Historia teatru Opracowali: Łukasz Pierzchała Wojciech Ziętek

Początków historii teatru należy szukać w starożytnej Grecji, gdzie w 534 roku p.n.e. odbyły się pierwsze Wielkie Dionizje. Teatr rozwijał się również w starożytnym Rzymie, a następnie został zaadaptowany przez chrześcijańskie średniowiecze. Od oświecenia nastąpił powrót do antycznych koncepcji teatru, które jednak uległy znacznym modyfikacjom. Rozwijał się teatr neoklasycystyczny. Osobnym zjawiskiem na tle epoki była twórczość Szekspira. Przełomowa dla teatru była Wielka Reforma z XIX wieku. Narodził się teatr realistyczny i naturalistyczny. Dwudziestolecie międzywojenne to czas nowych koncepcji teatralnych Artauda i Witkacego. Po II wojnie światowej rozwinął się awangardowy nurt teatru, którego jednym z głównych celów było zburzenie granicy między widzem a aktorem.

Starożytna Grecja

Teatr grecki – wywodzi się z tradycji obrzędów religijnych, zwłaszcza związanych z obchodami ku czci Dionizosa. Widowiska te musiały być łatwo dostępne dla ludności, pierwsze sztuki wystawiano więc na wytyczonym u stóp wzgórza placu zwanym orchestra, a na jego środku ustawiano ołtarz (thymele). Początkowo orchestra miała kształt zbliżony do prostokąta, koła albo elipsy, ostatecznie przyjął się kształt koła. Na placu (orchestrze) występował chór i odbywały się popisy taneczne. Widzowie zasiadali na zboczu góry, początkowo bezpośrednio na ziemi, później na drewnianych ławkach. Tak powstała widownia w kształcie dużego (większego od półkola) wycinka koła, czyli theatron.

Najlepiej zachowanym teatrem greckim jest zbudowany około 330 p. n. e Najlepiej zachowanym teatrem greckim jest zbudowany około 330 p.n.e. teatr w Epidauros. Teatr zaprojektował Poliklet Młodszy. Widownia, rozmieszczona w 52 rzędach mogła pomieścić około 14 000 widzów. W okresie hellenistycznym zachowano podstawowe elementy teatru greckiego, zmieniono jednak jego proporcje. Pogłębiono i podniesiono proskenion – cofnięto paraskeniony a sam proskenion oparto na słupach, otrzymując pod proskenionem przestrzeń zwaną hyposkenionem. Z hyposkenionu wychodzili aktorzy grający duchy lub bogów podziemia, schodami przechodzili na proskenion, gdzie mogli wygłaszać swoje kwestie. Wzbogaceniu uległy także dekoracje. Wprowadzono periakty - graniastosłupy trójkątne, na ścianach których były wymalowane różne obrazy. Obrót graniastosłupa umożliwiał szybką zmianę tła. W teatrach greckich mogli występować tylko mężczyźni. Wcielali się oni także w role kobiet.

Teatr w Epidauros

Starożytny Rzym

Teatr rzymski swoje podłoże czerpie z teatru greckiego, co między innymi objawiało się w tym, iż aktorami w teatrze rzymskim byli Grecy. Pierwsze przedstawienie teatralne w Rzymie odbyło się w 364 roku przed naszą erą i był to spektakl mimiczny ludzi z Etrurii. Występowi temu towarzyszył także śpiew, taniec oraz muzyka. Przedstawienie to nie miało jednak samego charakteru rozrywkowego – było to przebłagiwanie bogów rzymskich. Z czasem przedstawienia stały się popularne w państwie i było poświęcane wielu bóstwom. W starożytnym Rzymie w teatrze występowali tylko mężczyźni – również było tak i w innych państwach. Na początku nie posiadali oni masek, lecz peruki. Po pewnym czasie jednak zaczęto zakładać maski i przedstawiały one postacie kobiece oraz innych bohaterów. Początkowe rzymskie teatry wykonane były z drewna i we wnętrzu budynku znajdowała się scena, która była otoczona widownią – podczas spektakli stali. Pierwszy budynek, w którym miały odbywać się przedstawienia sceniczne kazał wybudować Kasjusz Longinus – jednak budynek ten rozebrany został po igrzyskach. Dopiero Pompejusz wybudował pierwszy prawdziwy teatr z kamienia. W Rzymie wielką rolę w teatrze odegrały igrzyska. Dawały one społeczeństwu wiele wrażeń oraz rozrywki. Ponieważ cieszyły się one tak wielką popularnością zbudowano Koloseum. Odbywały się tam różnego rodzaju przedstawienia widowiskowe – między innymi pantomima, skecze, tresura oraz walka z dzikimi zwierzętami. Rzadko jednak wystawiane były wówczas mówione dramaty.

W twórczości scenicznej starożytnego Rzymu wyróżnia się kilka charakterystycznych odmian sztuk teatralnych: - Mim - krótka, często improwizowana scenka z życia, popis aktorski; - Pantomima - nieme widowisko, w którym aktorzy posługiwali się gestem i ruchem, nie stroniące od dosadności i okrucieństwa; - Fabula atellana - ludowa farsa italska, w której aktorzy występowali w maskach charakterystycznych dla poszczególnych postaci; - Fabula palliata - sztuka komediowa, w której Rzymianie naśmiewają się z Greków (twórcami palliaty byli m.in. Plaut i Terencjusz); - Fabula togata - sztuka komediowa, w której Rzymianie naśmiewają się z samych siebie; - Fabula cothurnata - tragedia o charakterze greckim; - Fabula praetexta - tragedia w stylu rzymskim. Rodzaje przedstawień ułożone są w kolejności popularności wśród Rzymian.

Teatr w średniowieczu Teatr średniowieczny oznacza widowiska religijne misteria i miracle, a także świeckie moralitety i farsy wystawiane w średniowieczu w formie nabożeństw (religijne), jak i dla rozweselenia ludu (świeckie). Teatr średniowieczny wywodzi się od teatru antycznego. Jego elementy zachowały się i przeniknęły do średniowiecza, w uroczystościach dworskich i kościelnych, oraz turniejach rycerskich, a także - przede wszystkim - w ludowej tradycji podtrzymywanej przez wędrownych sztukmistrzów, rybałtów czy minstreli. Ich twórczość dała początek formie intermediów.

Teatr elżbietański

Teatr elżbietański – za jego umowną datę założenia przyjmuje się rok 1576. Wtedy to bowiem przedsiębiorca James Burbage wybudował pod Londynem pierwszy gmach przeznaczony wyłącznie do prezentacji widowisk teatralnych. Nazwał go The Theatre i rozpoczął wystawianie pierwszych sztuk. Wkrótce pojawiły się dwa kolejne teatry – The Curtain i The Rose – a po nich przyszły następne (Globe Theatre).

Początkowo aktorzy grali na dworze, potem w budynkach Początkowo aktorzy grali na dworze, potem w budynkach. Przyjmuje się, że sceną było podwyższenie, otoczone z trzech stron przez widzów i nieodgrodzone od nich barierą. Aktorzy często zwracali się do publiczności bezpośrednio, nawiązywali z nią bliski kontakt. Podobnie sami widzowie pozostawali w interakcji z działaniami aktorów. Publiczność, a zwłaszcza przedstawiciele niższych klas społecznych, bywała hałaśliwa i żywo reagowała na akcję przedstawienia. W zwyczaju było wiwatowanie, klaskanie, tupanie, a nawet – w przypadku skrajnego znudzenia spektaklem – rzucanie w grających drobnymi kamieniami. Dekoracji było niewiele, często zastępował je napis głoszący, że akcja toczy się np. w lesie albo w komnacie zamkowej. Brak dekoracji rekompensowały bogate stroje aktorów. Czwarty bok sceny zamykały drzwi do garderoby, przez które wchodzili aktorzy. Nad nimi budowano niewielki ganek, galerię (były one miejscem rozgrywania scen balkonowych), wsparte na słupach. Pomiędzy słupami zawieszano kotarę. Dzieliła ona scenę na przedscenie i niewielką scenę wewnętrzną. Kurtyny nie było. Przedstawieniom towarzyszyła muzyka. Światło dzienne uniemożliwiało wykorzystywanie efektów świetlnych.

Dziady

Cechy „Dziadów” Romantyczne Klasyczne ludowość (bohaterowie, obrzęd, moralność ludu) - jedność miejsca (kaplica przy cmentarzu) - fantastyka i mistycyzm (duchy, które przybywają w noc dziadów) - jedność akcji (wątek wywoływa-nia duchów jest tu jedyny) - tajemniczość (noc, kaplica, cmentarz) - jedność czasu (noc Zaduszek) - irracjonalizm (wiara w duchy) - obecność Chóru i Guślarza, który spełnia tu rolę przewodnika - Liczba osób, które prowadzą dialog, ogranicza się do dwóch, trzech

materiały zaczerpnięte z podręczników Źródła wikipedia.pl Google Grafika materiały zaczerpnięte z podręczników