Założenia programów rolnośrodowiskowych Ireneusz Majcher Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego

WPR i jej ewolucja Traktat Rzymski (1957) Dyrektywa Rady Nr 91/676/EEC (Dyrektywa Azotanowa) Reforma Mac Sharyego (1992) – Wspólna Polityka Rolna – ograniczanie zanieczyszczania wód azotanami pochodzenia rolniczego - Kodeks DPR – częściowa redukcja dopłat do produktów rolnych, obowiązkowe ugorowanie, zalesianie dofinansowywanie metod produkcji przyjaznych środowisku

WPR i jej ewolucja Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji (EAGGF) – Wsparcie rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji (EAGGF), w tym: obszary ONW oraz podlegające ograniczeniom ze strony środowiska (Art. 14) programy rolnośrodowiskowe (Art. 23) przestrzeganie zwykłej dobrej praktyki rolniczej (ZDPR)

WPR i jej ewolucja Rozporządzenie Rady (WE) Nr 1259/99 dotyczy wszystkich płatności bezpośrednich przyznawanych producentom rolnym – Powiązanie wszelkich dopłat bezpośrednich z działaniami dotyczącymi ochrony środowiska pomoc za zobowiązania rolnośrodowiskowe przestrzeganie ogólnie obowiązujących przepisów ochrony środowiska specjalne wymagania środowiska

WPR i jej ewolucja Rozporządzenie Rady (WE) Nr 445/2002 ustalające szczegółowe zasady stosowania Rozporządzenia Rady Nr 1257/1999 – zwykła dobra praktyka rolnicza jako standard gospodarowania, który będzie przestrzegany przez każdego racjonalnie postępującego rolnika w danym regionie. Każde państwo członkowskie, w swoich planach rozwoju obszarów wiejskich (PROW), ustala własne, podlegające weryfikacji standardy gospodarowania, w oparciu o ogólnie obowiązujące ustawodawstwo w zakresie ochrony środowiska, na obszarach użytkowanych rolniczo.

Różnorodność przyrodnicza i kulturowa polskiej wsi powinna być traktowana jako szczególna wartość, godna zachowania i pielęgnacji

Wartości przyrodnicze i kulturowe polskiej wsi Ponad 360 typów zespołów roślinnych w Polsce jest związana z obszarami rolniczymi; Około 45 typów zbiorowisk roślinnych jest użytkowanych jako łąki i pastwiska; Rożnorodność siedliskowa obszarów rolniczych sprzyja występowaniu około 100 gatunków ptaków lęgowych; Co czwarty bocian w świecie jest Polakiem; Zachowało się ponad 900 miejscowych odmian roślin uprawnych; Zachowało się 215 rodzimych ras zwierząt; Niskie zużycie środków chemicznych – żywność wysokiej jakości

Praktyki rolnicze zagrażające bioróżnorodności obszarów rolniczych ziołorośla, szuwary, kępy drzew i krzewów zanikanie miedz, szpalerów drzew, drobnych cieków i oczek wodnych, a w efekcie spadek zróżnicowania krajobrazu i różnorodności gatunkowej 1. Komasacja gruntów Intensyfikacja Najbardziej zagrożone biocenozy Wpływ na bioróżnorodność Praktyki rolnicze

łąki jednokośne trzęślicowe i dwukośne eliminacja gatunków późno kwitnących, promowanie kilku gatunków traw, redukcja lub eliminacja ptactwa lęgowego łąk 3. Zwiększenie częstotliwości koszenia bezpośrednio: łąki jednokośne trzęślicowe, łąki dwukośne nizinne i górskie; pośrednio: torfowiska, łąki bagienne, ekosystemy wodne eutrofizacja: zanikanie biotopów i gatunków związanych z ubogimi siedliskami, nawozy sztuczne przedostając się do wód gruntowych mogą powodować zmiany w nawet odległych ekosystemach 2. Wzrost nawożenia

wszystkie biotopy sąsiadujące z obszarami stosowania pestycydów prawdopodobieństwo zatrucia dzikich zwierząt nie będących szkodnikami), zanikanie siedlisk i bazy pokarmowej wielu gatunków, zaburzenia w sieciach troficznych, nabieranie odporności przez niektóre zwalczane gatunki 5. Stosowanie pestycydów pastwiska ekstensywne nizinne i górskie eutrofizacja spowodowana pozostawionymi przez zwierzęta odchodami, erozja gleb, ekspansja kilku gatunków roślin nie zjadanych przez zwierzęta, spadek bogactwa gatunkowego pastwisk; negatywny wpływ na ptaki 4. Wzrost obsady zwierząt

torfowiska, łąki bagienne, łąki podmokłe (jednokośne – trzęślicowe i dwukośne – kaczeńcowe wzrost mineralizacji gleb organicznych i w efekcie eutrofizacja, czasem zasolenie gleb; nieodwracalne zanikanie siedlisk gatunków mokradłowych, spadek bioróżnorodności łąk 7. Melioracje wodne łąki dwukośne świeże i łąki ciepłolubne, pastwiska świeże bezpowrotne zanikanie specyficznych ekosystemów i środowiska życia wielu gatunków zwiążanych z kośno- pastwiskowym użytkowaniem, zwiększenie degradacji gleb 6. Zamiana trwałych użytków zielonych na grunty orne

łąki jednokośne, pastwiska ekstensywne, użytki położone z dala od domostw uruchomienie sukcesji roślinności: przekształcanie łąk i pastwisk w ziołorośla i zbiorowiska szuwarowe, a następnie zarastanie krzewami i rozwój lasu 1. Całkowite zaprzestanie użytkowania Ekstensyfikacja torfowiska, łąki bagienne i podmokłe, pastwiska ekstensywne, murawy i łąki ciepłolubne niebezpieczeństwo eliminacji bogatych gatunkowo zbiorowisk półnaturalnych, a w przypadku niewłaściwego doboru siedlisk do zalesiania ryzyko ich degradacji- np. torfowiska 2. Zalesianie łąki, zwłaszcza bagienne i ciepłolubne degradacja struktury gleby, ubytek warstwy glebowej; niszczenie struktury roślinności i znaczna redukcja drobnej fauny 8. Mechanizacja

Jakimi zasadami rządzą się programy rolnośrodowiskowe? zasada dobrowolności; zasada określenia poziomu referencyjnego (zwykła dobra praktyka rolnicza); zasada całościowego podejścia; zasada obowiązkowego korzystania z wiedzy i usług doradczych.

Kluczowe założenia programów rolnośrodowiskowych rolnik świadczy usługi na rzecz środowiska przez co najmniej 5 lat, umowy są dobrowolne; dopuszczeni do uczestnictwa są właściciele i dzierżawcy; stosowanie zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej jest obowiązkowe w całym gospodarstwie; płatne są działania, które wykraczają poza zwykłe dobre praktyki rolnicze; płatności obejmują utracone dochody, poniesione koszty i niezbędne zachęty.

Kto może w nich uczestniczyć? rolnicy (osoby fizyczne i prawne, np. spółdzielnie lub zrzeszenia prywatnych właścicieli gruntów rolnych); wieloletni dzierżawcy gruntów rolnych (umowa na piśmie).

Jak długo trwają zobowiązania? co najmniej 5 lat; maksymalnie do 20 lat, ale tylko w odniesieniu do pewnych działań związanych z odłogowaniem gruntów w celu utworzenia np. użytku ekologicznego.

Jak są sprawdzani rolnicy? w trakcie realizacji programu minimum 5% uczestników powinno być poddawanych systemowej kontroli i ocenie poprawności wywiązania się z umowy.

Jakie instytucje odpowiadają za ich realizację? agencja płatnicza pracująca na rzecz ministerstwa rolnictwa ze swoimi służbami kontrolnymi i monitorującymi efekty środowiskowe wdrażania programów (ARiMR); służby doradcze, na których ciąży obowiązek pomagania rolnikom w trakcie przygotowania wniosków; organizacje niezależne o profilu przyrodniczym wspomagające służby doradcze.

Procentowy udział rolników w programach rolnośrodowiskowych 1,7 3,9 38,9 0,6 2,9 22,9 24,1 13,6 75,9 1,9 16,8 14,6 67,8 86,9 51,6 19,5 2,8 11,6 - 0,3 2,7 23,3 21,0 7,1 60,3 5,9 30,9 10,8 78,2 77,2 63,7 13,4 Belgia Dania Niemcy Grecja Hiszpania Francja Irladia Włochy Luksemburg Holandia Portugalia W.Brytania Austria Finlandia Szwecja E-15 Powierzchnia użytków rolnych włączonych do programów % Udział rolników w programach % Kraj

Cele szczegółowe Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego Promocja systemów produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska, które wykraczają poza zwykłą dobrą praktykę rolniczą, Ochrona zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich, Poprawa stanu świadomości ekologicznej wśród społeczności wiejskiej.

Zwykła Dobra Praktyka Rolnicza Wymagania w zakresie: rolniczego wykorzystania ścieków na terenie gospodarstwa; rolniczego wykorzystania komunalnych osadów ściekowych; zasad stosowania nawozów i ich przechowywania; środków ochrony roślin i ich stosowania; gospodarki na użytkach zielonych; utrzymywania czystości i porządku w gospodarstwie; ochrony siedlisk przyrodniczych; ochrony gleb; gospodarki wodnej.

Warunki uzyskania pomocy wypełnianie podjętych zobowiązań, określonych w planie rolnośrodowiskowym, płatności będą przyznawane w przeliczeniu na ha powierzchni, lub na osobnika rasy lokalnej (bydło, konie, owce), przypisane do poszczególnych pakietów i będą uzależnione od rodzaju stosowanych zabiegów.

W ramach KPR realizowane będą następujące pakiety: 1. rolnictwo zrównoważone (S01) – polega na ograniczeniu nawożenia, zbilansowaniu gospodarki nawozami i przestrzeganiu odpowiedniego następstwa roślin; 2. rolnictwo ekologiczne (S02) – polega na stosowaniu metod rolnictwa ekologicznego w rozumieniu ustawy o rolnictwie ekologicznym; 3. utrzymanie łąk ekstensywnych (P01) – wiąże się z przywróceniem lub kontynuacją wykaszania traw w terminie od 1 lipca włącznie, na łąkach 1.kośnych o wysokich walorach przyrodniczych;

W ramach KPR realizowane będą następujące pakiety: 1. ochrona gleb i wód (K01) – polega na stosowaniu międzyplonów w celu zwiększenia udziału gleb z okrywą roślinną w okresie jesienno-zimowym, 2. ochrona rodzimych ras zwierząt gospodarskich (G01) – polega na utrzymywaniu hodowli ras bydła, koni, owiec zagrożonych wyginięciem.

W ramach KPR realizowane będą następujące pakiety: 6. Utrzymanie ekstensynych pastwisk (P02) Pastwiska na murawach ciepłolubnych, pastiwska nizinne z wypasem tradycyjnym, pastwiska górskie. 7. Strefy buforowe (K02) Utrzymanie 2 lub 5 metrowych stref buforowych i miedz śródpolnych na granicy gruntów rolnych ze zbiornikami wodnymi lub terenami użytkowanymi intensywnie.

Zestawienie pakietów rolnośrodowiskowych i zasięg ich stosowania Strefy priorytetowe3Utrzymanie łąk ekstensywnychP01 Strefy priorytetowe4Strefy buforoweK02 Cały kraj17Ochrona rodzimych ras zwierząt gospodarskichG01 Strefy priorytetowe3Ochrona gleb i wódK01 Strefy priorytetowe6Utrzymanie pastwisk ekstensywnychP02 Cały kraj8Rolnictwo ekologiczneS02 Strefy priorytetowe1Rolnictwo zrównoważoneS01 Zasięg wdrażaniaLiczba opcji Nazwa pakietu rolnośrodowiskowegoKod

Zasady łączenia pakietów N – pakiety wykluczające się, T – pakiety można łączyć, TW – pakiety można łączyć tylko w strefach priorytetowych. TW Utrzymanie pastwisk ekstensywnych (P02) TW Strefy buforowe (k02) XTW T Ochrona rodzimych ras (G01) TWX N Ochrona wód i gleb (K01) TW X Utrzymanie łąk ekstensywnych (P01) TNTWXNRolnictwo ekologiczne (S02) TW NXRolnictwo zrównoważone (S01) G01K01P01S02S01Pakiety

Systemem pomocy będą objęte: Grunty orne, Trwałe użytki zielone, Sady. Nie będą uwzględniane do naliczenia płatności: Siedlisko rolnika, Grunty pod wodami powierzchniowymi, Grunty leśne, Grunty dzierżawione < 5 lat.

Beneficjent Rolnik (osoba fizyczna lub prawna) prowadzący na własny rachunek działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym, o powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych, położonym w granicach Rzeczypospolitej Polskiej, będącym w jego posiadaniu lub (w przypadku osoby fizycznej) w posiadaniu jego małżonka.

Wnioskodawca może ubiegać się o pomoc finansową, jeśli: dobrowolnie uczestniczy w projekcie; jest właścicielem lub dzierżawcą gruntu co najmniej w czasie trwania zobowiązania, który spełnia kryteria zasięgu geograficznego pakietów rolnośrodowiskowych; gospodaruje na powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych; przygotuje i złoży wniosek o przystąpienie do programu wraz z 5-letnim planem rolnośrodowiskowym, potwierdzonym przez doradcę rolnośrodowiskowego;

zobowiąże się do stosowania zwykłej dobrej praktyki rolniczej, na całym obszarze gospodarstwa oraz obowiązków wynikających z programu rolnośrodowiskowego przez okres 5 lat; podejmie się prowadzenia szczegółowych zapisów dotyczących gospodarowania i podstawowych danych dotyczących zwierząt (DJP/ha), potrzebnych dla celów kontroli i monitoringu; posiada wymaganą dokumentację niezbędną do kontroli planu rolnośrodowiskowego.

Zakładana powierzchnia wdrażania programu rolnośrodowiskowego 1000Ogółem powierzchnia w tys. ha Liczba sztukCały krajG01 200Cały krajS02 800Strefy priorytetowe wyznaczone w obrębie województw S01, P01, K01 Powierzchnia planowana w tys. ha ZasięgPakiety

Rozmieszczenie stref priorytetowych KPR (Strefy Priorytetowe (SP) -zielone pola, SP typu Obszary Przyrodniczo Wrażliwe – niebieskie pola).

Indykatywny budżet Działania 4 (mln EUR) 55, ,5Razem ,57492, Udział Polski (20%) Udział UE (80%) Koszt całkowityLata