INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 10 Teoria agencji (cz. 1)

TEORIA AGENCJI Relacja agencji: zależność jednego podmiotu od działalności drugiego, przy czym temu drugiemu zleca się pewne zadanie do wykonania. Pierwszy podmiot nosi nazwę zwierzchnika (pryncypała), a drugi agenta.

TEORIA AGENCJI Przykłady relacji agencji: Kierownik – podlegli pracownicy, Akcjonariusze – menedżerowie, Właściciel ziemski – dzierżawca, Bank – pożyczkobiorca, Wyborcy – posłowie. Relacje agencji mogą mieć charakter organizacyjny, rynkowy, a także polityczny.

TEORIA AGENCJI Dwa nurty rozwoju teorii: Relacja „zwierzchnik – agent” (principle-agent) Sformalizowany kierunek oparty na modelach dedukcyjnych i pozbawiony treści empirycznych. Pozytywna teoria agencji Ma charakter empiryczny, wykorzystuje intuicyjne sposoby rozumowania i traktowana jest jako część ekonomii instytucjonalnej.

TEORIA AGENCJI Źródła tzw. kwestii agencji: Asymetria informacji (niedoinformowanie); Agent wie więcej o wykonywanych przez siebie czynnościach niż zwierzchnik. Część działalności agenta jest trudna do obserwacji przez zwierzchnika. Np. rynek gratów

TEORIA AGENCJI Źródła tzw. kwestii agencji: Rozbieżność celów agenta i zwierzchnika (obaj maksymalizują własną funkcję użyteczności); Postępowanie zarówno agenta jak i zwierzchnika może być w pełni w pełni racjonalne, ale cele działań mogą być rozbieżne. Np. zbieżność celów w przedsiębiorstwie rodzinnym.

TEORIA AGENCJI Koszty związane z problemem agencji: Koszty monitorowania agenta przez zwierzchnika, Koszty uwiarygodnienia się agenta względem zwierzchnika; Straty wynikające z niepowodzenia skłonienia agenta do działania zgodnego z celami zwierzchnika (residual loss).

TEORIA AGENCJI Instytucje służące ograniczaniu problemu agencji (strat): Instytucje monitoringu; Dobór form własności; Audyt (formalna kontrola finansowo-księgowa); Dobór odpowiedniej struktury kontraktu.

TEORIA AGENCJI Centralnym zagadnieniem kontraktu między zwierzchnikiem i agentem jest sposób motywowania agenta przez zwierzchnika. Kształtowanie się różnych form organizacyjnych, których celem jest obniżanie kosztów agencji; Przedsiębiorstwo jako wiązka kontraktów.

TEORIA AGENCJI Przejawy nieuczciwego postępowania partnerów kontraktu: Pokusa nadużycia (moral hazard); Selekcja negatywna (adverse selection) Ukryta informacja i ukryte działania (hidden information, hidden action): łączy zjawisko pokusy nadużycia i selekcji negatywnej.

TEORIA AGENCJI Zjawisko sygnalizowania (signalling) ujawnianie informacji niedostępnych potencjalnemu zwierzchnikowi ze względu na przewidywane korzyści tego typu działań dla agenta. np. rynek pracy (model sygnalizowania, selekcja na rynku edukacyjnym); np. budowanie reputacji (gwarancje, koszty reklamy, itd.)

TEORIA AGENCJI a teoria kosztów transakcji Teoria agencji i ortodoksyjna ekonomia neoklasyczna: Założenie o pełnej racjonalności ludzi; Możliwość znajdowania optymalnych rozwiązań (kontraktów). Teoria agencji a ekonomia kosztów transakcji: Ograniczona racjonalność; Koncentrowanie się na problemach powstałych po zawarciu kontraktu.

OPTYMALNY KONTRAKT Problem motywowania agenta (optymalizacja relacji między zwierzchnikami i agentem): Ustalenie optymalnych bodźców dla agenta; Podział ryzyka między zwierzchnikiem i agentem; Określenie wpływu na wykonanie transakcji czynników przypadkowych („stanów natury”)

OPTYMALNY KONTRAKT Optymalny kontrakt: Zasada intensyfikacji bodźców Pz = p(e) – g(e) Warunek uczestnictwa agenta Ua = g(e) – h(e) Gdzie: e – wysiłek agenta Pz – korzyści netto zwierzchnika, p(e) – korzyści brutto będące rezultatem wysiłku agenta, g(e) – wynagrodzenie agenta zależne od jego wysiłku, Ua – użyteczność agenta (korzyści dla agenta), h(e) – przykrość (ujemna satysfakcja) wysiłku agenta, (korzyści netto alternatywnego wysiłku)

OPTYMALNY KONTRAKT Zwierzchnik może wpływać na poziom wysiłków agenta przez ustalenie odpowiedniej funkcji jego wynagrodzenia w zależności od wyników. Wynagrodzenie agenta jest funkcją szeregu czynników, takich jak: reakcja agenta na wielkość wynagrodzenia, wysiłek potrzebny do osiągnięcia różnych wielkości wynagrodzenia, stosunek do ryzyka.

TEORIA AGENCJI a teoria kosztów transakcji Ekonomia neoklasyczna zakładała, że ludzie na ogół obawiają się ryzyka i wolą dochód mniejszy, ale pewniejszy od dochodu większego, ale niepewnego. Teoria kosztów transakcji (O.Williamsona) zakładała neutralny stosunek partnerów transakcji do ryzyka. Teoria agencji zakłada występowanie wszystkich trzech stosunków do ryzyka.

FORMY KONTRAKTU Formy kontraktu w zależności od ryzyka: Agent jest neutralny wobec ryzyka, optymalny kontrakt dla zwierzchnika to W = Q – c gdzie: W – wynagrodzenie agenta, Q – wytworzona nadwyżka, c – stała opłata dla zwierzchnika Maksymalne motywowanie agenta do wysiłku i przerzucenie całego ryzyka na niego. Np. czynsz dzierżawny

FORMY KONTRAKTU Agent jest niechętny ryzyku a zwierzchnik neutralny: Z = Q – k gdzie: Z – rezydualny dochód zwierzchnika, Q – wytworzona nadwyżka, k – stałe wynagrodzenie agenta Jest to kontrakt w warunkach minimalnego wpływu agenta na wynik. Możliwość słabej motywacji agenta do działań satysfakcjonujących zwierzchnika.

FORMY KONTRAKTU Agent i zwierzchnik są niechętni ryzyku Z = Q – g(Q) gdzie: Z – rezydualny dochód zwierzchnika, Q – wytworzona nadwyżka, g(Q) – wynagrodzenie agenta będące funkcją wyników Podział ryzyka między agenta i zwierzchnika, Zarówno dochody zwierzchnika jak i agenta są zmienne, Agent motywowany jest do większego wysiłku, a funkcja wynagrodzeń agenta maksymalizuje także korzyści zwierzchnika.

FORMY KONTRAKTU Funkcja użyteczności (korzyści) agenta: U = g(Q) – h(Q) Max U: g’(Q) = h’(Q) Maksimum użyteczności uzyskuje agent w punkcie zrównania krańcowej korzyści z pracy z krańcową uciążliwością (przykrością) tej pracy.

OPTYMALNY KONTRAKT Trudność obserwacji wkładu pracy agenta; Trudność określenia czy działania agenta są adekwatne do okoliczności; Znaczenie czynników przypadkowych; Porównanie wynagrodzenia, wysiłku i ryzyka.

TEORIA AGENCJI Zasada informacyjności: Koszt motywowania agenta rośnie wraz ze wzrostem trudności obserwowania jego wysiłku. Siła motywowania agenta powinna być tym większa im wyższe są krańcowe korzyści z jego działalności i im większa dokładność obserwacji jego wyników. Tym więcej powinno się przeznaczać nakładów na monitorowanie agenta, im bardziej reaguje on na monitorowanie.

TEORIA AGENCJI Zasada „mechanizmu zapadki” (ratchet effect): Wyznaczanie agentowi przyszłych zadań na podstawie osiągania zadań w przeszłości, Prowadzi do tego, że agent będzie dążył do minimalizowania stopnia realizacji zadań, tak aby nie stawiano mu nadmiernych zadań w przyszłości. Ale wpływ relacji długookresowych i reputacji

TEORIA AGENCJI Umowy ubezpieczeniowe Uwzględnianie dodatkowych czynników wpływających na wykonanie transakcji wyjściowy stan zdrowia pacjenta podwyższanie stawek dla palaczy podwyższanie stawek młodym kierowcom. Wynagrodzenia w praktyce często odbiegają od przewidywań teorii agencji Wpływ grup interesu i czynników politycznych