Frakcjonowanie arsenu w próbkach gleb o podwyższonej zawartości tego pierwiastka I. Miturska, Ł. Jedynak, J. Kowalska, J. Golimowski Uniwersytet Warszawski, Wydział Chemii, ul. Pasteura 1, Warszawa Wstęp Toksyczność, mobilność i biodostępność arsenu w głównej mierze zależą od form chemicznych, w jakich on występuje oraz od sposobu, w jaki jest wiązany ze składnikami gleby. Zmiana warunków środowiska jak np. wzrost kwasowości, zmiana potencjału redoks czy aktywności mikrobiologicznej może spowodować uwalnianie arsenu z gleb i jego migrację do innych elementów środowiska. Oznaczanie całkowitej zawartości pierwiastka nie wystarcza, aby ocenić ryzyko jakie jego obecność stwarza dla środowiska. Metodą, która pozwala uzyskać informacje dotyczące mobilności i biodostępności pierwiastków w glebach jest frakcjonowanie, które prowadzi się najczęściej metodą ekstrakcji pojedynczych lub sekwencyjnych. Cele pracy Oznaczenie całkowitych zawartości arsenu w próbkach gleb. Zastosowanie ekstrakcji pojedynczych kwasem octowym i EDTA do porównania mobilności i biodostępności arsenu w ryzosferze oraz w glebach nie porośniętych roślinnością. Zastosowanie ekstrakcji pojedynczych wodą i kwasem fosforowym (V) - porównanie wydajności ekstrakcji w funkcji czasu. Miejsce pobierania próbek Próbki do badań pobrane zostały w okolicach nieczynnej kopalni rud arsenowych w Złotym Stoku, miasteczku położonym w Kotlinie Kłodzkiej. Znane jest ono przede wszystkim z pokładów złota, które eksploatowane były już od XIII wieku. Jednak oprócz złota od XVIII wieku zaczęto tam wydobywać także rudy arsenu, lelingit i arsenopiryt, służące do produkcji arszeniku. Eksploatację rud prowadzono do lat 60 XX wieku. Po działalności kopalni pozostało kilka hałd, na których gromadzono odpady po przeróbce rud. Obecnie hałdy są już w znacznym stopniu pokryte roślinnością. Do analizy pobierano próbki gleb ryzosfery roślin rosnących na tym terenie: Przygotowanie i analiza próbek Gleby suszono w temperaturze pokojowej, a następnie przesiewano przez sito nylonowe o średnicy oczek 1 mm. Ujednorodnione próbki gleb do czasu przeprowadzenia analizy przechowywano w szczelnie zamkniętych pojemnikach polietylenowych w temperaturze pokojowej. W celu oznaczenia całkowitych zawartości arsenu w glebach próbki przeprowadzano do roztworu stosując rozkład na mokro w piecu mikrofalowym w układzie zamkniętym. Do rozkładu stosowano mieszaninę kwasu azotowego(V) i chlorowego (VII) w stosunku 1:1. W celu określenia mobilności i biodostępności arsenu w badanych glebach przeprowadzono ekstrakcje pojedyncze w układzie ciało stałe – ciecz przy użyciu 0,05 mol/L EDTA (1h) oraz 0,43 mol/L CH 3 COOH (16h). Przeprowadzono także ekstrakcje pojedyncze wodą i 1 mol/L kwasem fosforowym(V). Dla tych dwóch ekstrahentów porównano wydajności ekstrakcji w funkcji czasu. Arsen w mineralizatach i ekstraktach oznaczano stosując technikę absorpcyjnej spektrometrii atomowej z atomizacją w piecu grafitowym (GF AAS). Wyniki 1,33 ± 0,181,81 ± 0,10A P3 3,93 ± 0,172,51 ± 0,11A P2 2,54 ± 0,270,50 ± 0,05A P1 2,36 ± 0,162,12 ± 0,09A T2 7,58 ± 0,956,58 ± 1,16A T1 1,19 ± 0,061,62 ± 0,06S P1 1,44 ± 0,141,84 ± 0,24S T2 2,78 ± 0,133,87 ± 0,14S T1 gleba odniesieniaryzosfera C śr ± SD (n = 6) [g/kg] próbka Wyniki oznaczania całkowitej zawartość arsenu w glebach Wnioski Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że: - całkowite zawartości arsenu w glebach pochodzących z miejsca S są wyższe w ryzosferze, zaś w glebach pobranych z miejsca A są wyższe w glebach odniesienia ( z wyjątkiem próbki A P3) - wydajność ekstrakcji kwasem octowym z ryzosfery i gleby odniesienia z miejsca S jest podobna i wynosi ok. 10%, zaś w przypadku gleb pobranych z miejsca A wynosi od 2% do 25% - wydajność ekstrakcji roztworem EDTA wynosi od 5% do 17% dla gleb S oraz od 10% do 23% dla gleb A - wydajność ekstrakcji wodą i kwasem fosforowym (V) zmienia się w niewielkim stopniu wraz ze wzrostem czasu ekstrakcji - paproci - wetlica samicza (Athyrium filix-femina) – gleby oznaczone symbolem P - trawy - trzcinnik leśny (Calamagrostis arundinacea) – gleby oznaczone symbolem T. Równocześnie pobierano próbki gleb z miejsc nie pokrytych roślinnością, położonych w sąsiedztwie badanych roślin (gleba odniesienia). Próbki do badań pobierano z dwóch punktów zlokalizowanych przy wejściu do kopalni oznaczonych symbolami S i A. Wydajność ekstrakcji arsenu 0,43 mol/L roztworem CH 3 COOH Wydajność ekstrakcji 0,05 mol/L roztworem EDTA Wpływ czasu na wydajność ekstrakcji dla próbki S P1