1 Badanie zrealizowane zostało w dniach 3-8 lutego 2012 roku na 1000 osobowej reprezentatywnej próbie Polaków. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. Barometr Nastrojów Ekonomicznych Luty 2012

2 Spis treści Nastroje ekonomiczne Polaków w lutym – podsumowanie3 Wskaźniki nastroju ekonomicznego4 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju7 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego13 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi15

3 Nastroje ekonomiczne Polaków w lutym 1/2 Konsumenci coraz częściej z niepokojem patrzą na nadchodzącą przyszłość Z miesiąca na miesiąc wzrasta grupa polskich konsumentów negatywnie oceniających zarówno sytuację ekonomiczną kraju, jak i kondycję finansową własnych gospodarstw domowych. Wskaźnik wyprzedzający informujący o przyszłych tendencjach w ocenie sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych pozostaje w strefie wartości ujemnych, a negatywne prognozy są coraz bardziej powszechne. Wskaźnik klimatu konsumenckiego PENKON spadł w lutym w stosunku do pomiaru sprzed miesiąca o 0,5 pkt. do poziomu - 26,6 pkt. kontynuując zapoczątkowane jeszcze w październiku 2011 r. pogorszenie ocen klimatu konsumenckiego. Odsetek ocen pesymistycznych obecnie o 26,6 pkt. przewyższa odsetek ocen optymistycznych. Pogorszenie klimatu konsumenckiego wynika z bardziej negatywnej niż przed miesiącem oceny zarówno sytuacji ekonomicznej kraju jak i kondycji ekonomicznej gospodarstw domowych. Utrzymują się pesymistyczne prognozy sytuacji ekonomicznej kraju Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 50% ankietowanych tj. o 4 p.p. więcej niż w styczniu b.r. ocenia ją jako gorszą, 6% badanych ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu (+ 1 p.p.), a mniej niż połowa (44%) – o 5 p.p. mniej niż w miesiącu ubiegłym - postrzega ją jako taką samą. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi pogłębiła się z 41 do 44 p.p. Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w lutym obniżył się w stosunku do miesiąca poprzedniego o -0,3 pkt, do poziomu -31,7 pkt. Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia 14% ankietowanych. Oceny negatywne przewyższają o 29 pkt. odsetek ocen pozytywnych. W społeczeństwie utrzymuje się przekonanie, że za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie gorsza niż obecnie. Niemal połowa konsumentów 46% – o 3 p.p mniej niż przed miesiącem obawia się pogorszenia. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi wynosi 24 p.p.

4 Nastroje ekonomiczne Polaków w lutym 2/2 Konsumenci nadal korygują ocenę kondycji ekonomicznej własnych gospodarstw domowych Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w stosunku do miesiąca poprzedniego obniżył się o 0,6 pkt. osiągając wartość -21,4 pkt. Jest to najniższa wartość od roku, a spadkowa tendencja trwa już kilkanaście miesięcy. W wypowiedziach na temat oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych w porównaniu do roku ubiegłego umacnia się tendencja wskazująca na pogorszenie sytuacji ekonomicznej. W lutym br. utrzymuje się przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi wynosząc obecnie z 30 p.p. W porównaniu z miesiącem poprzednim wzrósł o 2 p.p. do poziomu 38 p.p. odsetek ocen wskazujących na pogorszenie sytuacji przy jednoczesnym wzroście o 1 p.p. (do 8 p.p.) ocen mówiących o poprawie percepcji sytuacji ekonomicznej gospodarstwa domowego. Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się podobnie jak przed miesiącem 14 proc. ankietowanych. Pogorszenia stanu budżetu domowego oczekuje 27 proc. (wzrost o 1 p.p.), 59 proc. nie przewiduje zmian w tym zakresie. Niepokój oraz pesymizm jest coraz bardziej powszechny, a obserwowane niekorzystne kierunki zmian obejmują coraz większą liczbę monitorowanych wskaźników. Tendencje spadkowe są wyraźne wykazując dążność do utrwalania się w najbliższych okresach. Aktualny klimat konsumencki nacechowany jest podobnie jak w grudniu oraz styczniu narastającymi obawami o stan gospodarki kraju. Negatywne trendy ulegają jednak upowszechnieniu. O ile pod koniec roku 2011 mogliśmy mówić o dominujących negatywnych prognozach stanu gospodarki kraju, tak obecnie coraz częściej negatywnie postrzegany jest przyszły stan budżetów gospodarstw domowych. Konsumenci coraz częściej z niepokojem patrzą na nadchodzącą przyszłość. Coraz większy związek z ocenami przyszłej sytuacji kraju ma obecna ocena sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych. Konsumenci na podstawie doświadczeń z życia codziennego oraz licznych opinii ekspertów coraz rzadziej znajdują podstawy do formułowania pozytywnych ocen jak i prognoz sytuacji ekonomicznej ich własnych gospodarstw domowych. Pomimo wzrostowych tendencji w głównych obszarach gospodarki, a w szczególności sprzedaży detalicznej obawy konsumentów są coraz bardziej powszechne, a jednostki handlowe raczej pesymistycznie oceniają wzrost przyszłej sprzedaży. Wśród wielu czynników kształtujących obecny klimat konsumencki uwagę zwracają stosunkowo negatywne oceny sytuacji ekonomicznej w przedsiębiorstwach przemysłu przetwórczego oraz trudna sytuacja na rynku pracy (kumulacja efektów sezonowych oraz wpływu czynników średniookresowych). Zwiększyła się w skali roku liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia. Niekorzystnym tendencjom zmian klimatu konsumenckiego nie przeciwdziała również w wystarczającym stopniu wyższa niż w poprzednich miesiącach dynamika przeciętnych wynagrodzeń brutto w sektorze przedsiębiorstw.

5 PESK – wskaźnik percepcji ekonomicznej sytuacji kraju OGD – wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych Wskaźniki nastroju ekonomicznego *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na trzy pytania dotyczące kondycji ekonomicznej Polski: a) Jak ocenia Pan(i) ogólną sytuację ekonomiczną Polski? b) Czy obecna sytuacja ekonomiczna Polski jest lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? c) Czy za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie lepsza, gorsza, czy się nie zmieni? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny sytuacji ekonomicznej. *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na dwa pytania dotyczące postrzegania sytuacji ekonomiczne gospodarstwa domowego: a)Czy obecna sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego jest lepsze, gorsza czy też taka sama, jak rok temu? b) Czy za rok finansowa sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego poprawi się, pogorszy się, czy też nie ulegnie zmianie? Może przyjmować wartość od – 100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny kondycji finansowej gospodarstwa. Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych

6 PENKON– wskaźnik klimatu konsumenckiego* *Wskaźnik ten jest uśrednioną wartością indeksu percepcji sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) oraz indeksu oceny kondycji finansowej gospodarstwa (OGD). Może przyjmować wartość od –100 do Wskaźnik odnosi się do ogólnego nastroju ekonomicznego konsumentów wynikającego z percepcji ekonomicznej sytuacji kraju oraz kondycji finansowej gospodarstw. Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywny, optymistyczny jest klimat konsumencki. Wskaźniki nastroju ekonomicznego Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w lutym wyniósł -31,7pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 0,3pkt.proc.. Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w tym miesiącu wyniósł -214pkt. Oznacza to, że w wypowiedziach na temat kondycji finansowej gospodarstw domowych, oceny negatywne przewyższają pozytywne. W porównaniu ze styczniem ocena sytuacji gospodarstwa domowego spadła o 0,6pkt. proc.. Wskaźnik klimatu konsumenckiego (Penkon) w tym miesiącu wyniósł -26,6pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 0,5pkt. proc.. Klimat pozytywny Klimat negatywny

7 PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] Wartość wskaźnika PENKON *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Wskaźniki nastroju ekonomicznego - Klimat konsumencki ściśle wiąże się z pozycją społeczno – demograficzną respondenta. Rośnie generalnie wraz ze wzrostem wykształcenia, dochodu gospodarstwa domowego, pozycją zawodową, a spada wraz z wiekiem. Zależności te dobrze obrazuje zmienna klasa społeczna, którą tworzymy na podstawie wykształcenia, pozycji zawodowej głowy gospodarstwa domowego oraz dochodu gospodarstwa domowego. Stosunkowo najlepszy klimat konsumencki obserwujemy wśród osób przynależących do najwyższej z klas społecznych a najgorszy wśród osób przynależących do najniższych klas społecznych.

8 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Ocena obecnej sytuacji dane w procentach Jak Pan(i) ocenia ogólną sytuację ekonomiczną Polski? Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia 14% ankietowanych. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w porównaniu z miesiącem ubiegłym zwiększyła się z 25 do 29pkt. procentowych.

9 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku połowa ankietowanych – o 4 punkty procentowe więcej niż w styczniu - ocenia ją jako gorszą. 6% badanych ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu, a 44% – o 5 punktów procentowych mniej niż w miesiącu ubiegłym - postrzega ją jako taką samą. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w tym przypadku zwiększyła się z 41 do 44pkt. procentowych. Czy sytuacja ekonomiczna kraju jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu?

10 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach O tym, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju będzie lepsza przeświadczonych jest 22% badanych. 46% Polaków - o trzy punkty procentowe mniej niż w miesiącu ubiegłym - obawia się jej pogorszenia. Analiza sald odpowiedzi, różnicy odsetka osób oczekujących zmian pozytywnych i negatywnych, pokazuje znaczące różnice w percepcji przyszłości przez osoby należące do różnych grup socjodemograficznych. Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..?

11 [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA] [KLASA SPOLECZENA*] Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji ekonomicznej kraju wiążą się z szeregiem zmiennych socjo-demograficznych. Optymizm rośnie wraz z klasą społeczną, dochodami gospodarstwa domowego i wykształceniem.

12 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Porównując odpowiedzi na pytanie dotyczące obecnej sytuacji gospodarczej oraz oczekiwań na przyszłość stworzono typologię odzwierciedlającą nastawienie Polaków do sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację ekonomiczną Polski lecz oczekujące zmian na gorsze – stanowią 20,1% populacji Sfrustrowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i dodatkowo spodziewające się dalszego pogorszenia sytuacji – stanowią 25,7% populacji Zrezygnowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i nie liczące na żadne zmiany w przyszłości – ani na lepsze, ani na gorsze – stanowią 13,2% populacji – Optymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i spodziewające się dalszej poprawy w przyszłości – stanowią 18,4% populacji Twardzi Optymiści to osoby źle oceniające obecną sytuację, lecz pomimo to liczące na poprawę w przyszłości – stanowią 4% populacji Usatysfakcjonowani to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i nie liczące na większe zmiany w przyszłości – ani na gorsze ani na lepsze – stanowią 18,6% populacji Jak Pan(i) ocenia obecną ogólną sytuację ekonomiczną Polski? dobrze częściowo dobrze, częściowo źle źle Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie: lepsza8,3%10,1%4% gorsza2,3%17,8%25,7% wcale się nie zmieni 3,5%15,1%13,2% Segmentacja

13 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Stworzona przez Pentor RI typologia pokazuje, iż osoby o negatywnym ustosunkowaniu wobec obecnej sytuacji ekonomicznej Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 59% społeczeństwa. 41% Polaków pozytywnie odbiera sytuację ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani).

14 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Ocena obecnej sytuacji w porównaniu do sytuacji sprzed roku dane w procentach Czy obecna sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego, w porównaniu do sytuacji sprzed roku jest lepsza, gorsza, czy też taka sama? Oceniając obecną sytuację finansową własnego gospodarstwa domowego 38% ankietowanych – o dwa punkty procentowe więcej niż w miesiącu ubiegłym - określa ją jako gorszą niż rok temu, a 8% badanych jako lepszą. W tym miesiącu przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zwiększyła się z 29 do 30pkt. proc..

15 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Oczekiwania na przyszłość A za rok sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego…? Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 14% ankietowanych. 27% badanych oczekuje natomiast pogorszenia stanu budżetu domowego. 59% badanych nie przewiduje jej zmiany. dane w procentach

16 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi dane w procentach Opinię, że nasze problemy gospodarcze możemy rozwiązać sami podziela 55% ankietowanych. O tym, że niezbędna jest pomoc państw zachodnich przekonanych jest 45% badanych. Jak Pan(i) sądzi, czy my Polacy możemy nasze problemy gospodarcze rozwiązać sami, czy tylko z pomocą państw zachodnich?

17 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi Czy Pan(i) jest osobiście za tym aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce? 43% Polaków – tyle samo co w miesiącu ubiegłym - opowiada się za tym, aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce. Odmiennego zdania jest co czwarty ankietowany. dane w procentach

18