Metodologia współczesnego instytucjonalizmu NOWA EKONOMIA INSTYTUCJONALNA – CZY ZDOMINUJE NASZE MYŚLENIE W ROZPOCZYNAJĄCYM SIĘ STULECIU? Na podstawie: Z. Hockuba (2001), Nowa ekonomia instytucjonalna…, w: A. Wojtyna(red.) Czy ekonomia nadąża z wyjaśnianiem rzeczywistości? Opracował:Matuszewski Łukasz

POJĘCIE Nowa ekonomia instytucjonalna (NEI) jest to szeroki nurt badawczy, który zawiera w sobie elementy różnych teorii ekonomicznych. Teorie te są niejednorodne metodologicznie, jednak łączy je przekonanie, że instytucjonalna struktura gospodarki i społeczeństwa jest czynnikiem determinującym wymianę i produkcję oraz, że instytucje gospodarcze i różne sposoby organizacji wymiany i produkcji powinny stanowić zasadniczy przedmiot badań w teorii ekonomii.

Dwa systemy myślenia Ekonomia neoklasyczna Nowa ekonomia instytucjonalna

Ekonomia neoklasyczna Problemem ekonomicznym jest problem alokacji ograniczonych środków pomiędzy alternatywne, konkurujące cele. Wybory alokacyjne podejmowane są przez każdy podmiot gospodarujący – gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i instytucje państwowe – składają się na rozwiązanie problemu ekonomicznego, czyli odnalezienie takiego wektora produkcji i wymiany oraz takiego wektora cen, który umożliwiłby odpowiednio maksimum zysku i użyteczności uczestnikom procesu gospodarczego.

Ekonomia neoklasyczna cd. W szerszej analizie należałoby wskazać, że przy danych preferencjach, zasobach i technikach produkcji optymalny wynik alokacji jest taki sam w warunkach systemu konkurencyjnego oraz gospodarki centralnie planowanej (Bernholz, Breyer, 1984, s.42-43). Twierdzenie to może być tylko prawdziwe w teoretycznym świecie zerowych kosztów transakcyjnych. Ponieważ taki świat nie istnieje, a koszty transakcyjne są zawsze większe od zera, to struktura instytucjonalna gospodarki ma znaczenie i istotnie wpływa na proces alokacji i wyniki produkcyjne społeczeństwa.

Nowa ekonomia instytucjonalna Podstawowym problemem jest problem wymiany i koordynacji, który poszerza myślenie ekonomiczne o kontekst społeczny, polityczny i instytucjonalny, sferę reguł rządzących wymianą i koordynujących proces wymiany.

Nowa ekonomia instytucjonalna cd. Analizując proces wymiany i koordynacji, można go odnieść do rzeczywistego procesu handlu i współpracy pomiędzy dwoma kontrahentami. Zagłębiając się w szczegóły dostrzegamy mnóstwo różnic w interesach pomiędzy nimi, m.in. znaczenia nabierają różnice w organizacji procesu produkcji i wymiany, różnice w strukturze instytucjonalnej koordynującej działania gospodarcze. Stanowi to istotny element badania i porządku ekonomicznego.

Elementy programu badawczego NEI wg Williamsona L1 – instytucje nieformalne (kultura, zwyczaje, tradycja, normy) L2 – środowisko instytucjonalne (formalne reguły gry, prawa własności, polityka, biurokracja) L3 – zarządzanie (przebieg gry, kontakty, dostosowanie struktur zarządzania do cech transakcji) L4 – alokacja zasobów (ceny i ilości, dostosowanie bodźców)

Elementy programu badawczego NEI wg Williamsona powiązanie z teorią neoklasyczną. Alternatywne struktury organizacyjne (L3) wraz z regułami gry (L2) wyznaczają ramy, w których dokonuje się bieżący proces alokacji zasobów, podejmowane są decyzje odnośnie technik produkcji oraz jej wielkości. Jest to czwarty poziom analizy (L4), na którym zachodzi bieżąca stała optymalizacja. Firmę najczęściej reprezentuje funkcja produkcji a konsumenta funkcja użyteczności. Jest to świat tradycyjnej neoklasycznej teorii, w której ceny, rynki, stany równowagi i efektywność alokacji wyznaczają sposób postrzegania zjawiska ekonomicznego.

Elementy programu badawczego NEI wg Williamsona powiązanie z NEI. Główną domeną NEI są poziomy L2 i L3. W ramach NEI szuka się ekonomicznego wyjaśnienia dla istnienia instytucji, ich rozwoju i zmiany. NEI nie neguje poziomów L1 i L4, lecz postrzega ich czynniki w szerszym kontekście organizacyjno-instytucjonalnym. W rezultacie tego zmienia się pole widzenia, firma już nie jest homogenicznym obiektem, działa na rynku, którego odzwierciedleniem są nie tylko krzywe popytu o podaży. Rynek jest złożonym zespołem instytucji, reguł gry, które częściowo determinują przebieg gry i zmiana tych reguł zmienia samą grę. Ponadto w każdej grze potrzebny jest arbiter, który stoi na straży przestrzegania reguł, w tym wypadku sędzią jest państwo działąjące przez swoje agendy.

Elementy programu badawczego NEI – koncepcja porządku ekonomicznego Jednak zarysowany program badawczy NEI pomija postulat ograniczonej racjonalności, który jest konsekwencją ograniczonych zdolności poznawczych i decyzyjnych jednostki ludzkiej. Rzeczywistość empiryczna jest postrzegana w różny sposób przez różne jednostki. Podmioty tworzą zatem zróżnicowane sybiektywne reprezentacje tej samej obiektycznej rzeczywistości empirycznej, które Denzau i North określili mianem mental models (MM) Subiektywne modele rzeczywistości ukierunkowują wybory podejmowane przez jednostki, dlatego kluczem do zrozumienia ludzkich zachowań i wyborów jest wyjaśnienie w jaki sposób tworzone są mental models i jaka jest ich relacja z rzeczywistością.

Elementy programu badawczego NEI – koncepcja porządku ekonomicznego Koncepcja porządku ekonomicznego jest komplementarna w stosunku do schematu Williamsona. Zawiera w sobie poziomy L1 – L3. Brak poziomu L4 zrekompensowany jest uwzględnieniem czynników subiektywnych w postaci mental models. Analiza struktury instytucjonalnej społeczeństwa – jego ekonomicznego porządku, ewolucji i radykalnych, nieciągłych zmian w nim zachodzących, jest jednym z podstawowych zadań NEI.

Teoria transformacji jako dziedzina zastosowań programu badawczego NEI Istotą transformacji jest zmiana porządku ekonomicznego, a zatem reguł, instytucji formalnych i nieformalnych, regulujących ten porządek. Zmiana porządku dokonuje się poprzez załamanie się rusztowań gospodarki centralnie planowanej oraz konstruowanie ram gospodarki rynkowej. Warunki konieczne aby transformacja się dokonała: - formalne instytucje, podtrzymujące porządek planu, musza ustąpić spójnemu, kompletnemu zbiorowi reguł, tworzących porządek rynku, - nieformalne normy, konwencje i zwyczaje związane z gospodarką planowo-nakazową muszą być zastąpione spójnym systemem nieformalnych instytucji rynku, - jednostki gospodarujące muszą dokonać internalizacji formalnych i nieformalnych reguł, tak aby ich wybory i zachowania w pełni wspierały się na rynkowym zbiorze norm.

Teoria transformacji jako dziedzina zastosowań programu badawczego NEI Państwo konstruuje formalne instytucje umożliwiające ewolucję modelu gospodarki. Jednak skonstruowanie nowej matrycy formalnych instytucji nie wystarczy aby wyłonił się nowy porządek rynku. Do tego potrzebne jest, by zmieniły się ograniczenia nieformalne oraz subiektywna wiedza jednostek gospodarujących. W teorii zmiany instytucjonalnej ugruntowane jest przekonanie, że ograniczenia nieformalne – konwencje, zwyczaje, rutyny – zmieniają się bardzo powoli.

Podsumowanie NEI przyczyniła się do poszerzenia zakresu badań ekonomicznych. NEI wprowadziła dodatkowe narzędzia do analizy rzeczywistości. NEI wprowadziła alternatywne spojrzenie na sprawy gospodarcze. Stanowi alternatywę względem teorii neoklasycznej. NEI przyczynia się do tego, by ekonomia nadążała z wyjaśnianiem rzeczywistości.