1 Badanie zrealizowane zostało w dniach 2-7 grudnia 2011 roku na 1000 osobowej reprezentatywnej próbie Polaków. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. Barometr Nastrojów Ekonomicznych Grudzień 2011

2 Spis treści Nastroje ekonomiczne Polaków w grudniu – podsumowanie3 Wskaźniki nastroju ekonomicznego4 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju7 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego13 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi15

3 Nastroje ekonomiczne Polaków w grudniu 1/2 Konsumenci przewidują pogorszenie sytuacji ekonomicznej kraju Konsumenci dokonują dalszej – silnej korekty oceny przyszłej sytuacji ekonomicznej kraju. Mniejsze obawy towarzyszą ocenie przyszłej sytuacji ekonomicznej ich własnych gospodarstw domowych – to podstawowy wniosek wynikający z badań klimatu konsumenckiego TNS Pentor wykonanych w grudniu 2011 r. Wskaźnik wyprzedzający informujący o przyszłych tendencjach w ocenie sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych pozostaje w strefie wartości ujemnych. Wskaźnik klimatu konsumenckiego PENKON spadł w grudniu w stosunku do pomiaru sprzed miesiąca o 2,1pkt. do poziomu -22,2 pkt. kontynuując zapoczątkowane w poprzednim miesiącu pogorszenie oceny zarówno sytuacji ekonomicznej kraju jak i kondycji ekonomicznej gospodarstw domowych. Odsetek ocen pesymistycznych obecnie o 22,2 pkt. przewyższa odsetek ocen optymistycznych. Pogorszenie klimaty konsumenckiego w listopadzie wynika głównie z bardziej negatywnej niż przed miesiącem oceny sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymistyczne – najniższe od marca 2004 r. przewidywania sytuacji ekonomicznej kraju na przyszły rok Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 48% ankietowanych tj. o 13 p.p. więcej niż w październiku b.r. ocenia ją jako gorszą, 6% badanych ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu, a mniej niż połowa (46%) – o 5 p.p. mniej niż w miesiącu ubiegłym - postrzega ją jako taką samą. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi pogłębiła się z 37 do 42 p.p. Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w grudniu obniżył się w stosunku do miesiąca poprzedniego o -4,2 pkt, do poziomu - 26,3 pkt. Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia 22% ankietowanych (+3p.p.). W społeczeństwie nasila się przekonanie, że za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie gorsza niż obecnie. Połowa konsumentów 49% – o 9 p.p więcej niż przed miesiącem obawia się pogorszenia. Jest to jednocześnie najwyższy odsetek negatywnych wskazań od marca 2004 r., kiedy to wyniósł 52%. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi wzrosła z 14 p.p. do 24 p.p. Konsumenci nadal korygują dotychczasową ocenę kondycji ekonomicznej własnych gospodarstw domowych Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) zasadniczo utrzymał poziom sprzed miesiąca osiągając wartość - 18,2pkt. Jest to podobnie jak w miesiącu ubiegłym najniższa wartość w ostatnich pięciu miesiącach, a jednocześnie największy spadek od roku. W wypowiedziach na temat oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych w porównaniu do okresu sprzed roku utrzymuje się przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi wynosząc obecnie 25 pkt.. W porównaniu z miesiącem poprzednim znacząco, utrzymał się na niezmiennym poziomie 36 pkt. (po silnym wzroście w październiku) odsetek ocen wskazujących na pogorszenie sytuacji przy jednoczesnym wzroście o 3 p.p. (do 11 pkt.) ocen wskazujących na poprawę percepcji sytuacji ekonomicznej gospodarstwa domowego. Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 14 proc. ankietowanych – o 1 p.p. mniej niż w miesiącu ubiegłym. 25 proc. oczekuje pogorszenia stanu budżetu domowego (wzrost o 2 p.p.), 61 proc. nie przewiduje zmian w tym zakresie.

4 Nastroje ekonomiczne Polaków w grudniu 2/2 Aktualny klimat konsumencki nacechowany jest narastającymi obawami nad stanem gospodarki kraju. Częściowo potwierdzeniem wielu z nich są treści życzeń formułowane przez Polaków na Nowy Rok. Na nadchodzący 2012 r. Polacy najczęściej życzą sobie aby krajem rządzili mądrzy ludzie (25%), żeby nie groziło nam bezrobocie (23%), żeby nie było kryzysu w Polsce (21%) – to trzy najczęściej wybierane przez Polaków życzenia na Nowy Rok dla nich samych i dla Polski. W ślad za pesymistycznymi ocenami bieżącej sytuacji ekonomicznej kraju podążają jej negatywne prognozy na 2012 r. Prezentowana przez konsumentów optyka spojrzenia na przyszłą sytuację kraju wynika w dużym stopniu z coraz silniejszego przekonania o nieuchronności oraz często w powszechnej opinii nieodwracalności procesów ekonomicznych obserwowanych w krajach silnie dotkniętych kryzysem. Okres wyborów parlamentarnych przyczynił się tylko do krótkotrwałej poprawy klimatu konsumenckiego, po której nastąpiła silna korekta sformułowanych ocen dotyczących tak sytuacji kraju jak i sytuacji własnego gospodarstwa domowego. Nie bez znaczenia są również negatywne, pojawiające się coraz częściej komentarze o różnokierunkowych pomysłach i koncepcjach mających zapewnić stabilność gospodarczą krajom UE. W opozycji do tych zjawisk pozostają opinie konsumentów sugerujące, że wewnętrzne problemy gospodarczej Polska jest w stanie rozwiązać samodzielnie, bez udziału innych państw. Niewielki związek z ocenami przyszłej sytuacji kraju ma obecnie ocena sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych. Konsumenci na podstawie własnych doświadczeń z życia codziennego w większości nie mają jeszcze podstaw do formułowania negatywnych tak ocen jak i prognoz sytuacji ekonomicznej ich własnych gospodarstw domowych. Marcin Idzik

5 PESK – wskaźnik percepcji ekonomicznej sytuacji kraju OGD – wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych Wskaźniki nastroju ekonomicznego *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na trzy pytania dotyczące kondycji ekonomicznej Polski: a) Jak ocenia Pan(i) ogólną sytuację ekonomiczną Polski? b) Czy obecna sytuacja ekonomiczna Polski jest lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? c) Czy za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie lepsza, gorsza, czy się nie zmieni? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny sytuacji ekonomicznej. *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na dwa pytania dotyczące postrzegania sytuacji ekonomiczne gospodarstwa domowego: a)Czy obecna sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego jest lepsze, gorsza czy też taka sama, jak rok temu? b) Czy za rok finansowa sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego poprawi się, pogorszy się, czy też nie ulegnie zmianie? Może przyjmować wartość od – 100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny kondycji finansowej gospodarstwa. Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych

6 PENKON– wskaźnik klimatu konsumenckiego* *Wskaźnik ten jest uśrednioną wartością indeksu percepcji sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) oraz indeksu oceny kondycji finansowej gospodarstwa (OGD). Może przyjmować wartość od –100 do Wskaźnik odnosi się do ogólnego nastroju ekonomicznego konsumentów wynikającego z percepcji ekonomicznej sytuacji kraju oraz kondycji finansowej gospodarstw. Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywny, optymistyczny jest klimat konsumencki. Wskaźniki nastroju ekonomicznego Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w grudniu wyniósł -26,3pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 4,2pkt.proc.. Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w tym miesiącu wyniósł -18,2pkt. Oznacza to, że w wypowiedziach na temat kondycji finansowej gospodarstw domowych, oceny negatywne przewyższają pozytywne. W porównaniu z listopadem ocena sytuacji gospodarstwa domowego spadła o 0,2pkt. proc.. Wskaźnik klimatu konsumenckiego (Penkon) w tym miesiącu wyniósł -22,2pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 2,1pkt. proc.. Klimat pozytywny Klimat negatywny

7 PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] Wartość wskaźnika PENKON *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Wskaźniki nastroju ekonomicznego - Klimat konsumencki ściśle wiąże się z pozycją społeczno – demograficzną respondenta. Rośnie generalnie wraz ze wzrostem wykształcenia, dochodu gospodarstwa domowego, pozycją zawodową, a spada wraz z wiekiem. Zależności te dobrze obrazuje zmienna klasa społeczna, którą tworzymy na podstawie wykształcenia, pozycji zawodowej głowy gospodarstwa domowego oraz dochodu gospodarstwa domowego. Stosunkowo najlepszy klimat konsumencki obserwujemy wśród osób przynależących do najwyższej z klas społecznych a najgorszy wśród osób przynależących do najniższych klas społecznych.

8 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Ocena obecnej sytuacji dane w procentach Jak Pan(i) ocenia ogólną sytuację ekonomiczną Polski? Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia blisko co czwarty ankietowany. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w porównaniu z miesiącem ubiegłym zmniejszyła się z 16 do 13pkt. procentowych.

9 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 48% ankietowanych – o 5 punktów procentowych więcej niż w listopadzie - ocenia ją jako gorszą. 6% badanych ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu, a 46% – o 5 punktów procentowych mniej niż w miesiącu ubiegłym - postrzega ją jako taką samą. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w tym przypadku zwiększyła się z 37 do 42pkt. procentowych. Czy sytuacja ekonomiczna kraju jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu?

10 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach O tym, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju będzie lepsza przeświadczony jest co czwarty badany. Prawie połowa Polaków - o dziewięć punktów procentowych więcej niż w miesiącu ubiegłym - obawia się jej pogorszenia. Analiza sald odpowiedzi, różnicy odsetka osób oczekujących zmian pozytywnych i negatywnych, pokazuje znaczące różnice w percepcji przyszłości przez osoby należące do różnych grup socjodemograficznych. Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..?

11 [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA] [KLASA SPOLECZENA*] Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji ekonomicznej kraju wiążą się z szeregiem zmiennych socjo-demograficznych. Optymizm rośnie wraz z klasą społeczną, dochodami gospodarstwa domowego i wykształceniem.

12 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Porównując odpowiedzi na pytanie dotyczące obecnej sytuacji gospodarczej oraz oczekiwań na przyszłość stworzono typologię odzwierciedlającą nastawienie Polaków do sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację ekonomiczną Polski lecz oczekujące zmian na gorsze – stanowią 25,3% populacji Sfrustrowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i dodatkowo spodziewające się dalszego pogorszenia sytuacji – stanowią 23,3% populacji Zrezygnowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i nie liczące na żadne zmiany w przyszłości – ani na lepsze, ani na gorsze – stanowią 9,9% populacji – Optymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i spodziewające się dalszej poprawy w przyszłości – stanowią 22,9% populacji Twardzi Optymiści to osoby źle oceniające obecną sytuację, lecz pomimo to liczące na poprawę w przyszłości – stanowią 2,1% populacji Usatysfakcjonowani to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i nie liczące na większe zmiany w przyszłości – ani na gorsze ani na lepsze – stanowią 16,5% populacji Jak Pan(i) ocenia obecną ogólną sytuację ekonomiczną Polski? dobrze częściowo dobrze, częściowo źle źle Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie: lepsza11,8%11,1%2,1% gorsza5,1%20,2%23,3% wcale się nie zmieni 5,4%11,1%9,9% Segmentacja

13 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Stworzona przez Pentor RI typologia pokazuje, iż osoby o negatywnym ustosunkowaniu wobec obecnej sytuacji ekonomicznej Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 58,5% społeczeństwa. 41,5% Polaków pozytywnie odbiera sytuację ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani).

14 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Ocena obecnej sytuacji w porównaniu do sytuacji sprzed roku dane w procentach Czy obecna sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego, w porównaniu do sytuacji sprzed roku jest lepsza, gorsza, czy też taka sama? Oceniając obecną sytuację finansową własnego gospodarstwa domowego 36% ankietowanych – tyle samo co w miesiącu ubiegłym - określa ją jako gorszą niż rok temu, a 11% badanych jako lepszą. W tym miesiącu przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zmniejszyła się z 27 do 25pkt. proc..

15 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Oczekiwania na przyszłość A za rok sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego…? Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 14% ankietowanych. Co czwarty badany oczekuje natomiast pogorszenia stanu budżetu domowego. 61% badanych nie przewiduje jej zmiany. dane w procentach

16 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi dane w procentach Opinię, że nasze problemy gospodarcze możemy rozwiązać sami podziela 58% ankietowanych. O tym, że niezbędna jest pomoc państw zachodnich przekonanych jest 42% badanych. Jak Pan(i) sądzi, czy my Polacy możemy nasze problemy gospodarcze rozwiązać sami, czy tylko z pomocą państw zachodnich?

17 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi Czy Pan(i) jest osobiście za tym aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce? 44% Polaków – o cztery punkty procentowe mniej niż w listopadzie - opowiada się za tym, aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce. Odmiennego zdania jest 29% ankietowanych. dane w procentach

18