INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 9 i 10 Część II Teoria agencji

2 TEORIA AGENCJI Podsumowanie części I: –Relacja agencji: zwierzchnik i agent, –Źródła kwestii agencji, –Koszty związane z problemem agencji, –Instytucje służące ograniczaniu problemu agencji, –Kontrakty a relacja agencji (optymalny kontrakt i jego formy).

3 POZYTYWNA TEORIA AGENCJI Wywodzi się z teorii praw własności i teorii agencji (zwierzchnik – agent). Ma zastosowanie przede wszystkim do teorii koordynacji i kontroli odnoszących się do budowy struktur zarządzania i corporate governance.

4 CORPORATE GOVERNANCE Corporate governance. To system prawnych i ekonomicznych instytucji służących regulowaniu stosunków kontraktowych pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w funkcjonowanie korporacji (akcjonariuszy, kredytodawców, menedżerów, pracowników, dostawców); Organizowanie struktur instytucjonalnych –Dotyczących: zarządzania, organizowania i kierowania –Służących redukowaniu niepożądanych zachowań agentów.

5 POZYTYWNA TEORIA AGENCJI Michael Jensen i William Meckling: Naszym celem jest rozwiniecie teorii organizacji, która dostarcza klarownej wiedzy o tym, jak reguły gry w organizacji wpływają na możliwości menedżerów w zakresie rozwiązywania problemów, podnoszenia produktywności i osiągania ich osobistych celów (Jensen i Meckling 1976 Theory of the Firm, Journal of Financial Economics)

6 GŁÓWNE SKŁADNIKI POZYTYWNEJ TEORII AGENCJI Główne składniki (building blocks) PTA: 1.Model zachowań ludzkich: jednostki biorą pod uwagę to wszystko, co jest źródłem użyteczności i uciążliwości (utility & disutility) i dokonują ich oceny; jednostki są nienasycone (insatiable); jednostki maksymalizują swoją funkcję użyteczności; zakłóceniem w tej dziedzinie mogą być zdolności zrozumienia i oceny sytuacji oraz koszty nabycia wiedzy i informacji;

7 GŁÓWNE SKŁADNIKI POZYTYWNEJ TEORII AGENCJI 1.Model zachowań ludzkich (cd.): jednostki są kreatywne i wiedzą jak się dostosować; są w stanie przewidzieć zmiany w środowisku swojego działania i ich konsekwencje oraz reagują na pojawiające się nowe możliwości; racjonalność ma charakter ograniczony (bounded rationality) i jest społecznie ulokowana.

8 GŁÓWNE SKŁADNIKI POZYTYWNEJ TEORII AGENCJI 2.Koszty transferu wiedzy między uczestnikami działań (aktorami): F. von Hayek: rozróżnienie ogólnej wiedzy i specyficznej wiedzy; specyficzna wiedza przypisana do miejsca, czasu i osoby. rozwiązanie problemów organizacyjnych wymaga znalezienia jak najmniej kosztownych sposobów przekazania wiedzy do dyspozycji podejmujących decyzje;

9 GŁÓWNE SKŁADNIKI POZYTYWNEJ TEORII AGENCJI 2.Koszty transferu wiedzy między uczestnikami działań (aktorami) (cd.): lokalizacja uprawnień decyzyjnych i wiedzy może być osiągnięta dwiema drogami: a)w sposób scentralizowany - transfer wiedzy skierowany jest do tych, którzy mają uprawnienia decyzyjne; b)w sposób zdecentralizowany: dokonuje się transferu uprawnień decyzyjnych do tych, którzy mają wiedzę. przy wyborze tych dróg należy wziąć pod uwagę charakter wiedzy (wiedza specyficzna jest nietransferowalna).

10 GŁÓWNE SKŁADNIKI POZYTYWNEJ TEORII AGENCJI 3.Koszty agencji: decentralizacja uprawnień decyzyjnych tworzy relacje agencji, rodzi źródła konfliktów i tzw. koszty agencji; relacja agencji może przyjąć formę związków kooperacji; PTA przyjmuje w niektórych sytuacjach charakter związków, kiedy może następować zamiana ról pryncypała i agenta –Przykład: współpraca profesora i doktoranta.

11 GŁÓWNE SKŁADNIKI POZYTYWNEJ TEORII AGENCJI 4.Wyobcowanie (wyalienowanie, pozbycie się – alienability) i organizacyjne reguły gry: Wyobcowanie praw własności jest podstawą systemu rynkowego i możliwości transferu uprawnień własnościowych; Uprawnienia decyzyjne są nabywane przez tych, którzy przypisują im największą wartość; –są to agenci, którzy mają możliwości wykorzystania tych uprawnień najlepiej, ponieważ posiadają specyficzną wiedzę;

12 GŁÓWNE SKŁADNIKI POZYTYWNEJ TEORII AGENCJI 4.Wyobcowanie i organizacyjne reguły gry (cd.): Istnienie firm pozwala nam na ekonomizację wiedzy, ze względu na długookresowy charakter zatrudnienia.

13 POZYTYWNA TEORIA AGENCJI Architektura organizacji podporządkowana jest przede wszystkim dwóm aspektom: 1.Alokacji uprawnień decyzyjnych w strukturze organizacji; 2.Skonstruowaniu systemu kontroli: –systemu mierzenia i oceny działalności, –systemu bodźców.

14 GŁÓWNE KIERUNKI BADAŃ POZYTYWNEJ TEORII AGENCJI 1.Modelowanie natury zachowań ludzkich; 2.Badanie zasad awansowania, wynagrodzenia i sposobów oceny działań; 3.Badanie związków pomiędzy strukturą zadań, ograniczeniami organizacji i technologiami; 4.Badanie związków między systemami kierowania korporacjami, finansami korporacji i funkcjonowaniem organizacji (Organizational performance).

15 POZYTYWNA TEORIA AGENCJI PTA ma największy wkład do ekonomii organizacji (organizational economics) i teorii kontraktu; W rozwoju PTA duże znaczenie ma metoda zwana clinical studies.