1 Badanie zrealizowane zostało w dniach 6-12 września 2011 roku na 1000 osobowej reprezentatywnej próbie Polaków. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. Barometr Nastrojów Ekonomicznych Wrzesień 2011

2 Spis treści Nastroje ekonomiczne Polaków we wrześniu – podsumowanie3 Wskaźniki nastroju ekonomicznego4 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju7 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego13 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi15

3 Nastroje ekonomiczne Polaków we wrześniu 1/2 Nastroje ekonomiczne Polaków nieco poprawiły się w ostatnim czasie, o czym świadczy korekta sierpniowych wyników badania. Być może tę zmianę można częściowo wiązać ze zbliżającymi się wyborami parlamentarnymi – do ogłoszenia ich wyników opinia publiczna może mieć bowiem większą nadzieję na realizację swoich postulatów ekonomicznych. Indeks PENKON nadal przyjmował we wrześniu wartości ujemne (-17,1), co oznacza przewagę ocen negatywnych nad pozytywnymi, jednak odnotowana wartość jest wyższa od pomiaru z sierpnia o 5 punktów. Wskaźnik od pół roku wykazuje tendencję rosnącą – obecna wartość jest najwyższa od początku tego roku. Wzrost wartości wskaźnika wynika przede wszystkim ze wzrostu wartości indeksu PESK mierzącego percepcję sytuacji ekonomicznej kraju (wzrost o 8,2 punktu do poziomu -18,2). Ocena kondycji finansowej gospodarstw domowych także nieznacznie wzrosła (o 1,9 do poziomu -15,9), jednak zasadniczo utrzymuje się na zbliżonym poziomie od czerwca tego roku. Przez całe wakacje pogłębiały się pesymistyczne nastroje w odniesieniu do stanu polskiej gospodarki, jednak w obecnym pomiarze ten proces się zatrzymał. W porównaniu z poprzednim miesiącem zdecydowanie spadła liczba osób, które przewidują pogorszenie sytuacji ekonomicznej kraju lub oczekują utrzymania złego – ich zdaniem – stanu: ich udział w ogóle populacji spadł o 10 punktów i obecnie wynosi 48 proc. W tym samym czasie przybyło optymistów oraz osób zadowolonych ze stanu obecnego. Względna ocena sytuacji finansowej gospodarstw domowych jest stabilna od marca tego roku: w co 11. gospodarstwie żyje się lepiej niż rok temu, w przeszło co trzecim (37 proc.) – gorzej. W tym samym okresie rósł udział osób przekonanych, że sytuacja ich gospodarstwa domowego nie zmieni się nadchodzącym roku (z 58 proc. do 65 proc.), systematycznie zmniejszał się zaś odsetek osób oczekujących pogorszenia się ich perspektyw (z 28 proc. do 19 proc.). Praktycznie nie zmienia się natomiast grupa optymistów – od dwóch lat oscyluje wokół poziomu 16 proc. (wyjąwszy sierpniowy pomiar, kiedy odsetek spadł do 12 proc.).

4 Nastroje ekonomiczne Polaków we wrześniu 2/2 [1] Index nastrojów konsumenckich Penkon ma 200 stopniową rozpiętość i może przyjmować wartości od minus 100 do 100. Im większe natężenie wartości ujemnych, to tym większa przewaga pesymistów nad optymistami, natomiast wartości dodatnie wskazują na ilościową przewagę optymistów nad pesymistami. Zmiana w stosunku do sierpnia 2011 PESK – wskaźnik percepcji sytuacji ekonomicznej kraju OGD– wskaźnik kondycji finansowej gospodarstw PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego - 18,2 Wartość we wrześniu ,9 - 17,1 + 8, ,9 Kilkuletni okres krajowego osłabienia gospodarczego i kryzysu światowego raczej nie zniechęcił Polaków do firm zagranicznych. W ciągu ostatnich trzech lat spadł nieco odsetek osób wyrażających bezwzględne poparcie dla inwestycji zagranicznych: we wrześniu 2008 roku przychylnie patrzyło na nie 59 proc. osób, obecnie – dokładnie połowa, w tym samym czasie odsetek ich przeciwników zwiększył się z 18 proc. do 24 proc. Opisany proces nie oznacza jednak spadku poparcia dla aktywności podmiotów z innych krajów w Polsce, wręcz przeciwnie – kryzys sprawił, że w większym stopniu jesteśmy skłonni polegać na zagranicznej pomocy w rozwiązywaniu naszych problemów gospodarczych. We wrześniu 2008 roku 60 proc. osób wolało, żebyśmy w kwestiach ekonomicznych polegali raczej na własnych siłach, 40 proc. zdecydowanie skłaniało się do korzystania ze wsparcia zagranicznego. W analizowanym okresie obie frakcje momentami prawie zrównywały się liczebnie (np. we wrześniu 2009 roku). Obecnie zwolenników większej nienależności polskie gospodarki od instytucji zewnętrznych jest o 6 punktów więcej niż osób polegających na pomocy zagranicznej (53 vs. 47 proc.). Jerzy Głuszyński (współpraca Zuzanna Faizy)

5 PESK – wskaźnik percepcji ekonomicznej sytuacji kraju OGD – wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych Wskaźniki nastroju ekonomicznego *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na trzy pytania dotyczące kondycji ekonomicznej Polski: a) Jak ocenia Pan(i) ogólną sytuację ekonomiczną Polski? b) Czy obecna sytuacja ekonomiczna Polski jest lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? c) Czy za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie lepsza, gorsza, czy się nie zmieni? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny sytuacji ekonomicznej. *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na dwa pytania dotyczące postrzegania sytuacji ekonomiczne gospodarstwa domowego: a)Czy obecna sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego jest lepsze, gorsza czy też taka sama, jak rok temu? b) Czy za rok finansowa sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego poprawi się, pogorszy się, czy też nie ulegnie zmianie? Może przyjmować wartość od – 100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny kondycji finansowej gospodarstwa. Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych

6 PENKON– wskaźnik klimatu konsumenckiego* *Wskaźnik ten jest uśrednioną wartością indeksu percepcji sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) oraz indeksu oceny kondycji finansowej gospodarstwa (OGD). Może przyjmować wartość od –100 do Wskaźnik odnosi się do ogólnego nastroju ekonomicznego konsumentów wynikającego z percepcji ekonomicznej sytuacji kraju oraz kondycji finansowej gospodarstw. Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywny, optymistyczny jest klimat konsumencki. Wskaźniki nastroju ekonomicznego Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) we wrześniu wyniósł -18,2pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego wzrosła o 8,2pkt.proc.. Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w tym miesiącu wyniósł -15,9pkt. Oznacza to, że w wypowiedziach na temat kondycji finansowej gospodarstw domowych, oceny negatywne przewyższają pozytywne. W porównaniu z sierpniem ocena sytuacji gospodarstwa domowego wzrosła o 1,9pkt. proc.. Wskaźnik klimatu konsumenckiego (Penkon) w tym miesiącu wyniósł -17,1pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego wzrosła o 5pkt. proc.. Klimat pozytywny Klimat negatywny

7 PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] Wartość wskaźnika PENKON *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Wskaźniki nastroju ekonomicznego - Klimat konsumencki ściśle wiąże się z pozycją społeczno – demograficzną respondenta. Rośnie generalnie wraz ze wzrostem wykształcenia, dochodu gospodarstwa domowego, pozycją zawodową, a spada wraz z wiekiem. Zależności te dobrze obrazuje zmienna klasa społeczna, którą tworzymy na podstawie wykształcenia, pozycji zawodowej głowy gospodarstwa domowego oraz dochodu gospodarstwa domowego. Stosunkowo najlepszy klimat konsumencki obserwujemy wśród osób przynależących do najwyższej z klas społecznych a najgorszy wśród osób przynależących do najniższych klas społecznych.

8 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Ocena obecnej sytuacji dane w procentach Jak Pan(i) ocenia ogólną sytuację ekonomiczną Polski? Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia prawie co piąty ankietowany. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w porównaniu z miesiącem ubiegłym zmniejszyła się z 24 do 16pkt. procentowych.

9 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 43% ankietowanych – o 5 punktów procentowych mniej niż w sierpniu - ocenia ją jako gorszą. Co dziesiąty badany ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu, a 47% ankietowanych – o 3 punkty procentowe więcej mniej niż w miesiącu ubiegłym - postrzega ją jako taką samą. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w tym przypadku zmniejszyła się z 40 do 33pkt. procentowych. Czy sytuacja ekonomiczna kraju jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu?

10 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach O tym, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju będzie lepsza przeświadczonych jest 29% badany, natomiast 34% ankietowanych - o 6 punktów procentowych mniej niż w miesiącu ubiegłym - obawia się jej pogorszenia. 37% ankietowanych twierdzi natomiast, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju nie ulegnie zmianie. W tym miesiącu przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zmniejszyła się z 15 do 5pkt. proc.. Analiza sald odpowiedzi, różnicy odsetka osób oczekujących zmian pozytywnych i negatywnych, pokazuje znaczące różnice w percepcji przyszłości przez osoby należące do różnych grup socjodemograficznych. Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..?

11 [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA] [KLASA SPOLECZENA*] Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji ekonomicznej kraju wiążą się z szeregiem zmiennych socjo-demograficznych. Optymizm rośnie wraz z klasą społeczną, dochodami gospodarstwa domowego i wykształceniem.

12 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Porównując odpowiedzi na pytanie dotyczące obecnej sytuacji gospodarczej oraz oczekiwań na przyszłość stworzono typologię odzwierciedlającą nastawienie Polaków do sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację ekonomiczną Polski lecz oczekujące zmian na gorsze – stanowią 15,8% populacji Sfrustrowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i dodatkowo spodziewające się dalszego pogorszenia sytuacji – stanowią 18,2% populacji Zrezygnowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i nie liczące na żadne zmiany w przyszłości – ani na lepsze, ani na gorsze – stanowią 13,9% populacji – Optymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i spodziewające się dalszej poprawy w przyszłości – stanowią 26% populacji Twardzi Optymiści to osoby źle oceniające obecną sytuację, lecz pomimo to liczące na poprawę w przyszłości – stanowią 3,1% populacji Usatysfakcjonowani to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i nie liczące na większe zmiany w przyszłości – ani na gorsze ani na lepsze – stanowią 23% populacji Jak Pan(i) ocenia obecną ogólną sytuację ekonomiczną Polski? dobrze częściowo dobrze, częściowo źle źle Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie: lepsza12,7%13,3%3,1% gorsza2,8%13%18,2% wcale się nie zmieni 3,9%19,1%13,9% Segmentacja

13 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Stworzona przez Pentor RI typologia pokazuje, iż osoby o negatywnym ustosunkowaniu wobec obecnej sytuacji ekonomicznej Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 47,9% społeczeństwa. 52,1% Polaków pozytywnie odbiera sytuację ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani).

14 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Ocena obecnej sytuacji w porównaniu do sytuacji sprzed roku dane w procentach Czy obecna sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego, w porównaniu do sytuacji sprzed roku jest lepsza, gorsza, czy też taka sama? Oceniając obecną sytuację finansową własnego gospodarstwa domowego 37% ankietowanych określa ją jako gorszą niż rok temu, a 9% badanych jako lepszą. W tym miesiącu przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zwiększyła się z 24 do 28pkt. proc..

15 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Oczekiwania na przyszłość A za rok sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego…? Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 16 proc. ankietowanych – o 4 punkty procentowe więcej niż w miesiącu ubiegłym. Co czwarty badany oczekuje natomiast pogorszenia stanu budżetu domowego. 65% badanych nie przewiduje jej zmiany. dane w procentach

16 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi dane w procentach Opinię, że nasze problemy gospodarcze możemy rozwiązać sami podziela 54% ankietowanych – o 4 punkty procentowe mniej niż w sierpniu. O tym, że niezbędna jest pomoc państw zachodnich przekonanych jest 46% badanych. Jak Pan(i) sądzi, czy my Polacy możemy nasze problemy gospodarcze rozwiązać sami, czy tylko z pomocą państw zachodnich?

17 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi Czy Pan(i) jest osobiście za tym aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce? Połowa Polaków opowiada się za tym, aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce. Odmiennego zdania jest co czwarty ankietowany dane w procentach

18