Przygotowali Adam Karpiński Kluczowe odpowiedzi na pytania Języka polskiego. Przygotowali Adam Karpiński oraz Dawid Konopko

Spis treści Części mowy Części zdania pomoc

Rzeczownik Czasownik Przymiotnik Liczebnik Zaimek

Podmiot Orzeczenie Przydawka Dopełnienie Okolicznik

Rzeczownik Jest nazwą osób(Jurek), zwierząt(kura), roślin (róża), przedmiotów(pióro), czynności(pisanie), uczuć i stanów(rozpacz), zjawisk przyrody (deszcz), nazw geograficznych(Sudety). podział rzeczowników rodzaje rzeczownika przykłady rzeczowników

Podział rzeczowników Żywotne Nieżywotne Osobowe Własne pospolite Nieosobowe

Rzeczowniki własne piszemy 1.Nieżywotne- przedmioty, rośliny, np. kaktus, krzesło. 2.Żywotne- nazwy ogólne i szczegółowe ludzi i zwierząt, np. zwierzę, człowiek -osobowe np. kobieta, dziecko -nieosobowe np. pies, ryba 3.Własne-imiona ludzi, zwierząt, przedmiotów martwych, drzew, nazwy instytucji, np. Jerzy, Azor, Afryka, Rzeszów. 4.Pospolite nazwy gatunkowe zwierząt, przedmiotów, np. pies, biurko, rzeka, państwo. UWAGA!!! Rzeczowniki własne piszemy zawsze wielką literą

te rodzaj niemęskoosobowy Rodzaje rzeczownika ten- rodzaj męski ta - rodzaj żeński to - rodzaj nijaki l. pojedyncza ci - rodzaj męskoosobowy l. mnoga te rodzaj niemęskoosobowy

Przypadki Pytania l. poj. l. mn. Mianownik Kto? Co? Rycerz Rycerz-e Dopełniacz Kogo? Czego? Rycerz-a Rycerz-y Celownik Komu? Czemu? Rycerz-owi Rycerz-om Biernik Kogo? Co? Narzędnik Z kim? Z czym? Rycerz-em Rycerz- ami Miejscownik O kim? O czym? Rycerz-u Rycerz-ach Wołacz Zwrot do czegoś/ kogoś Rycerz-u! Rycerz-e!

Widzę ładny (Kogo? Co?) .(B.) Rzeczownik i jego odmiana w zdaniu Jeżeli chcemy określić przypadek rzeczownika w zdaniu należy postawić właściwe pytanie. dom Tu stoi (Kto? Co?) .(M.) dom Widzę ładny (Kogo? Co?) .(B.) Nie spotkałem (Kogo? Czego?) (D.) Przyjaciela Spotkałem (Kogo? Co?) (B.) Przyjaciela

Czasownik Podział czasowników formy czasownika tryby czasowników Oznaczają czynności lub stany, osób, zwierząt, rzeczy. Podział czasowników -dokonane (oznaczają czynność skończoną), np. przeczytać. Występują one w dwóch czasach: przeszłym i przyszłym. -niedokonane (oznaczają czynność nieskończoną), np. odpoczywać. przechodnie (tworzące stronę bierną), np.chwalić-być chwalonym. Nieprzechodnie ( nie tworzą strony biernej), np.biegać formy czasownika tryby czasowników omuwienie imiesłowów rgółka podział czasowników

Formy czasownika nieosobowe osobowe imiesłowy bezokoliczniki zakończone na -c, -ć formy zakończone na -no, -to przysłówkowe przymiotnikowe

Omówienie imiesłowów Imiesłowy przymiotnikowe są określeniami rzeczownika, pełnią w zdaniu taką rolę jak przymiotnik, odmieniają się jak przymiotniki (przez przypadki, liczby, rodzaje). Imiesłowy przysłówkowe są nieodmienne, mają zdolność tworzenia, tzw. równoważników zdań, ale jako wyrazy nieodmienne nie są zależnie od podmiotu i określają go tylko pośrednio, np. Czytając lekturę, robiłam notatki.

W imiesłowach przysłówkowych uprzednich końcówkę -łszy piszemy, gdy temat czasownika kończy się spółgłoską, np. zjadłszy. Koncówkę -wszy piszemy, gdy temat czasownika kończy się samogłoską, np. uj rzawszy.

Tryby czasownika Tryb oznajmujący (orzekający)- czynność odbywała się (grałam), odbywa się (gram), będzie się odbywać (będę grać). Tryb przypuszczający- czynność pożądana, ale niepewna, np. pisałabym. Cechą tego trybu jest partykuła „by’’. Jest to cząstka ruchoma, np. my zrobiliśmy (po czasowniku piszemy razem), my byśmy zrobili (przed czasownikiem oddzielnie). Nie ma form czasów. Tryb rozkazujący- czynność nakazania. Nie ma l os. l. poj., w 3 os. Występuje słowo „niech’’. Nie ma form czasów.

Podział czasowników na koniugacje l ll lll lV l i lll osoba l. poj. –ę -esz piję l i ll osoba l. poj. –ę, -isz (-ę, -ysz) chodzę l i ll osoba l. poj. –am, -asz, czytam l i ll osoba l. poj. -em, -esz, umiem

funkcje przymiotników warto wiedzieć stopniowanie przymiotników Oznacza właściwości, cechy osób lub rzeczy -odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaje oraz stopniują się -Odpowiada na pytania jaki?, jaka?, jakie?, który?, która?, które?, czyj?, czyja?, czyje? W odmianie przymiotników w l. poj. występują 3 rodzaje a w l. mn. 2 rodzaje (męskoosobowy i niemęskoosobowy). Rodzaj męskoosobowy – gdy określony przez przymiotnik rzeczownik jest rodzaju męskiego i jest nazwą osoby, np. wysocy chłopcy. Rodzaj niemęskoosobowy - gdy określony przez przymiotnik rzeczownik jest rodzaju żeńskiego lub nijakiego (albo rodzaju męskiego, ale nie oznacza osoby), np. wysokie drzewa, zwinne konie. funkcje przymiotników warto wiedzieć stopniowanie przymiotników regółka odmiana przymiotnika

Warto wiedzieć że Niektóre przymiotniki obok form mianownika liczby pojedynczej rodzaju męskiego z końcówką –y, np. wesoły, zdrowy, pełny, pewny, winny, gotowy, godny mają także formy pozbawione końcówek. wesoły-wesół zdrowy-zdrów pełny-pełen pewny-pewien winny-winien gotowy-gotów godny-godzien

Funkcje składniowe przymiotników Podmiot: Niewidomy (kto?) poprosił o pomoc. -Dopełnienie: Marcin pokonał (kogo?) silniejszego. -Orzecznik: On jest (jaki jest?) mądrzejszy. -Przydawka: Pilny (jaki?) uczeń czyta książkę.

Stopniowanie przymiotników Regularne, np. Stopień równy Stopień wyższy Stopień najwyższy mocny lekki mocniejszy lżejszy najmocniejszy najlżejszy Opisowe, np. Stopień równy Stopień wyższy Stopień najwyższy chory słony bardziej chory bardziej słony najbardziej chory najbardziej słony Nieregularne, np. Stopień równy Stopień wyższy Stopień najwyższy dobry zły lepszy gorszy najlepszy najgorszy

Przymiotniki nazywające rodzaj materjału, z którego coś wykonano, nie stopniują się, np. żelazny, szklany, złoty.

Formy odmiany przymiotników Liczba pojedyncza: Rodzaj męski Rodzaj żeński Rodzaj nijaki M. cudz-y cudz-a cudz-e D. Cudz-ego cudz-ej cudz-ego C. Cudz-emu cudz-ej cudz-emu B. Cudz-ego cudz-ą cudz-e N. Cudz-ym cudz-ą cudz-ym Msc. Cudz- ym cudz-ej cudz-ym W. Cudz-y! cudz-a! cudz-e! Liczba mnoga r. męskoosobowy r. niemęskoosobowy M. Cudz-y cudz-e D. Cudz-ych cudz-ych C. Cudz-ym cudz-ym B. Cudz-ych cudz-e N. Cudz-ymi cudz-ymi Msc. Cudz-ych cudz-ych W. Cudz-y! cudz-e!

Liczebnik jest odmienną częścią mowy. Oznacz liczbę, ilość lub kolejność. Odpowiada na pytania ile?, kóry z kolei?. odmiana liczebników podział liczebników regółka odmiana liczebników funkcje liczebników

Podział liczebników a)Główne – ile? (określają liczbę przedmiotów), np. pięć, sześć b)porządkowe –który z kolei? (określają kolejność), np. pięćdziesiąty c)zbiorowe –ile? (oznaczają liczbę osób różnej płci, liczbę przedmiotów, które nie mają liczby pojedynczej), np. czworo, dziesięcioro d)ułamkowe –ile? (oznaczają nazwy liczb ułamkowych),np. pół, półtora e)nieokreślone –(podają przybliżoną liczbę przedmiotów), np. kilka, kilkadzieśąt, kilkaset

Odmiana liczebników Liczebniki główne odmieniają się przez przypadki i rodzaje Liczebniki zbiorowe odmieniają się przez przypadki Liczebniki porządkowe odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje

Wyjątek to połączenie z liczebnikiem jeden, Który pozostaje w nich niezmienny, niezależnie od rodzaju następnego rzeczownika: dwadzieścia jeden chłopców, dwudziestu jeden chłopców.

Odmiana liczebników porządkowych, nieokreślonych Liczebniki te mają formy przymiotników i odmieniają się jak one, np. drugi jak ubogi, setny jak ładny. Liczebniki nieokreślone odmieniają się jak jedenaście, pięćdzieśąt, np. kilkadzieśąt spotkań, kilkudziesięciu spotkaniom. Ze względu na budowę liczebniki dzielimy na: -proste, np. dziewięć, pięć -złożone, np. tysiąc osiemset dwadzieścia pięć

Funkcje składniowe liczebników -podmiot- Wybiła dzieśąta -przydawka-Na rzece pływały trzy łodzie -dopełnienie-Otrzymałem cztery z minusem -orzecznik-Ona jest pierwsza

Podział zaimków ze względu na znaczenie Zaimek To część mowy zastępująca w zdaniu rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i przysłówki Odpowiadają na pytania tych części mowy, które zastępują. Podział zaimków ze względu na znaczenie 1)osobowe, np. ja, ty, my, wy; 2)dzierżawcze, np. mój, nasz, wasz; 3)zwrotne, np.się ( sobie, sobą); 4)pytające, np. jaki?, kto?, która?; 5)wskazujące, np. ten, ów, tu; 6)względne, np. kto, co, który; 7)nieokreślone, np. coś, ktoś, jakoś, gdzieś, ileś; 8)przeczące, np. nic, nikt, nigdy, niczyj odmiana zaimków odmiana zaimków2 regółka warto wiedzieć funkcje zaimków

Uwaga! Zaimki pytające i względne mają taką samą postać, lecz różną funkcję, np. Zaimek pytający Kto przyszedł. Komu pożyczyłeś książkę. Która godzina. Zaimek względny Ufam temu, kto postępuje uczciwie. Komu w drogę, temu czas. Idę na dworzec, z którego odjeżdża pociąg.

Funkcje składniowe zaimków 1)Zaimki rzeczowe-podmiot np. Ona jest dobrą uczennicą. – dopełnieniem , Spotkałem go w szkole. 2)Zaimki przymiotne-przydawka np. Twój list wczoraj otrzymałem. -orzecznik (w orzeczeniu imiennym), np.Ten zeszyt jest mój. 3)Zaimki przysłowne-okolicznik miejsca, czasu, sposobu, np. Zrób to tak... 4)Zaimki liczebne-przydawka, np. Ósma dochodziła na zegarze. -dopełnieniem, np. Dostałem dwójkę. -orzeczeniem, np. Jurek będzie drugi.

Odmiana zaimków Bezrodzajowe: -osobowe, np. ja, ty -pytające, np. kto?, co? -nieokreślone, np. ktoś?, coś? -upowszechniające, np. każdy

Odmiana zaimków Rodzajowe: 1)pytające, np. jaki?, jaka?, jakie?, który?, która?, które?, czyj?, czyja?, czyje? 2)dzierżawcze, np. mój, moja, moje, twój, twoja, twoje, nasz, nasza, nasze 3)wskazujące, np. on, ona, ono, ów, owa, owe, sam, sama, samo 4)nieokreślone, np. jakiś, któraś, czyjaś, jaki bądź, lada jaki

Uwaga! Użycie form dłuższych i krótszych zaimków: tobie, jego, ci, go. Formy dłuższej używamy przed czasownikiem, a formy krótrzej po czasowniku

Podmiot Rodzaje podmiotów szeregowy domyślny logiczny gramatyczny regółka

1)Gramatyczny- odpowiada na pytanie kto. , co 1)Gramatyczny- odpowiada na pytanie kto?, co?. Może być wyrażony każdą częścią mowy w funkcji rzeczownika. W roli podmiotu mogą występować: -rzeczownik: Zeszyt leży na biurku. -przymiotnik: Wysoki spojrzał w górę. -liczebnik: Dochodzi szósta. -imiesłów przymiotnikowy czynny: Śpiewający wyszedł na scenę. -imiesłów przymiotnikowy bierny -czasownik w bezokoliczniku: Przyjemnie jest odetchnąć świeżym powietrzem. -zaimek: On jest aktorem -spójnik: „ Ale’’ jest spójnikiem

2)Logiczny- wyrażony w formie dopełniacza, jeśli występuje przy nim wyraz oznaczający liczbę, ilość, brak, nadmiar, przybywanie lub ubywanie. -przymiotnik:Chorego nie było w szkole -rzeczownik: Trochę soku się rozlało. Nie ma już pieniędzy. Pięciu chłopców pobiegło na boisko.

3)Szeregowy (zbiorowy)-gdy czynność wykonywana jest przez kilka osób lub dotyczy kilku wymienionych przedmiotów, np. Jola, Sylwia i Ula poszły do kina.

4)Domyślny-nie występuje w zdaniu, ale może- my się go domyśleć: a)z formy gramatycznej czasownika, np. Piszę list (ja) b)z treści poprzedniego zdania: Podróżny wysiadł z pociągu. Poszedł szybko do domu. (Podróżny)

Uwaga! Występują także zdania bezpodmio- towe. Jeżeli orzeczenie jest wyrażone bezoso- bową formą czasownika zakończoną na -no, -to, mówczas jest to zdanie bezpodmiotowe.

Orzeczenie Rodzaje orzeczeń imienne (złożone) czasownikowe modalne łącznik orzecznik regółka regółka2

Rodzaj orzeczenia (czasownikowy) 1)czasownikowe-wyrażone najczęściej osobo- ]wą formą czasownika lub formą bezosobową zakończoną na –no, -to.

Marek był bohaterem dnia. Rodzaj orzeczenia (imienne) 2)imienne-składa się z łącznika i orzeczenia. Łącznikiem są osobowe formy czasowników: stać się, być, zostać, jest. Orzecznikiem mogą być różne części mowy. On jest lotnikiem. Marek był bohaterem dnia.

Rodzaj orzeczenia (modalne) 3)modalne-składające się z czasowników (dzia- łających na wolę odbiorcy wypowiedzi i zmu- szającego go do postępowania zgodnie z inten- cją nadawcy) oraz bezokoliczników.

Uwaga!!! 4)wyrażone frazeologizmem, np. On wziął nogi za pas. (uciekł) Dyrektor jest w pokoju. ( orzeczenie czasownikowe tzn. przebywa ) Dyrektor jest matematykiem. ( orzeczenie imienne )

Przykłady przekształcania zdań z orzeczeniem czasownikowym na imienne On dodrze rozumie młodzież. Młodzież jest dobrze rozumiana przez nią. Ta pani uczy. Ta pani jest nauczycielką.

Przydawka Przydawka to część zdania która jest określe- niem rzeczownika i odpowiada na pytania: jaki?, jaka?, jakie?, ile?, czyj?, czego?, z czego? Przydawka może nazy- wać: -cechy, jakie? Modne spodnie, -kolejność, który? Piąte miejsce, -liczbę, ile? Cztery modelki, -przynależność, czyja? Moja bluzka, -właściwość, z czego? Kurtka ze skóry.

Przydawka regółka Rodzaje przydawek 1)Przymiotna 2)Dopełniaczowa 3)Rzeczowa 4)Przymiotnikowa regółka

Rodzaj Przydawki przymiotna 1)Przymiotna-wyrażona przymiotnikiem (kolo- rowy długopis), zaimkiem przymiotnym (moi przyjaciele), imiesłowem przymiotnikowym czynnym (śpiący chłopiec), imiesłowem przy- miotnikowym biernym (namalowany rysunek), liczebnikiem (pierwsze dni).

dopełniaczowa i rzeczowna Rodzaj Przydawki dopełniaczowa i rzeczowna 2)Dopełniaczowa-wyrażona rzeczownikiem w dopełniaczu (brat Pawła, książka brata, rodzi- ców przyjaciele). 3)Rzeczowna-wyrażona rzeczownikiem w tym samym przypadku co wyraz określany (dąb ol-brzym, prezent niespodzianka).

Uwaga! Każde określenie rzeczownika jest Rodzaj Przydawki rzeczowna 4)Przyimkowa-wyrażona wyrażeniem przyimko- wym (łąka pod lasem, męszczyzna bez kapelusza. Uwaga! Każde określenie rzeczownika jest przydawką, także, gdy odpowiada na pytania, np. dopełniacza czy miejscownika.

Samochód brata wymaga remontu. (przydawka) Rozmawiałem z dyrektorem fabryki. (przydawka) Bramkarz bohater dostał medal. (przydawka) Czytanie książki bywa pożyteczne. (przydawka) Gra w piłkę pasjonuje wielu. (przydawka)

Dopełnienie Dopełnienie-to część zdania będąca najczęściej określeniem orzeczenia. Odpowiada na pytania: przypadków (oprócz mianownika i wołacza). Dopełnienie może być wyrażone rzeczownikiem, wyrażeniem przymiotnikowym zaimkowym, liczebnikiem lub bezokolicznikiem.

Rodzaje dopełnień Dopełnienie bliższe dopełnienie dalsze

Dopełnienie bliższe 1)dopełnienie bliższe-które po przekształceniu zdania na stronę bierną staje się podmiotem. Filip kupił ciekawą książkę. (str. czynna) Ciekawa książka została kupiona przez Filipa. (str. bierna)

Dopełnienie dalsze 1)Nie może stać się podmiotem, nie można bez naruszenia sensu zdania dokonać zmiany stro- ny czasownika, np. Cieszę się książką. (dopełnienie dalsze) 2)Występuje w innym przypadku niż biernik. 3)Może być określeniem różnych części mowy. -rzeczownika odczasownikowego -przymiotnika -przysłówka

Okolicznik regółka3 regółka regółka4 regółka2 Okolicznik-to część zdania która najczęściej jest określeniem czasownika. Odpowiada na pytania: jak, gdzie, kiedy, skąd, do kąd, dlaczego, w jakim celu z jakiego powodu, jak długo, jaki sposób. regółka3 regółka regółka4 regółka2

Części mowy w funkcji okolicznika Rodzaj okolicznika pytania przykłady Części mowy w funkcji okolicznika Okolicznik miejsca gdzie? skąd? dokąd? którędy? Wyjadę w góry. Pójdę tam. Wyrażenie przymiotnikowe Zaimek przysłowny Okolicznik czasu Kiedy? Odkąd? Jak długo? Wczoraj widziałem znajomego. Deszcz padał do rana. Rozmawiałaś minutę. Przysłówek rzeczownik

Części mowy w funkcji okolicznika Rodzaj okolicznika pytania przykłady Części mowy w funkcji okolicznika Okolicznik sposobu Jak? w jaki sposób? Uczył się pilnie. Szedł kulejąc. Przysłówek Imiesłów przysłówkowy współczesny Okolicznik celu Po co? W jakim celu? Idę po radę. Przyjadę przepraszać i dziękować. Wyrażenie przyimkowe bezokolicznik

Części mowy w funkcji okolicznika Rodzaj okolicznika pytania przykłady Części mowy w funkcji okolicznika Okolicznik przyczynny Dlaczego? Z jakiej przyczyny? Płakał z żalu po wielkiej stracie. Wyrażenie przyimkowe Okolicznik warunku Pod jakim warunkiem? W jakim wypadku? W przypadku choroby odłożę wyjazd.

Części mowy w funkcji okolicznika Rodzaj okolicznika pytania przykłady Części mowy w funkcji okolicznika Okolicznik przyzwolenia Mimo co? Mimo czego? Wbrew czemu Pomimo bólu dokończył bieg. Wyrażenie przyimkowe Okolicznik stopnia i miary W jakim stopniu? W jakiej mierze? Ile? Lekcje odrobiłeś bardzo starannie. Grzybów było w bród. Przysłówek

Pomoc Następny slajd Poprzedni slajd Spis treści Pierwszy slajd zakończ pokaz