Przemiany celownika w formy przyimkowe Monika Jabłońska

Konstrukcje analityczne, które powstały z syntetycznych połączeń celownikowych

Konstrukcje analityczne z celownikiem *BOJKOT PRZECIW CZEMUŚ/KOMUŚ – 1 (źródło: WSPP, s. 65), prawidłowo: bojkot czegoś/kogoś. *POGROM PRZECIW CZEMUŚ – 0 w NKJP (źródło: WSPP, s. 689), prawidłowo: pogrom czegoś. *PROFILAKTYKA PRZECIW CZEMUŚ – 10 (źródło: Poradnik A. Markowskiego, s. 286), prawidłowo: profilaktyka czegoś. *PRZECIWDZIAŁANIE PRZECIW CZEMUŚ – 1 (WSPP, forma niewskazana jako błędna)

Konstrukcje syntetyczne, które zamieniły się w analityczne

DAĆ KOMUŚ/. DAĆ DLA KOGOŚ ZMIANA: V+celownik=>V+prep DAĆ KOMUŚ/*DAĆ DLA KOGOŚ ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(dla)+dopełniacz *DAĆ DLA KOGOŚ – 73 (WSPP), prawidłowo: dać komuś. *DAROWAĆ DLA KOGOŚ –6 (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: darować komuś. *DAWAĆ DLA KOGOŚ – 30 (WSPP), prawidłowo: dawać komuś. *DEDYKOWAĆ DLA KOGOŚ - (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: dedykować komuś. *DOSTARCZAĆ DLA KOGOŚ - (WSPP), poprawnie: dostarczać komuś. *DOSTARCZYĆ DLA KOGOŚ - (WSPP), poprawnie: dostarczyć komuś.

DAĆ KOMUŚ/. DAĆ DLA KOGOŚ ZMIANA: V+celownik=>V+prep DAĆ KOMUŚ/*DAĆ DLA KOGOŚ ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(dla)+dopełniacz *ODDAĆ DLA KOGOŚ – 58 (WSPP, forma niewskazana jako błędna), prawidłowo: oddać komuś. *ODDAWAĆ DLA KOGOŚ – 19 (WSPP, forma niewskazana jako błędna), prawidłowo: oddawać komuś. *PODAĆ DLA KOGOŚ - (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: podać komuś. *PODAROWAĆ DLA KOGOŚ – 13 (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: podarować komuś. *PODAWAĆ DLA KOGOŚ - (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: podawać komuś. *ZADEDYKOWAĆ DLA KOGOŚ - (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: zadedykować komuś.

CZASOWNIKI OZNACZAJĄCE ‘ZABRAĆ’ ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(u)+dopełniacz *REKWIROWAĆ U KOGOŚ - (WSPP) poprawnie: rekwirować komuś. *ZAREKWIROWAĆ U KOGOŚ - (WSPP) poprawnie: zarekwirować komuś.

PRZYMIOTNIKI WYRAŻAJĄCE RÓŻNIE ODCIENIE NIECHĘCI ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(dla, do, wobec, w stosunku do)+dopełniacz *NIECHĘTNY DLA KOGOŚ/CZEGOŚ - (WSPP), poprawnie: niechętny komuś/czemuś. *NIECHĘTNY DO KOGOŚ/CZEGOŚ - (WSPP), poprawnie: niechętny komuś/czemuś lub niechęć do kogoś/czegoś. *NIECHĘTNY W STOSUNKU DO KOGOŚ/CZEGOŚ - (WSPP), poprawnie: niechętny komuś/czemuś. *NIECHĘTNY WOBEC KOGOŚ/CZEGOŚ - (WSPP), poprawnie: niechętny komuś/czemuś. *NIENAWISTNY DLA KOGOŚ – 14 (Poradnik A. Markowskiego, s. 264), poprawnie: nienawistny komuś.

PRZYMIOTNIKI WYRAŻAJĄCE RÓŻNIE ODCIENIE BLISKOŚCI ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(dla)+dopełniacz: *BLISKI DLA KOGOŚ/CZEGOŚ – 55 (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: bliski komuś/czemuś. *POKREWNY DO KOGOŚ/CZEGOŚ – 72, poprawnie: pokrewny komuś/czemuś. *WŁAŚCIWY DLA KOGOŚ/CZEGOŚ – 3599 (Poradnik A. Markowskiego, s. 274), poprawnie: właściwy komuś/czemuś. ZMIANA: V+celownik =>V+prep.(z)+narzędnik *BLISKI Z KIMŚ/CZYMŚ – 55 (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: bliski komuś/czemuś. *POKREWNY Z KIMŚ/CZYMŚ – 53 (Poradnik A. Markowskiego, s. 268), poprawnie: pokrewny komuś. *WSPÓŁCZESNY Z KIMŚ/CZYMŚ – 22 (Poradnik A. Markowskiego, s. 274), poprawnie: współczesny komuś/czemuś.

CZASOWNIKI OZNACZAJĄCE ‘MÓWIĆ’ ZMIANA: V+celownik =>V+prep.(przed)+narzędnik *OPOWIADAĆ SIĘ PRZED KIMŚ (w znaczeniu: tłumaczyć się komuś) - (WSPP), poprawnie: opowiadać się komuś. *OPOWIEDZIEĆ SIĘ PRZED KIMŚ (w znaczeniu: tłumaczyć się komuś) - (WSPP), poprawnie: opowiedzieć się komuś. ZMIANA: V+celownik =>V+prep.(na)+biernik *ODGRAŻAĆ SIĘ NA KOGOŚ – (źródło: WSPP, s. 568), poprawnie: odgrażać się komuś. ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(do)+dopełniacz *POŻALIĆ SIĘ DO KOGOŚ – 2 (źródło: Poradnik A. Markowskiego, s. 257), poprawnie: pożalić się komuś. *ŻALIĆ SIĘ DO KOGOŚ – 11 (Poradnik A. Markowskiego, s. 257), poprawnie: żalić się komuś.

CZASOWNIKI OZNACZAJĄCE ‘PATRZEĆ’, ‘SŁUCHAĆ’ ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(do)+dopełniacz *PRZYSŁUCHIWAĆ SIĘ DO CZEGOŚ - (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: przysłuchiwać się czemuś. ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(na)+biernik *PRZYGLĄDAĆ SIĘ NA COŚ/KOGOŚ – 12 (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: przyglądać się czemuś/komuś.

CZASOWNIKI I PRZYMIOTNIKI WYRAŻAJĄCE ‘PODPORZĄDKOWANIE’ ZMIANA: V+celownik =>V+prep.(pod)+biernik *PODLEGAĆ POD KOGOŚ/COŚ – 758 (WSPP), poprawnie: podlegać komuś. *PODPORZĄDKOWAĆ SIĘ POD KOGOŚ – (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: podporządkować się komuś. *PODPORZĄDKOWYWAĆ SIĘ POD KOGOŚ – (WSPP, forma niewskazana jako błędna), poprawnie: podporządkowywać się komuś. *PODLEGŁY POD KOGOŚ/COŚ – (WSPP), poprawnie: podległy komuś/czemuś. ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(dla)+dopełniacz *ODDANY DLA KOGOŚ/CZEGOŚ – 35 (Poradnik A. Markowskiego, s. 266), poprawnie: oddany komuś/czemuś.

CZASOWNIKI WYRAŻAJĄCE ‘SPRZYJANIE’ ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(dla)+dopełniacz *PRZYSŁUGIWAĆ SIĘ DLA KOGOŚ - (WSPP) poprawnie: przysługiwać się komuś. *SŁUŻYĆ DLA CZEGOŚ (w znaczeniu: być przeznaczonym, użytecznym, przydatnym do czegoś, tylko w 3. osobie), poprawnie: służyć czemuś. *SPRZYJAĆ DLA KOGOŚ/CZEGOŚ – 114 (WSPP), poprawnie: sprzyjać czemuś/komuś. *UMOŻLIWIĆ DLA KOGOŚ - (WSPP), poprawnie: umożliwiać komuś. *UMOŻLIWIAĆ DLA KOGOŚ - (WSPP), poprawnie: umożliwiać komuś.

CZASOWNIKI WYRAŻAJĄCE ‘UNIEMOŻLIWIANIE’ ZMIANA: V+celownik=>V+prep.(dla, do)+dopełniacz *PRZECIWDZIAŁAĆ WOBEC CZEGOŚ - (brak w WSPP) poprawnie: przeciwdziałać czemuś. *STAĆ NA PRZESZKODZIE DO CZEGOŚ - (WSPP), poprawnie: stać na przeszkodzie czemuś. *STANĄĆ NA PRZESZKODZIE DO CZEGOŚ - (WSPP), poprawnie: stanąć na przeszkodzie czemuś. *STAWAĆ NA PRZESZKODZIE DO CZEGOŚ - (WSPP), poprawnie: stawać na przeszkodzie czemuś. *UNIEMOŻLIWIĆ DLA KOGOŚ - (WSPP), poprawnie: uniemożliwiać komuś. *UNIEMOŻLIWIAĆ DLA KOGOŚ - (WSPP), poprawnie: uniemożliwiać komuś.

CZASOWNIKI WYRAŻAJĄCE ‘UNIEMOŻLIWIANIE’ ZMIANA: V+celownik =>V+prep.(w)+miejscownik *STAĆ NA PRZESZKODZIE W CZYMŚ - (WSPP), poprawnie: stać na przeszkodzie czemuś. *STANĄĆ NA PRZESZKODZIE W CZYMŚ - (WSPP), poprawnie: stanąć na przeszkodzie czemuś. *STAWAĆ NA PRZESZKODZIE W CZYMŚ - (WSPP), poprawnie: stawać na przeszkodzie czemuś.

Bibliografia Brodowska-Honowska M., 1955, Historyczne procesy przekształceń polskiego celownika w formy przyimkowe, „Studia z filologii polskiej i słowiańskiej”, t. 1, Warszawa, s. 1-58. Buttler D., 1976, Innowacje składniowe współczesnej polszczyzny, Warszawa. Heinz A., 1988, Język i językoznawstwo, Warszawa.