1

BAROMETR NASTROJÓW EKONOMICZNYCH LISTOPAD 2008 Badanie zrealizowane zostało w dniach listopada 2008 roku na 1000 osobowej reprezentatywnej próbie Polaków. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%.

Spis treści Nastroje ekonomiczne Polaków w listopadzie – podsumowanie 3 Wskaźniki nastroju ekonomicznego 4 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju 7 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego 11 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi 13

Listopad przyniósł kolejne pogorszenie nastrojów konsumenckich Polaków. Wskaźnik klimatu konsumenckiego PENKON osiągnął najniższą wartość w tym roku. Na złe nastroje społeczne wpływa przede wszystkim negatywna ocena sytuacji ekonomicznej kraju. Samopoczucie konsumentów nie poprawia również ocena sytuacji gospodarstwa domowego, jako że wskaźnik OGD osiągnął również najniższą wartość w tym roku. PESK – wskaźnik percepcji sytuacji ekonomicznej kraju - 6,7 OGD– wskaźnik kondycji finansowej gospodarstw - 1,4 PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego - 4,1 -6,1 Wartość w listopadzie ,7 -3,9 28% badanych – czyli o 4pkt procentowe mniej niż w miesiącu ubiegłym - uważa, iż przyszły rok przyniesie zmiany na lepsze, natomiast 30% - czyli o 10pkt procentowych więcej niż we wrześniu - oczekuje pogorszenia sytuacji gospodarczej kraju. 42% ankietowanych uważa, że sytuacja ekonomiczna Polski nie ulegnie zmianie w ciągu najbliższych 12 miesięcy. W listopadzie osoby negatywnie oceniający obecną sytuację ekonomiczną Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 41,6% społeczeństwa. 58,4% Polaków natomiast pozytywnie odbiera sytuacje ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani). Zmiana w stosunku do października 2008 NASTROJE EKONOMICZNE POLAKÓW W LISTOPADZIE

PESK – WSKAŹNIK PERCPECJI EKONOMICZNEJ SYUACJI KRAJU* Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na trzy pytania dotyczące kondycji ekonomicznej Polski: a) Jak ocenia Pan(i) ogólną sytuację ekonomiczną Polski? b) Czy obecna sytuacja ekonomiczna Polski jest lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? c) Czy za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie lepsza, gorsza, czy się nie zmieni? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny sytuacji ekonomicznej. OGD – WSKAŹNIK OCENY KONDYCJI FINANSOWEJ GOSPODARSTW DOMOWYCH* *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na dwa pytania dotyczące postrzegania sytuacji ekonomiczne gospodarstwa domowego: a)Czy obecna sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego jest lepsze, gorsza czy też taka sama, jak rok temu? b) Czy za rok finansowa sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego poprawi się, pogorszy się, czy też nie ulegnie zmianie? Może przyjmować wartość od – 100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny kondycji finansowej gospodarstwa. Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych WSKAŹNIKI NASTROJU EKONOMICZNEGO

PENKON– WSKAŹNIK KLIMATU KONSUMENCKIEGO* *Wskaźnik ten jest uśrednioną wartością indeksu percepcji sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) oraz indeksu oceny kondycji finansowej gospodarstwa (OGD). Może przyjmować wartość od –100 do Wskaźnik odnosi się do ogólnego nastroju ekonomicznego konsumentów wynikającego z percepcji ekonomicznej sytuacji kraju oraz kondycji finansowej gospodarstw. Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywny, optymistyczny jest klimat konsumencki. Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w listopadzie wyniósł -6,1pkt. Oznacza to, że wypowiedzi optymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi pesymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym jego wartość zmalała o 6,1pkt. Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w listopadzie wyniósł -1,7pkt. Oznacza to, że w wypowiedziach na temat kondycji finansowej gospodarstw domowych, oceny pozytywne przewyższają negatywne. W porównaniu z ubiegłym miesiącem ocena sytuacji gospodarstwa domowego zmalała o 1,4pkt. Wskaźnik klimatu konsumenckiego PENKON w tym miesiącu osiągnął wartość -3,9pkt. i w porównaniu z ubiegłym miesiącem jego wartość spadła o 4,1pkt. Klimat pozytywny Klimat negatywny WSKAŹNIKI NASTROJU EKONOMICZNEGO

Klimat konsumencki ściśle wiąże się z pozycją społeczno – demograficzną respondenta. Rośnie generalnie wraz ze wzrostem wykształcenia, dochodu gospodarstwa domowego, pozycją zawodową, a spada wraz z wiekiem. Zależności te dobrze obrazuje zmienna klasa społeczna, którą tworzymy na podstawie wykształcenia, pozycji zawodowej głowy gospodarstwa domowego oraz dochodu gospodarstwa domowego. Stosunkowo najlepszy klimat konsumencki obserwujemy wśród osób przynależących do najwyższej z klas społecznych a najgorszy wśród osób przynależących do najniższych klas społecznych. PENKON– WSKAŹNIK KLIMATU KONSUMENCKIEGO [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] WARTOŚĆ WSKAŹNIKA PENKON *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem WSKAŹNIKI NASTROJU EKONOMICZNEGO

Jak Pan(i) ocenia ogólną sytuację ekonomiczną Polski? OCENA OBECNEJ SYTUACJI 27% badanych Polaków negatywnie oceniło obecną sytuację ekonomiczną Polski. 25% badanych pozytywnie ocenia sytuację ekonomiczną w kraju, a 48% badanych nie ma jednoznacznej opinii w tej kwestii. OCENA SYTUACJI EKONOMICZNEJ KRAJU

Czy sytuacja ekonomiczna kraju jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? W listopadzie 31% Polaków oceniło polską sytuację gospodarczą jako pogarszającą się. Jest to o 9pkt procentowych gorszy wynik niż we wrześniu. 17% dostrzega poprawę, a 52% nie widzi większych zmian w tym względzie. OCENA SYTUACJI EKONOMICZNEJ KRAJU

28% badanych – czyli o 4pkt procentowe mniej niż w miesiącu ubiegłym - uważa, iż przyszły rok przyniesie zmiany na lepsze, natomiast 30% - czyli o 10pkt procentowych więcej niż we wrześniu - oczekuje pogorszenia sytuacji gospodarczej kraju. 42% ankietowanych uważa, że sytuacja ekonomiczna Polski nie ulegnie zmianie w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Analiza sald odpowiedzi, różnicy odsetka osób oczekujących zmian pozytywnych i negatywnych, pokazuje znaczące różnice w percepcji przyszłości przez osoby należące do różnych grup socjodemograficznych. Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? OCENA SYTUACJI EKONOMICZNEJ KRAJU

[WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? Oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji ekonomicznej kraju wiążą się z szeregiem zmiennych socjo- demograficznych. Optymizm rośnie wraz z klasą społeczną, dochodami gospodarstwa domowego i wykształceniem. *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem OCENA SYTUACJI EKONOMICZNEJ KRAJU

SEGMENTACJA Porównując odpowiedzi na pytanie dotyczące obecnej sytuacji gospodarczej oraz oczekiwań na przyszłość stworzono typologię odzwierciedlającą nastawienie Polaków do sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację ekonomiczną Polski lecz oczekujące zmian na gorsze – stanowią 16,9% populacji Sfrustrowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i dodatkowo spodziewające się dalszego pogorszenia sytuacji – stanowią 13,3% populacji Zrezygnowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i nie liczące na żadne zmiany w przyszłości – ani na lepsze, ani na gorsze – stanowią 11,4% populacji – Optymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i spodziewające się dalszej poprawy w przyszłości – stanowią 25,8% populacji Twardzi Optymiści to osoby źle oceniające obecną sytuację, lecz pomimo to liczące na poprawę w przyszłości – stanowią 2,4% populacji Usatysfakcjonowani to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i nie liczące na większe zmiany w przyszłości – ani na gorsze ani na lepsze – stanowią 30,2% populacji OCENA SYTUACJI EKONOMICZNEJ KRAJU

W listopadzie osoby negatywnie oceniający obecną sytuację ekonomiczną Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 41,6% społeczeństwa. 58,4% Polaków natomiast pozytywnie odbiera sytuacje ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani). OCENA SYTUACJI EKONOMICZNEJ KRAJU

OCENA OBECNEJ SYTUACJI W PORÓWNANIU DO SYTUACJI SPRZED ROKU 57% badanych Polaków wyraża przekonanie, że sytuacja ich budżetu domowego nie zmieniła się w ciągu ostatnich 12 miesięcy. 25% twierdzi, iż sytuacja finansowa ich gospodarstwa domowego uległa pogorszeniu, 18% badanych dostrzega natomiast poprawę sytuacji gospodarstwa domowego. Czy obecna sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego, w porównaniu do sytuacji sprzed roku jest lepsza, gorsza, czy też taka sama? OCENA KONDYCJI FINANSOWEJ GOSPODRSTWA DOMOWEGO

OCZEKIWANIA NA PRZYSZŁOŚĆ A za rok sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego…? 60% Polaków nie przewiduje większych zmian w kondycji finansowej własnego gospodarstwa w ciągu najbliższego roku. 21% badanych – czyli o 2pkt procentowe mniej niż w miesiącu ubiegłym - spodziewa się poprawy sytuacji własnego gospodarstwa domowego, a 19% oczekuje zmian na gorsze. OCENA KONDYCJI FINANSOWEJ GOSPODRSTWA DOMOWEGO

Jak Pan(i) sądzi, czy my Polacy możemy nasze problemy gospodarcze rozwiązać sami, czy tylko z pomocą państw zachodnich? Przekonanie, że z naszymi problemami gospodarczymi możemy poradzić sobie sami, bez pomocy krajów zachodnich, podziela 56% ankietowanych. Odmiennego zdania jest 44% badanych. STOSUNEK DO WSPÓŁPRACY EKONOMICZNEJ Z PAŃSTWAMI ZACHODNIMI

52% Polaków – czyli o 7pkt. procentowych mniej niż w miesiącu ubiegłym - opowiada się za tym, aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce. Odmiennego zdania jest 17% badanych. 31% Polaków twierdzi, że jest im to zupełnie obojętne. Czy Pan(i) jest osobiście za tym aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce? STOSUNEK DO WSPÓŁPRACY EKONOMICZNEJ Z PAŃSTWAMI ZACHODNIMI

18