INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek WYKŁAD 15 „Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost gospodarczy”

Kilka pytań, od których zaczęliśmy wykład Dlaczego jedne kraje rozwijają się szybciej od innych? Jakie czynniki determinują kształt reform w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i byłego ZSRR? Jak szybko można przejść od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej? Dlaczego używamy klawiatury QWERTY?

„czy instytucje mają znaczenie” Wstęp Pytanie, przed którym stoją obecnie naukowcy oraz politycy, nie brzmi „czy instytucje mają znaczenie” a raczej, „które instytucje mają największe znaczenie i jak je zbudować?” (Rodrik 2000)

Wstęp Czy możliwe jest zainicjowanie zmian instytucjonalnych? A jeśli tak, to w jaki sposób tworzyć efektywne instytucje? Jakie cechy posiadają „dobre” instytucje?

„Instytucje a polityka makroekonomiczna i wzrost gospodarczy” 2006 Zmiana instytucjonalna a wzrost gospodarczy w krajach post-socjalistycznych (D.Milczarek); Znaczenie instytucji budżetowych dla równowagi fiskalnej (J.Siwińska); Niezależność banku centralnego – rozwiązanie instytucjonalne redukujące inflację (M.Brzozowski); Ekonomiczne i instytucjonalne determinanty wyboru systemu kursu walutowego w krajach transformacji ustrojowej (P.Gierałtowski).

Instytucje a wzrost gospodarczy Znaczenie państwa w tworzeniu struktury instytucjonalnej Nowe podejście do reform gospodarczych Wpływ polityki państwa na zmianę struktury instytucjonalnej Zmiana instytucjonalna a wzrost gospodarczy Wpływ procesu demokratyzacji

Mechanizm zmian instytucjonalnych Instytucje ekonomiczne Wyniki ekonomiczne Organizacje polityczne, rząd Organizacje ekonomiczne i gospodarstwa domowe Instytucje polityczne

Nowe podejście do reform gospodarczych Wybór rynkowej drogi transformacji w krajach post-socjalistycznych – „konsensus waszyngtoński” Nowe spojrzenie na reformy: doświadczenia procesu transformacji krajów post-socjalistycznych, rozwój badań instytucjonalnych.

Nowe podejście do reform gospodarczych „Konsensus post-waszyngtoński” ogromne znaczenie reform instytucjonalnych (Stiglitz 1998, 1999), Alternatywa dla “konsensusu waszyngtońskiego” strategie koncentrujące się na „lokalnych” ograniczeniach nie pozwalających na osiągnięcie ścieżki wzrostu (Rodrik 2004).

Nowe podejście do reform gospodarczych Reformy „drugiej generacji”: zmniejszanie korupcji, uniezależnienie instytucji monetarnych i fiskalnych od grup nacisku, zapewnienie funkcjonowania władzy jurysdykcyjnej, pokonanie nieefektywności wcześniejszych reform.

Nowe podejście do reform gospodarczych Brak jednoznacznego rozwiązania instytucjonalnego i strategii wdrażania reform instytucjonalnych w różnych krajach: Wysoki poziom dochodu w gospodarkach o odmiennych rodzajach rozwiązań instytucjonalnych i poziomie zaangażowania państwa w gospodarkę, Nie wiadomo a priori jaka strategia reform jest najbardziej efektywna w danych warunkach. Chociaż pewna instytucjonalna konwergencja jest potrzebna Np.: standardy księgowe (Rodrik 2000).

Wpływ polityki państwa Polityka gospodarcza i jakość instytucji są w znacznej mierze współzależne: zmiany polityki są nieefektywne dopóki nie są zamocowane w reformach instytucjonalnych, dobra polityka gospodarcza może wpływać na umacnianie struktury instytucjonalnej. Wniosek: polityka gospodarcza wzmacniająca strukturę instytucjonalną, postęp reform, rozwój gospodarczy.

Wpływ polityki państwa Instrumenty polityki wpływające na rozwój efektywnej struktury instytucjonalnej: liberalizacja handlu i polityka wspierająca konkurencję (Wei 2000, Djankov et al. 2001) swobodny dostęp do informacji (Blumkin i Gradstein 2002) zewnętrzne umocowanie reform (nowe kraje członkowskie UE)

Wpływ polityki państwa w krajach post-socjalistycznych Reformy gospodarcze w wybranych krajach post-socjalistycznych w latach 1989 – 2004 Źródło: na podstawie danych EBOiR 1994 – 2004.

Zmiana instytucjonalna a wzrost gospodarczy W badaniach empirycznych - trzy rodzaje czynników odgrywających ważną rolę w rozwoju gospodarczym: sytuacja początkowa danego kraju, wiarygodna stabilizacja makroekonomiczna, postęp reform niezbędnych do utrzymania rozwoju gospodarczego.

Proces demokratyzacji a wyniki gospodarcze Brak zgody co do kierunku wpływu demokracji na wzrost w badaniach teoretycznych: Pozytywna zależność Demokracja jako gwarant ochrony i wdrożenia uprawnień własnościowych (North 1990). Kluczowa rola instytucji demokratycznych w określaniu sposobu reprezentowania preferencji wyborców i tworzenia polityki gospodarczej (Persson, Roland, Tabelini 1997). Negatywna zależność Wpływ grup interesu na demokratyczne rządy (Castanheira i Popov 2000).

Proces demokratyzacji a wyniki gospodarcze Brak jednoznacznych wniosków w badaniach empirycznych: Przy niskim poziomie demokracji wpływ pozytywny na wzrost, natomiast przy wysokim poziomie – wpływ negatywny (Barro 1996). Pośredni pozytywny na wzrost gospodarczy poprzez ułatwienie liberalizacji gospodarczej (Fidrmuc 2001). Brak rozwiniętych instytucji demokratycznych jako jedna z przyczyn rozczarowujących wyników transformacji systemowej w Rosji (Dąbrowski 2004).

Niezależność banku centralnego Koncepcja NBC Brak powszechnie akceptowanej definicji Dwie główne cechy stanowiące o niezależności banku centralnego: Swoboda w wyborze instrumentów polityki pieniężnej; Niemożność odwołania decyzji banku centralnego przez rząd. Klasyfikacje NBC: Niezależność w obsadzie władz, finansowa, w odniesieniu do polityki, Niezależność polityczna i ekonomiczna.

Niezależność banku centralnego Badania empiryczne M.Brzozowskiego: Ustanowienie NBC redukuje inflację; W krajach post-socjalistycznych suwerenne banki centralne nie wyróżniają się prowadzeniem restrykcyjnej polityki pieniężnej; W krajach post-socjalistycznych suwerenne banki centralne nie hamują wzrostu gospodarczego; Nie ma podstaw naukowych do nawoływania do ograniczenia niezależności banku centralnego; Jest to pożądane rozwiązanie instytucjonalne.

Instytucje budżetowe a równowaga fiskalna Konsekwencje nierównowagi fiskalnej: W krótkim okresie deficyt budżetowy jako narzędzie pobudzania koniunktury; W dłuższym okresie niejasne, choć badania empiryczne wskazują, że dług publiczny hamuje wzrost gospodarczy. Instytucje budżetowe ograniczające nierównowagę fiskalną: formalne regulacje fiskalne (np. polska konstytucja, kryteria z Maastricht), procedury budżetowe (formalne i nieformalne reguły, według których budżet jest ustalany i wdrażany).

Instytucje budżetowe a równowaga fiskalna Badania empiryczne J.Siwińskiej: Czynniki instytucjonalne mają znaczenie dla kształtu polityki fiskalnej; Skuteczność formalnych reguł fiskalnych może być osłabiona przez „kreatywną księgowość”; Względnie skuteczne reguły - nakładają ograniczenia ex post, ich zmiana jest trudna i kosztowna, nadzór politycznie niezależnej instytucji (duże kary). Ze względu na „kreatywną księgowość” kluczowym warunkiem jest przejrzystość finansów publicznych.

System kursu walutowego Wybór systemu kursu walutowego wzbudza wciąż wiele kontrowersji, W krajach post-socjalistycznych zastosowano cały wachlarz nieraz skrajnie odmiennych rozwiązań Nie można tego wytłumaczyć za pomocą cech stricte ekonomicznych badanych gospodarek. Wpływ czynników o charakterze instytucjonalnym.

System kursu walutowego Badania P. Gierałtowskiego: Wybór systemu: najważniejsza zmienna instytucjonalna - niezależność banku centralnego. Wpływ wyboru systemu nominalnego kursu walutowego na politykę fiskalną i pieniężną oraz wzrost gospodarczy: nie istnieje jeden uniwersalny, najlepszy system kursu walutowego (różnice dla badanej grupy państw, okresu czasu); „Żadnego systemu kursu walutowego nie można traktować jako doskonałego narzędzia, które przyniesie szybki wzrost i rozwiąże wszelkie problemy” (przykład Argentyny).

Wnioski Nie istnieje jeden plan instytucjonalny pasujący do wszystkich krajów i należy zaakceptować różnorodność rozwiązań instytucjonalnych. Zadaniem naukowców jest pokazanie „warunkowych korelacji”, czyli instytucjonalnych recept uwarunkowanych istniejącymi cechami danej gospodarki (Rodrik 2004). Obecnie naukowcy są jeszcze daleko od takiej możliwości.