Istvan Aranyosi - teoria umysłu peryferyjnego Renata Ziemińska

The Peripheral Mind, 2013

István Aranyosi István Aranyosi ur. 1975 w Sighet/Máramarossziget w Rumunii. Studiował dziennikarstwo BA w Bukareszcie i filozofię MA w Budapeszcie, Central European University, w 2005 uzyskał doktorat. W 2006-2007 był na stypendium w Australii w Centre for Consciousness, The Australian National University. Aktualnie jest Assistant Professor of Philosophy at Bilkent University, Ankara. W 2012 uzyskał od American Philosophical Association nagrodę za artykuł "A new argument for mind-brain identity”. http://istvanaranyosi.net/

Osobista historia: zaburzenia obwodowego układu nerwowego Tuż po doktoracie zdiagnozowano u niego radiologicznie guza płuc i rozpoczął chemioterapię. Vincristine jest substancją, która zatrzymuje podział komórek, ale w jego przypadku okazała się toksyczna dla aksonów. Wkrótce po drugiej dawce okazało się, że nie jest w stanie stać na nogach. W pierwszych sześciu tygodniach chemioterapii tracił kontrolę stopniowo od palców u nóg do kostek i środka nóg oraz od palców do środka przedramienia. Jego kończyny stały się mu obce. Przestał czuć nogi i ręce, które stały się dla niego częścią zewnętrznego świata, kawałkami nieunerwionego obcego ciała. “The mind-world boundary seems to have moved from the skin/environment junction to the innervated/denervated junction within the body. So, part of the body has become external to the mind, or ‘de-minded.’ It was only then that I started thinking about the mind as really present throughout the body rather than as merely containing a body-image or being informed by the body” (10).

Schemat budowy neuronu: a - dendryty, b - ciało komórki, c - jądro komórkowe, d - akson, e - otoczka mielinowa, f - komórka Schwanna, g - przewężenie Ranviera, h - zakończenia aksonu.

Umysł jako system nerwowy Umysł to cały układ nerwowy, złożony z centralnego układu nerwowego (mózg i rdzeń kręgowy) i obwodowego układu nerwowego (reszta unerwionego ciała). Obwodowy układ nerwowy (peripheral nervous system, PNS) jest częścią umysłu; sprawia, że świadomość jest rozlokowana na całym ciele i wewnątrz ciała. Np. ból nie jest umieszczony w określonym miejscu w mózgu, ale jest ciągłą interakcją między nerwami obwodowymi, rdzeniem kręgowym i ośrodkami w mózgu.

Umysł w nerwach obwodowych Umysł obejmuje nie tylko procesy mózgowe ale także procesy przebiegające w obwodowym układzie nerwowym, PNS. Umysł obejmuje systemy sensoryczne: wzrokowe, dotykowe, słuchowe, propriocepcję, smakowe, węchowe czy bólowe (nociception). Procesy przebiegające w nerwach obwodowych częściowo konstytuują doświadczenia; ich rola nie jest tylko przyczynkowa lecz konstytuująca, zwłaszcza że stany mentalne są raczej procesami niż zakończonymi efektami.

Centralny układ nerwowy

Human nervous system

Human nervous system

Central and Peripheral Nervous System

Zombie Zombi to fizyczny duplikat istoty świadomej, sam pozbawiony świadomości. Zombi jest argumentem antyfizykalistycznym w rękach dualistów własności. David Chalmers tak opisuje swojego wyimaginowanego bliźniaka: “This creature is molecule for molecule identical to me, and identical in all low-level properties postulated by a complete physics, but he lacks conscious experience entirely.” Aranyosi uważa zombi za coś niepojmowalnego. Jeżeli dla włókna nerwowego „być świadomym” znaczy pewien sposób pobudzenia, to włókno nerwowe u zombi jest niepojmowalne i stopa zombi jest niepojmowalna i cały jego układ nerwowy (52).

Black-and-white-Mary Osoba, która nigdy nie doświadczyła kolorów ale ma pełną wiedzę naukową na temat świata, łącznie z ludzką percepcją wzrokową. Wydaje się oczywiste, że kiedy Mary opuści swój czarnobiały pokój i zobaczy po raz pierwszy czerwoną różę, zdobędzie nową wiedzę dotyczącą doświadczania kolorów; będzie już wiedziała, jak to jest doświadczać czerwieni. Aranyosi się zgadza: “there are beliefs about color vision that even an omniscient scientist would not have, unless she experienced colors” (57). Zgadza się także, że Mary będzie zdziwiona, kiedy zobaczy różę po raz pierwszy. Jego zdaniem jednak, jej przekonanie może być nieprawdziwe (her new belief might be untrue). Jest to słaba obrona fizykalizmu: albo Mary nie była wszechwiedząca, albo nie zdobyła nowego przekonania. Raczej nie była wszechwiedząca, skoro była osobą zamkniętą w czarnobiałym pokoju i nie miała niektórych doświadczeń pierwszoosobwych.

Brain-in-a-vat (BIV) Filozofowie piszący o hipotezie mózgu w pojemniku BIV zwykle zakładają, że siedliskiem umysłu jest mózg. Zwolennicy poznania ucieleśnionego są przeciwnego zdania: bezcielesny mózg nie musi mieć takiego samego życia umysłowego, jak nasze umysły (embodied and embedded minds). Aranyosi dyskutuje z tezą Chalmersa, że BIV może mieć swój świat wewnątrz komputera. Obwodowy układ nerwowy BIV to kable łączące go z komputerem. Aby symulować ból, komputer musiałby symulować cały wzór pobudzeń neuronalnych: to co dzieje się w PNS i w rdzeniu kręgowym.

BIV 2 “Komputer nie symuluje jedynie struktury nerwowej, aby stymulować mózg w pojemniku; raczej materialnie ją realizuje, implementuje i naśladuje. Tworzy to, co jest potrzebne, aby proces bólu faktycznie miał miejsce i jest częścią tego procesu” (62) Komputer pełni rolę ciała dla BIV, a BIV pełni rolę ciała dla komputera. BIV jest zwykle przedstawiany jako bierny odbiorca stymulacji ze strony komputera, ale jeśli to ma być symulacja ludzkiego doświadczenia, to powinna być pojęta jako interakcja.

BIV 3 “można wykluczyć, że BIV jest możliwy, jeśli miałby mieć świadomość i stany percepcyjne zmysłowe. BIV i jego podłączony komputer są jak dwa lustra patrzące na siebie; nie ma w tym złożonym systemie żadnej autentycznej informacji. Elektryczne impulsy nerwowe są usytuowane w elektrycznych impulsach nerwowych, które z kolei są znowu usytuowane w elektrycznych impulsach, a nie w czymś takim jak świat czy rzeczywistość” (64).

Twin Earth Bliźniacza Ziemia to eksperyment myślowy, który jest używany jako argument przeciwko wąskiej treści mentalnej i za treścią szeroką. Aranyosi uważa, że Ziemia Bliźniacza nie dowodzi istnienia treści szerokiej, ale dowodzi, że nie jest ona wąska. Treść nie jest determinowana przez wąskie stany psychologiczne i nie jest determinowana przez fakty na zewnątrz skóry podmiotu. “Jest raczej determinowana przez standardy weredyczności dla doświadczenia ustalane przez dobrze funkcjonujący cały system nerwowy”.

Bliźniacza Ziemia Aranyosi zauważa, że kiedy Putnam pisze “meanings just ain’t in the head” (znaczenia nie są w głowie) nie ma na myśli czaszki, a głowa jest metaforą perspektywy pierwszoosobowej. Znaczenie słowa “woda” nie jest zdeterminowane przez subiektywny opis, ale nie jest też zdeterminowane przez obiektywny skład chemiczny. Według Aranyosi znaczenie woda jest zdeterminowane przez te z naszych doświadczeń, które zostały kauzalnie wywołane przez ten płyn, z którym byliśmy w interakcji na Ziemi.

Chalmers’ and Clark’s theory of extended mind The extended mind theory defended by Andy Clark and David Chalmers is the view that certain cognitive processes and states transcend the body, are extended outside the organism—for instance, in ordinary cases of tool use, as with a phone or notebook. External objects like notebooks, hard disks, USB memory sticks, CDs, can serve as repositories of information for us. According to Clark and Chalmers, in the case of a person (Otto) suffering from Alzheimer’s, his notebook plays a role similar to that of a biological memory. They claim that “we should attribute a standing belief to Otto, a belief that resides outside his brain, in the notebook” (113), even if the occurrent beliefs are only in his head.

Umysł rozszerzony Aranyosi disagrees, claiming that “the cognitive mind is extended, but not beyond the bounds of PNS” (120). Consulting a notebook or a phone is not a direct process but requires peripheral mediation—for instance, looking at the screen or employing movements of one’s fingers. Instead, the external part of the mind might well be confined to some sort of implant with a tight connection to the brain, interacting in a peripherally unmediated, direct way.

Umysł ucieleśniony/Embodied mind Nasz umysł nie jest zamknięty w mózgu, ale rozciąga się na całe ciało. Aranyosi twierdzi, że umysł jest tak „istotnie” ucieleśniony, że realistyczny umysł odcieleśniony jest wykluczony. Odcieleśniony czy bezcielesny umysł jest logicznie możliwy, ale musiałby być bardzo odmienny od tych umysłów, które ludzie faktycznie mają.

„Enminded body” Według Aranyosi reprezentanci nurtu “embodied mind” (sięgającego roku 1980) nie docenili szczególnej roli PNS w ucieleśnieniu. Aranyosi interpretuje ideę ucieleśnionego umysłu nie jako fakt, że mózg przetwarza obraz przekazany mu przez ciało (brain processing a body-image), ale jako coś więcej, jako umysł rozprzestrzeniony na całe ciało (mind distributed right across the body). Nazywa swoje podejście teorią “enminded body”: ciało jest konstytutywną częścią umysłu.

Iluzja Arystotelesa Kiedy skrzyżujemy palec wskazujący i środkowy i dotkniemy ołówkiem tych dwu palców pomiędzy nimi, czujemy, jakby były dotykane przez dwa przedmioty, a nie jeden (126). Aranyosi przedstawia własną wersję tej iluzji: kiedy najpierw dotykamy palca środkowego (cały czas skrzyżowanego z palcem wskazującym znajdującym się poniżej), a potem przesuwamy ołówek w dół tak, żeby dotknąć palec wskazujący, czujemy ruch jakby był w górę (129).

Iluzja Arystotelesa 2 Przesuwanie ołówka w górę i dotykanie palca znajdującego się powyżej powoduje taki sam efekt iluzoryczny: czujemy ruch w dół. W czasie tego eksperymentu lepiej nie patrzeć na palce. Jest to rodzaj iluzji dotykowo-propriocepcyjnej (inny przykład to iluzja gumowej ręki).

Aristotle’s illusion 3 “when human subjects are exposed to long-lasting tactile reversal (six months, in Benedetti’s experiment), their tactile perception ceases to be illusory, that is, after they have their fingers crossed for a long time, they cease to have Aristotle’s illusion or any version of it” (133). It seems that we need to be capable of adapting to unusual circumstances and the illusion is simply due to the absence of any previous tactile contact involving crossed fingers in this kind of way. On this basis, Aranyosi (in discussion here with O’Shaughnessy) claims that proprioception is not always prior to touch, but sometimes determined by it, and that if that is so, then peripheral nervous system processes will count as constitutive contributors to the experience.

Body image i body schema Według Aranyosi body image jest świadomy i zawiera poczucie mojości i uwagi, a body schema jest nieświadomy i zawiera elementy eksternalne. W tym drugim przypadku prawdopodobnie chodzi o mapę ciała w sensie jego mózgowej reprezentacji. Kiedy patrzymy na własne kończyny lub twarz, mamy eksterocepcyjną świadomość własnego ciała. Proprioceptywna świadomość własnego ciała jest czymś innym. „W propriocepcji nie ma czegoś takiego jak obiekt, który jawi się tak lub inaczej, ale raczej ja lub umysł przenikający ciało we wszystkich jego częściach, które są prawidłowo unerwione” (139).

Interocepcja Interocepcja jest znowu czymś innym, obejmując doznania związane z sygnałami trzewnymi, jak głód, pragnienie czy aktywność naczynioruchowa. Ból, temperatura i swędzenie to także przypadki interocepcji. Zmysł dotyku jest bliski propriocepcji i interocepcji, nawet jeśli jest intencjonalny. Nie trzeba mylić interocepcji z introspekcją, czyli spostrzeganiem własnego ja, które według Aranyosi jest przypadkiem eksterocepcji.

Propriocepcja i interocepcja Aranyosi pisze o primal body image jako wyniku oddziaływania pomiędzy propriocepcją, percepcją dotykową i interocepcją. PNS odpowiada za to poczucie bycia ucieleśnionym. “Czujemy się nie w ciele, ale jako ciało. Propriocepcja, interocepcja i dotyk razem tworzą to doświadczenie ‘enminded body’ …Jego obecność we wszystkich częściach ciała istotnie zawiera prawidłowe unerwienie PNS” (144). Ucieleśnienie umysłu polega na unerwieniu.

Enaktywizm Dane PNS i działanie (action) zostały zaliczone do kategorii stanów umysłu przez teorie sensomotoryczne np. enaktywizm Alva Noë. Aranyosi polemizuje: działanie jest ważne dla stanów mentalnych, jako ich przyczyna, ale nie jest ich cechą konstytutywną. “Stan mentalny to więź kauzalna pomiędzy bodźcem rozumianym jako wydarzenie pozaneuronalne i zachowaniem” (156). Ostatnia synapsa przed reakcją mięśni jest granicą umysłu.

The boundary of mind The main empirical basis for enactivism is the inverted goggles experiment. During the experiment, subjects are asked to wear goggles that invert the left-right orientation in space or invert the up-down spatial axis. But after training in various motor activities, the subjects adapt to the new condition (164). Empirical research revealed that motor performance adapts to the new condition a lot earlier than perception does. Indeed, “active movement plays a crucial role in adaptation to perceptual distortion” (170). Nevertheless, according to Aranyosi, it is not action that is constitutive of perception, but rather proprioception and kinesthesia.

Mind ouside cranium Aranyosi demonstrates the cognitive role of the peripheral nervous system. Mind is not contained in the cranium, but extends out into the entire nervous system, suffusing the body as far as it is innervated. The book is based on personal experiences of severe peripheral nerve damage, and reveals what happens to the mind in such cases. The peripheral nervous system does appear to furnish a promising basis for defining the boundary between the human mind and the external world, and with this, the whole innervated body then comes to be included into mind.