Kontrakty terminowe na akcje Marcin Kwaśniewski, Dział Rozwoju Rynku Warszawa, luty 2011 r.

Zawartość prezentacji podstawowe informacje o kontraktach terminowych na akcje, zasady notowania, wysokość depozytów zabezpieczających, przykłady wykorzystania kontraktów, ryzyko związane z inwestycjami w kontrakty, kwestie podatkowe, gdzie szukać dalszych informacji ?

Co to jest kontrakt terminowy ? To umowne zobowiązanie do dokonania lub przyjęcia w oznaczonym terminie w przyszłości dostawy określonego instrumentu bazowego po cenie określonej w chwili zawarcia umowy lub zobowiązanie do dokonania równoważnego rozliczenia pieniężnego.

Gdzie na świecie notowane są kontrakty terminowe na akcje ? Przykłady giełd na których notowane są kontrakty na akcje: ADEX (Grecja), OMX (Szwecja), Węgry, LIFFE NYSE Euronext, MEFF (Hiszpania), Włochy; Sydney, Hong Kong; OneChicago (USA)

Instrumenty bazowe Aktualnie w obrocie znajdują się kontrakty terminowe na akcje 10 spółek: BANK POLSKA KASA OPIEKI SA, KGHM POLSKA MIEDŹ SA, TELEKOMUNIKACJA POLSKA SA, POLSKI KONCERN NAFTOWY ORLEN SA, POWSZECHNA KASA OSZCZĘDNOŚCI BANK POLSKI SA, POLSKA GRUPA ENERGETYCZNA SA, ASSECO POLAND SA, POLSKIE GÓRNICTWO NAFTOWE I GAZOWNICTWO SA, POWSZECHNY ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SA, TAURON POLSKA ENERGIA SA.

Wybrane elementy standardu Liczba akcji przypadająca na jeden kontrakt 100 lub 1000 sztuk Jednostka notowania W PLN za 1 akcję Wartość kontraktu Kurs kontraktu  liczba akcji w kontrakcie Miesiące wykonania 3 najbliższe z cyklu: marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień H - marzec, M - czerwiec, U - wrzesień, Z - grudzień

Wybrane elementy standardu cd. Dzień wygaśnięcia 3 piątek miesiąca wykonania Dzienny kurs rozliczeniowy Kurs zamknięcia dla danej serii kontraktu Ostateczny kurs rozliczeniowy Określona w dniu wygaśnięcia, ważona obrotami średnia arytmetyczna kursów wszystkich transakcji akcjami, będącymi instrumentem bazowym, zawartych w systemach notowań na sesji giełdowej Ostateczna cena rozliczeniowe Ostateczny kurs rozliczeniowy  liczba akcji w kontrakcie Rozliczenie Pieniężne w zł Sytuacje szczególne W przypadku operacji na akcjach lub realizacji praw z akcji, będących instrumentami bazowymi dla kontraktów terminowych, Zarząd Giełdy może przeprowadzić korektę kursu rozliczeniowego oraz zmienić liczbę akcji przypadających na jeden kontrakt

Kalendarz obrotu kontraktami na akcje w ciągu roku

Nazwa skrócona kontraktu F XYZ k rr gdzie: F - rodzaj instrumentu XYZ - skrót nazwy instrumentu bazowego (określony przez Giełdę ) k - kod określający miesiąc wykonania kontraktu (określony przez Giełdę ) rr – dwie ostatnie cyfry roku wykonania Przykład: FTPSZ11 – kontrakt terminowy na akcje spółki Telekomunikacja Polska S.A. z terminem wygaśnięcia w grudniu 2011 roku

Zasady obrotu notowania ciągłe w godzinach: 8:30 – 17:35, kontrakty terminowe mają dogrywkę, jednostka transakcyjna – 1 kontrakt, ograniczenia wahań kursów: +/- 5% od kursu odniesienia, z możliwością rozszerzenia do 15%, obrót wspomagany działaniem animatorów rynku, maksymalny wolumen zlecenia – 500 kontraktów. Szczegóły dotyczące obrotu opisane są w Szczegółowych Zasadach Obrotu Giełdowego i Regulaminie GPW – dostępne na stronie internetowej www.gpw.pl

Inwestor działający na kontraktach Posiada specjalny rachunek w domu maklerskim – rachunek praw pochodnych; Wpłaca i utrzymuje depozyty zabezpieczające w domu maklerskim; Zapoznał się z „Warunkami obrotu dla programu kontraktów terminowych na akcje spółek”.

System bieżących rozrachunków rynkowych system bieżących rozrachunków służy do zarządzania ryzykiem; inwestor, który kupuje lub sprzedaje kontrakt, wpłaca depozyt zabezpieczający; depozyt to określona procentowa wartość kontraktu; wartość depozytu wyznaczana jest przez Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych; wartość depozytów uaktualniania jest po zakończeniu sesji poprzez proces dziennych rozrachunków.

Przykład nr 1. Bieżące rozrachunki (depozyty) kupno 3 kontraktów po kursie 50 zł (za akcję), wielkość kontraktu 100 akcji; zakładany poziom wstępnego depozytu zabezpieczającego = 20% (depozyt, który inwestor wpłaca zawierając transakcję); zakładany poziom właściwego depozytu zabezpieczającego = 14,3% (depozyt, który musi być utrzymywany w domu maklerskim); wielkość wstępnego depozytu zabezpieczającego: 3 x 20%  (50 zł  100 akcji) = 3 000 zł poziom właściwego depozytu zabezpieczającego: 3 x 14,3%  (50 zł  100 akcji) = 2 145 zł

Przykład nr 1. Bieżące rozrachunki

Jakie możliwości dają kontrakty ? spekulacja na wzrost/spadek kursu akcji danej spółki; hedging – zabezpieczanie portfela akcji; arbitraż; transakcje spreadowe: operowanie na kontraktach na akcje i indeksy giełdowe, operowanie na różnych seriach tej samej klasy kontraktów, operowanie na kontraktach na różne akcje.

Spekulacja Osiąganie zysku wynikającego ze zmian cen kontraktów, powiększonego działaniem dźwigni finansowej. Działanie narażone na duże ryzyko inwestycyjne. Polega na otwieraniu pozycji (długiej, krótkiej) na rynku. kupno kontraktu (pozycja długa) – liczymy na wzrost kursu akcji i kontraktu; sprzedaż kontraktu (pozycja krótka) – liczymy na spadek kursu akcji i kontraktu.

Spekulacja cd. niższe koszty transakcyjne niż na rynku akcji, możliwość kupna lub sprzedaży kontraktu na akcję poszczególnych spółek, płynny rynek – umożliwia szybsze wejście i wyjście z pozycji, możliwość prostej spekulacji na spadek cen akcji.

Pozycje w kontrakcie na akcje Pozycja Wzrost kursu kontraktu Spadek kursu kontraktu Nabycie kontraktu Długa (long) Zyski Straty Sprzedaż kontraktu Krótka (short)

Przykład nr 2. Spekulacja na wzrost kursu Uwaga: we wszystkich przykładach w niniejszej prezentacji pominięto opłaty transakcyjne

Przykład nr 2. Spekulacja na wzrost kursu

Przykład nr 2. Spekulacja na wzrost kursu - porównanie inwestycji

Przykład nr 2. Porównanie zysków/strat

Transakcje zabezpieczające - hedging Ograniczanie ryzyka strat na rynku kasowym poprzez działania na rynku terminowym Zabezpieczenie przed: spadkiem wartości posiadanych akcji, poprzez sprzedaż kontraktów wzrostem wartości akcji, które chcemy nabyć w przyszłości poprzez kupno kontraktów

Hedging zakupowy - long hedge wzrost kursu akcji RYNEK KASOWY wzrost kursu kontraktu RYNEK TERMINOWY wzrost kosztów zakupu STRATA Pozycja długa ZYSK STRATA ZYSK + 

Hedging sprzedażowy - short hedge spadek cen akcji RYNEK KASOWY spadek kursu kontraktu RYNEK TERMINOWY Pozycja długa STRATA Pozycja krótka ZYSK STRATA ZYSK + 

Przykład nr 3. Hedging sprzedażowy W styczniu inwestor posiada w portfelu 1 500 akcji, aktualna cena akcji wynosi 50 zł, wartość portfela 75 000 zł; Obawia się spadku cen akcji ale nie chce ich sprzedawać; Aktualny kurs kontraktu terminowego na akcje spółki, wygasającego w marcu wynosi 53 zł; Inwestor sprzedaje 15 kontraktów terminowych na akcje: 15100 53 zł = 79 500 zł; Wnosi depozyt równy 15 900 zł

Przykład nr 3. Hedging sprzedażowy Tak jak przewidywał inwestor, kurs akcji spadł o zakładane 10%; Wartość portfela na rynku kasowym spadła do 67 500 zł, strata inwestora wynosi 7 500 zł; Kurs kontraktu terminowego spadł do 49 zł (-7,5%); Inwestor zamyka pozycję na rynku terminowym, kupując 5 kontraktów; Zysk z operacji na kontraktach wyniósł 6 000 zł [100  15  (53 zł - 49 zł) = 6 000 zł]

Przykład nr 3. Hedging sprzedażowy Na rynku kasowym inwestor stracił 7 500 zł, na rynku terminowym inwestor zarobił 6 000 zł; W sumie, inwestor dzięki zabezpieczeniu portfela kontraktami terminowymi stracił tylko 1 500 zł = (- 7500 zł + 6000 zł); Strata stanowi tylko 2% początkowej wartości portfela. Bez zabezpieczenia, strata wyniosła by 10% (5 razy więcej).

Arbitraż Wykorzystywanie różnicy pomiędzy rynkowym, a teoretycznym kursem kontraktu terminowego Efekty arbitrażu: pewna kwota zysku minimum ryzyka brak wstępnych nakładów finansowych

Arbitraż Możliwości dokonania arbitrażu: Kontrakty przewartościowane cena rynkowa powyżej ceny teoretycznej Sprzedaż kontraktów Kupno akcji Kontrakty niedowartościowane cena rynkowa poniżej ceny teoretycznej Kupno kontraktów Sprzedaż akcji

Kurs teoretyczny kontraktu F - kurs kontraktu, I - kurs instrumentu bazowego, r - stopa wolna od ryzyka (rent. 13 tyg. bs), q - stopa dywidendy w ujęciu rocznym (p.a. w %), n - czas do wygaśnięcia kontraktu (dni).

Przykład nr 4. Arbitraż Założenia: kurs akcji = 28 zł; stopa procentowa wolna od ryzyka = 6%; spółka nie wypłaciła dywidendy; czas do wygaśnięcia kontraktu = 90 dni; kurs kontraktu terminowego na akcje 29 zł; wielkość kontraktu 100 akcji.

Przykład nr 4. Arbitraż Obliczamy wartość teoretyczną kontraktu: kontrakt jest przewartościowany o 58 gr

Przykład nr 4. Arbitraż DZIAŁANIA: sprzedaż 50 kontraktów terminowych po kursie 29 zł, wartość transakcji 145 000 zł zaciągnięcie kredytu na 90 dni wg stopy 6% zakup pakietu 5000 akcji o wartości 140 000 zł ZAMKNIĘCIE POZYCJI: zamknięcie pozycji na rynku terminowym, sprzedaż akcji, zwrot kredytu i odsetek,

Przykład nr 4. Arbitraż Kurs akcji i kontraktu terminowego w dniu wygaśnięcia kontraktu (w PLN) 25,2 28 30,8 Procentowa zmiana ceny -10% 10% Wynik operacji na rynku terminowym 19 000 5 000 -9 000 Wynik operacji na rynku kasowym -14 000 14 000 Kwota odsetek od kredytu -2 100 Całkowity zysk ze strategii (w PLN) 2 900

Przykład nr 5. Arbitraż Założenia: kurs akcji 50 zł; stopa oprocentowania wolna od ryzyka 6%; spółka nie wypłaciła dywidendy; liczba dni do wygaśnięcia kontraktu = 90; kurs kontraktu na akcje = 50 zł; wielkość kontraktu 100 akcji.

Przykład nr 5. Arbitraż Obliczamy wartość teoretyczną kontraktu: kontrakt jest niedowartościowany o 0,75 zł.

Przykład nr 5. Arbitraż DZIAŁANIA: kupno 30 kontraktów po kursie 50 zł, wartość transakcji 150 000 zł, sprzedaż 3000 akcji po kursie 50 zł, wartość transakcji 150 000 zł lokata kwoty na 90 dni wg stopy wolnej od ryzyka 6% ZAMKNIĘCIE POZYCJI zamknięcie pozycji na rynku terminowym, sprzedaż kontraktów kupno akcji zamknięcie lokaty

Przykład nr 5. Arbitraż Kurs akcji i kontraktu terminowego w dniu wygaśnięcia kontraktu (w PLN) 45 50 55 Procentowa zmiana ceny -10% 10% Wynik operacji na rynku terminowym -15 000 15 000 Wynik operacji na rynku kasowym Kwota odsetek od kredytu 2 250 Całkowity zysk ze strategii (w PLN)

Spready kalendarzowe Jest to spekulacja na zmianie różnicy pomiędzy cenami różnych serii kontraktów terminowych. Nie jest istotny kierunek zmiany rynku. Ważna jest analiza skali zamian wartości różnych serii kontraktów terminowych.

Spready czasowe - działania przewidywanie Krótsza seria Dłuższa ZMNIEJSZENIE się spreadu KUPNO SPRZEDAŻ ZWIĘKSZENIE się spreadu

Transakcje spreadowe na różnych instrumentach transakcje spreadowe na kontraktach na akcje i na indeks, inwestor wierzy, że akcje w stosunku do indeksu są przewartościowane lub niedowartościowane, akcje przewartościowane w stosunku do indeksu - sprzedaż kontaktów na akcje, zakup kontraktów na indeks, akcje niedowartościowane w stosunku do indeksu - zakup kontaktów na akcje, sprzedaż kontraktów na indeks.

Przykład nr 6. Transakcje spreadowe (akcje + indeks WIG20) W styczniu: cena akcji spółki 50 zł, indeks WIG20 1650 pkt. kurs marcowych kontraktów na akcje spółki 55 zł, na WIG20 1700 pkt. Inwestor ocenia że akcje spółki będą się zachowywać lepiej niż WIG20. Kupuje 3 kontrakty na akcje i sprzedaje 1 kontrakt na WIG20. Kupno kontraktów na akcje spółki (o wartości) 16 500 zł, sprzedaż jednego kontraktu na WIG20 po kursie 1650 pkt (wartość transakcji 16 500 zł)

Przykład nr 6. Transakcje spreadowe (akcje+indeks WIG20) Złożone depozyty (dla uproszczenia 20% ) równe są 6 600 zł (nie uwzględniają korelacji); Kurs kontraktów terminowych na akcje spółki rośnie do 62 zł (+12,7%), na WIG20 rośnie do 1750 pkt (+2,9%).

Przykład nr 6. Transakcje spreadowe (akcje + indeks WIG20) Inwestor zamyka obie pozycje. 3 kontrakty na akcje (62zł-55zł)300 akcji=2100 zł Kontrakty na WIG20 (1700 - 1750) 10 = - 500 zł Na całej operacji inwestor zarobił 1600 zł Stopa zwrotu 24% , zysk/depozyt = 1 600 zł / 6 600 zł  100%

Ryzyko związane z inwestowaniem w kontrakty terminowe Ryzyko rynkowe – wynika ze zmian kursu kontraktu, które zależą od zmian ceny instrumentu bazowego: jest potęgowane przez efekt dźwigni – małe wahania kursów na rynku kasowym mają proporcjonalnie większy wpływ na wartość depozytu zabezpieczającego; może doprowadzić do poniesienia strat przekraczających wielkość pierwotnej inwestycji – straty mogą być większe niż pierwotnie wpłacony depozyt zabezpieczający.

Ryzyko związane z inwestowaniem w kontrakty terminowe Ryzyko płynności wynika z małej aktywności na rynku – braku płynności; płynność może być różna na różnych seriach kontraktów terminowych; zawarcie transakcji może być utrudnione lub będzie pociągać za sobą dużą zmianę kursu.

Ryzyko związane z inwestowaniem w kontrakty terminowe Ryzyko specyficzne kursy pojedynczych akcji (instrumentów bazowych) mogą mieć większą zmienność (większe wahania cen) niż inne instrumenty z powodu większej zmienności, kontrakty na akcję mogą być bardziej ryzykowną inwestycją niż kontrakty na indeksy

Podatki dla osób fizycznych Od 1.01.2004 r. dochody uzyskiwane przez osoby fizyczne z odpłatnego zbycia kontraktów terminowych oraz z realizacji praw wynikających z tych kontraktów podlegają opodatkowaniu podatkiem dochodowym na zasadach szczególnych, według stawki 19 %. Szczegóły – ustawa z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, art. 17 ust. 1 oraz art. 30b (w brzmieniu wg ustawy z dnia 12.11.2003 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw – Dz.U. Nr 202, poz. 1956).

Gdzie szukać dodatkowych informacji ? Strona internetowa - www.gpw.pl, (instrumenty --> kontrakty terminowe): „Warunki obrotu dla programu kontraktów terminowych na akcje spółek”; Standardy kontraktów terminowych; Informacje o seriach kontraktów w obrocie; Wyniki sesji. Informacje dostępne w domach maklerskich; Szkolenia dotyczące kontraktów terminowych: www.ferk.pl.