki od świata Przyczynowość moralna (karma) Co istnieje/Powszechniki

Rzut oka na filozofię chińską tao = nieokreślone, nieskończone, niezmienne, chaos i forma zarazem punkt wyjścia i powrotu wszelkiego bytu, idea przystosowania się do świata Konfucjusz (551-479 pne): zasada miary Filozofia księgi, a nie publicznego dyskursu Co istnieje/Powszechniki

Sokratejska a demokrytejska koncepcja filozofii Sokrates (470-399 p.n.e.): „poznaj samego siebie” Główne działy filozofii praktycznej (praxis = działalność): etyka (ethos = postępowanie) polityka (polis = państwo) estetyka (esthesis = doznanie) Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Relatywizm sofistów sophia = mądrość Protagoras (490-420 p.n.e.): „człowiek jest miarą wszechrzeczy” Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Relatywizm sofistów sophia = mądrość Protagoras (490-420 p.n.e.): „człowiek jest miarą wszechrzeczy” relatywizm poznawczy relatywizm moralny Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Relatywizm sofistów sophia = mądrość Protagoras (490-420 p.n.e.): „człowiek jest miarą wszechrzeczy” relatywizm poznawczy relatywizm moralny Dobro: przedmiot abstrakcyjny Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Idee Platon (427-347 p.n.e.): idee = wieczne, niezmienne przedmioty myśli Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Idee Platon (427-347 p.n.e.): idee = wieczne, niezmienne przedmioty myśli Dobro, białość, kulistość, człowiek, koń Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Idee Platon (427-347 p.n.e.): idee = wieczne, niezmienne przedmioty myśli Dobro, białość, kulistość, człowiek, koń Idee odbijają się w rzeczach zmysłowych; rzeczy zmysłowe są cieniami idei Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Mit jaskini Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Mit jaskini Matematyka jedyną nauką, o pozorach można mieć tylko mniemanie. Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Idee Podsumowanie zalet teorii idei: rozwiązanie problemu tożsamości rozwiązanie problemu związku Bytu z Pozorem rozwiązanie problemu zmiany: idee odbijają się w rzeczach ze zmienną intensywnością objaśnienie doświadczenia moralnego i estetycznego dostarczenie tła metafizycznego przyszłym teoriom pola Co istnieje/Powszechniki

Arystoteles ze Stagiry (384-322 p.n.e.) Argument „trzeci człowiek”: przyczyna tego, co wspólne wszystkim ludziom, leży poza nimi; Co istnieje/Powszechniki

Arystoteles ze Stagiry (384-322 p.n.e.) Argument „trzeci człowiek”: przyczyna tego, co wspólne wszystkim ludziom, leży poza nimi; jest ideą człowieka („drugim człowiekiem”) – jak sądzi Platon; Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): co jest przyczyną tego, co wspólne ludziom i idei człowieka? Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): co jest przyczyną tego, co wspólne ludziom i idei człowieka? jeżeli leży ona poza pierwszym i drugim człowiekiem; to jest „trzecim człowiekiem”; Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy „trzeci człowiek” „trzecia żyrafa” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): jeżeli jest „trzeci człowiek”; to jest „czwarty” „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy „trzeci człowiek” „trzecia żyrafa” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): jeżeli jest „trzeci człowiek”; to jest „czwarty” i następni; „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” Idea żyrafy „trzeci człowiek” „trzecia żyrafa” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): i następni… „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): Powstaje regres w nieskończoność „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny „czwarty człowiek” Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny Idea człowieka = „drugi człowiek” „trzeci człowiek” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny Idea człowieka = „drugi człowiek” Co istnieje/Powszechniki

Argument „trzeci człowiek” (c.d.): Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny Co istnieje/Powszechniki

substancja = materia + forma Hylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma Co istnieje/Powszechniki

substancja = materia + forma Hylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma idee są domniemanymi przyczynami form Idea człowieka Co istnieje/Powszechniki

substancja = materia + forma Hylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma idee są domniemanymi przyczynami form idee są przed rzeczą (jeśli są), formy są w rzeczy Idea człowieka Co istnieje/Powszechniki

substancja = materia + forma Hylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma idee są domniemanymi przyczynami form idee są przed rzeczą (jeśli są), formy są w rzeczy forma jest tym, co ogólne w rzeczy Idea człowieka Co istnieje/Powszechniki

substancja = materia + forma Hylemorfizm Rozwiązanie: to, co wspólne wszystkim ludziom, nie ma zewnętrznej przyczyny substancja = materia + forma idee są domniemanymi przyczynami form idee są przed rzeczą (jeśli są), formy są w rzeczy forma jest tym, co ogólne w rzeczy materia jest tym, co indywidualne, jest zasadą tożsamości; Idea człowieka Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Hylemorfizm Zmiana: Materia traci jedną O Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Hylemorfizm Zmiana: Materia traci jedną a przybiera inną formę Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Hylemorfizm Unicestwienie: Co istnieje/Powszechniki

Hylemorfizm Unicestwienie: utrata formy substancjalnej Co istnieje/Powszechniki

Co istnieje/Powszechniki Hylemorfizm rozwiązanie problemu stałego podłoża zmiany rozwinięcie idei metafizycznych stojących za prawami zachowania Co istnieje/Powszechniki

Problem powszechników (uniwersaliów) Realizm skrajny (Platon) umiarkowany (Arystoteles) Co istnieje/Powszechniki

Problem powszechników (uniwersaliów) Realizm skrajny (Platon) umiarkowany (Arystoteles) Nominalizm umiarkowany (konceptualizm) skrajny Co istnieje/Powszechniki

Problem powszechników (uniwersaliów) Realizm skrajny (Platon) umiarkowany (Arystoteles) Brzytwa Ockhama: „nie mnożyć bytów ponad potrzebę” Nominalizm umiarkowany (konceptualizm) skrajny Co istnieje/Powszechniki

Problem powszechników (uniwersaliów) Realizm skrajny (Platon) umiarkowany (Arystoteles) Brzytwa Ockhama: „nie mnożyć bytów ponad potrzebę” Nominalizm umiarkowany (konceptualizm) skrajny Idee ogólne są sprzeczne (Berkeley) Co istnieje/Powszechniki