Koncepcje rozwoju człowieka

Co różnicuje poszczególne koncepcje? Natura zjawiska, Mechanizm powstawania zmiany rozwojowej.

Natura zjawiska Jeżeli mówimy o naturze zjawiska rozwoju, to odnosimy się do następujących kwestii: Zmiany ilościowe (nieukierunkowane), czy zmiany jakościowe (ukierunkowane)? Zmiany zachodzą w sposób ciągły (brak stadiów), czy skokowy (stadialny)?

Natura rozwoju psychicznego według Helen Bee – pięć typów teorii Teorie typu A – stadia rozwoju, zmiana ukierunkowana; Teorie typu B – stadia rozwoju, zmiana nieukierunkowana; Teorie typu C – brak stadiów, zmiana ukierunkowana; Teorie typu D – brak stadiów, zmiana nieukierunkowana; Teorie typu E – mieszane.

Teorie typu A – modele fazowe Zakładają, że rozwój jest długotrwałym procesem kierunkowych zmian struktury i jej funkcji, zmierzającym ku określonym stanom końcowym lub celom, które z reguły są wartościowane pozytywnie.

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda Zachowanie ludzkie wyznaczane jest przez nieuświadamiane procesy; Rozwój psychiczny człowieka składa się z rozwoju osobowości i rozwoju psychoseksualnego.

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda ID – konstrukt psychiczny będący źródłem pierwotnych pragnień (libido) i związanych z nimi napięć, które są rozładowywane poprzez maksymalizację przyjemności – obecny w ludzkiej psychice od momentu narodzin.

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda Ego – czerpie energię z ID, będąc jednocześnie na jego usługach, zaspokaja pierwotne pragnienia ID w sposób świadomy, zależny od zastanej rzeczywistości – pojawia się około 2 roku życia.

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda Superego – jest zbiorem przyswojonych przez człowieka reguł moralnych, rozumiane może być jako sumienie lub obraz „ja” idealnego – pojawia się w wieku przedszkolnym (4-6 lat)

Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda Stadia (fazy) rozwoju osobowości: Faza oralna, Faza analna, Faza falliczna, Faza latencji, Faza genitalna.

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Teoria ta odwołuje się do zasady epigenezy, która zakłada, że wszystko to, co wzrasta, wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każda wykształca się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak długo, dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość.

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Erikson wyodrębnił osiem stadiów życia człowieka. Każdy z nich charakteryzuje się tym, że wywołuje u jednostki inny, specyficzny dla siebie konflikt.

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Okresy (stadia) życia wg Eriksona: Niemowlęctwo – od 0 do 1 r.ż. – konflikt: ufność-nieufność, osiągnięcie zaufania do matki lub innego opiekuna, Wczesne dzieciństwo – od 2 do 3 r.ż. – konflikt: autonomia-wstyd i zwątpienie, osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności,

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Wiek zabaw – od 4 do 5 r.ż. – konflikt: inicjatywa-poczucie winy, ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu, Wiek szkolny – od 6 do 12 r.ż. – konflikt: pracowitość-poczucie niższości, osiągnięcie poczucia własnych kompetencji,

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Adolescencja – od 13 do 18 r.ż. – konflikt: tożsamość-rozproszenie tożsamości, osiągnięcie odpowiedzi na pytanie „kim jestem?” i „kim mogę być?” oraz wierność sobie, Wczesna dorosłość – od 19 do 25 r.ż. – konflikt: intymność-izolacja, osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożsamości

Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Dorosłość – od 26 do 40 r.ż. – konflikt: generatywność-stagnacja, potrzeba opiekowania się młodymi ludźmi i troska o los młodszej generacji, Dojrzałość – powyżej 41 r.ż. – konflikt: integralność ego-rozpacz, osiągnięcie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia.

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Według tej teorii, istotą rozwoju psychicznego jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych. Mechanizmem tak rozumianego rozwoju jest dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, u którego podstaw leżą dwa, powiązane ze sobą, procesy – asymilacja i akomodacja.

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Asymilacja – włączanie struktur zewnętrznych do już ukształtowanych struktur poznawczych. Akomodacja – proces polegający na dostosowaniu struktur wewnętrznych do struktur asymilowanych, w wyniku czego dochodzi do ich przekształceń.

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Równowaga między asymilacją a akomodacją oznacza adaptację, czyli stan równowagi.

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Stadia rozwoju poznawczego: Inteligencja sensomotoryczna – od 0 do 2 r.ż. – ćwiczenie ruchów i manipulacji podtrzymujących lub powtarzających interesujące dziecko doznania (główne osiągnięcie – stałość przedmiotu),

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Inteligencja przedoperacyjna – od 2 do 6 r.ż. – celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej świadome planowanie działań oparte na reprezentacjach przedmiotów (główne osiągnięcia – czynności symboliczne wraz z mową, zdolność do zachowywania stałości cech takich jak barwa, kształt a także rozumowanie transdukcyjne),

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Operacje konkretne – od 6 do 12 r.ż. – coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów, decentracja umożliwiająca uwzględnienie w rozważaniach wielu własności przedmiotu w tym samym czasie (główne osiągnięcia – zdolność do zachowania ilości, np.. Masy, czy objętości, a także rozumowanie sylogistyczne),

Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Operacje formalne – od 12 do 15 r.ż. – w pełni odwracalne operacje umysłowe (główne osiągnięcia – myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie logiczne, logika zdań).

Teorie typu B – modele cykliczne Brak ukierunkowania na osiąganie coraz bardziej złożonych stanów umysłu, Rozwój jako cykl zmian stadialnych, wyznaczanych zmianami fizjologicznymi (dojrzewanie płciowe, menopauza).

Teorie typu B – modele cykliczne Proces rozwoju rozumiany jest jako cykl równowartościowych zmian stadialnych: pojawienie się określonej zmiany, specyficznej dla danego odcinka cyklu, jest tak samo konieczne lub ważne jak inna zmiana, specyficzna dla innego stadium.

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga I Poziom moralności przedkonwencjonalnej Moralność unikania kary – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia irracjonalnego strachu przed karą. Moralność własnego interesu – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści osobistych.

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga II Poziom moralności konwencjonalnej Moralność harmonii interpersonalnej – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osób pozostających w bezpośrednich relacjach oraz na podstawie wyobrażeń o „znaczących” i „grzecznych” osobach.

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga Morlaność prawa i porządku – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i pełnionych ról społecznych.

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga III Poziom moralności pokonwencjonalnej Moralność umowy społecznej – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ogólnych norm, które są uznane i zweryfikowane przez ogół członków społeczeństwa przy uwzględnieniu relatywnej wartości osobistych opinii jednostki.

Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga Moralność uniwersalnych zasad etycznych – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad etycznych.

Teorie typu C – modele sekwencyjne Odrzucenie pojęcia stadiów rozwojowych, Przyjęcie koncepcji rozwoju jako ukierunkowanych zmian strukturalnych (jakościowych).

Teorie typu C – modele sekwencyjne Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle sekwencję stadiów związanych z wiekiem, ile sekwencję stopniowych przekształceń związanych głównie z doświadczeniem człowieka. Rozwój traktowany jest w tych teoriach jako zależna od doświadczenia indywidualnego sekwencja stopniowych przekształceń jakościowych struktury psychicznej.

Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Maslow przyjmuje, że człowiek rodzi się z wrodzonym planem kształcenia się i motywacji, czy też potrzeb tworzących hierarchię. Zaspokojenie potrzeb podstawowych pozwala na próby zaspokojenia potrzeb wyższych.

Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Maslow wyróżnia dwa typy motywacji: Motywacja niedoboru – wynika z niedoboru trzech pierwszych kategorii potrzeb, Motywacja wzrostu – obecna na poziomie dwóch ostatnich potrzeb.

Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Potrzeby: Fizjologiczne (głód, pragnienie, potrzeba snu, oddychanie), Bezpieczeństwa (pewność jutra, stabilność, wolność od strachu), Przynależności i miłości (czułość, bycie z innymi),

Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Szacunku (osiągnięć, uznania, szacunku do siebie), Samoaktualizacji (realizowanie swoich możliwości, samorozwój).

Teorie typu D – modele liniowe Odrzucenie koncepcji zmian stadialnych i jakościowych w rozwoju człowieka, Zmiany mają charakter ciągłych zmian ilościowych.

Teorie typu D – modele liniowe Rozwój rozpatrywany jest liniowo jako ciągły proces nabywania/kumulowania doświadczeń i/lub radzenia sobie z nimi, podporządkowany stale tym samym prawom uczenia się lub regułom przystosowania się do otoczenia, niezależnie od wieku i treści doświadczeń.

Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury Założenie, że człowiek, a szczególnie dziecko, uczy się za pomocą imitowania zachowań innych. I tak, Bandura wyróżnił trzy rezultaty uczenia się przez imitowanie: Efekt facylitacji, Wzmocnienia zastępcze, hamujące lub odhamowujące reakcję, Uczenie się obserwacyjne.

Teorie typu E – modele mieszane Odrzucenie jednowymiarowych i jednokierunkowych modeli zmian rozwojowych.

Teorie typu E – modele mieszane Rozwijający się system jest wielozmienny i elastyczny, to jest że zmiany dokonują się raczej selektywnie i zmierzają w kierunku wielu możliwych punktów końcowych ontogenezy.