Teoria wyboru publicznego: wybrane koncepcje badawcze. Na podstawie L. Filipowicz i K. Opawski (1992)

Przedmiotem badań są m.in.: Teoria wyboru publicznego (nowa ekonomia polityczna, nowa ekonomia instytucjonalna, ekonomiczna teoria polityki). Teoria wyboru publicznego jest ekonomiczną analizą nierynkowych procesów decyzyjnych. Przedmiotem badań są m.in.: wpływ indywidualnych decyzji jednostek na procedury kolektywnego wyboru, mechanizmy działania rządu, partii politycznych i innych funkcjonujących w społeczeństwie organizacji, działania grup interesów.

Teoria wyboru publicznego c.d. Zjawiska polityczne, w tym zwłaszcza funkcjonowanie państwa, mają istotny wpływ na przebieg procesów gospodarczych. Niesprawność rynku- argument na rzecz aktywnej roli państwa Interwencja państwa jest niezbędnym czynnikiem korekcyjnym w rozwiniętej gospodarce rynkowej

Kenneth Arrow Anthony Downs James M. Buchanan Gordon Tullock Prekursorzy głębszej analizy procesów politycznych organizujących zjawiska kolektywnego wyboru Kenneth Arrow Anthony Downs James M. Buchanan Gordon Tullock Mancur Olson

Podstawowe przesłanki metodologiczne na których wspiera się teoria 1. ogólne założenia behawioralne stanowiące podstawę analizy ekonomicznej: metodologiczny indywidualizm, założenie o racjonalności jednostek 2. TWP stara się opisywać zjawiska polityczne przez analogię do rynku 3. konkretne problemy badawcze mają charakter podobny do tych, których rozstrzygnięciem zajmuje się tradycyjna teoria cen

Ekonomiczny model demokracji Anthonyego Downsa Podstawa -Schumpeter: demokracja jest metodą rządzenia, której istotną cechą jest konkurencja partii politycznych o głosy wyborców. Downs: demokracja- system rządzenia spełniający warunki: - istnienie co najmniej dwóch partii konkurujących o sprawowanie władzy - w wyborach partia lub koalicja jest upoważniona przez wyborców do sprawowania władzy na czas jednej kadencji -w wyborach każdy obywatel dysponuje jednym głosem Demokracja –złożony system w którym wyborcy i partie dokonują wymiany

Submodel: racjonalny wyborca Ważne pojęcia: Zróżnicowanie partii Oczekiwane zróżnicowanie partii System dwupartyjny i wielopartyjny Racjonalny obywatel przystąpi do wyborów tylko wtedy, gdy oczekiwane korzyści z wyboru będą większe niż związane z nimi koszty( koszty informacji)

Submodel: racjonalny wyborca c.d. Oczekiwane korzyści określane są przez: - wielkość zróżnicowania partii -wpływ pojedynczego głosu na ogólny wynik wyborów -wielkość frekwencji wyborczej Racjonalny wyborca nie ma dużej motywacji do przetwarzania dodatkowych informacji. Wniosek: większość wyborców jest poinformowana w niewielkim stopniu – stan racjonalnej ignorancji.

Submodel: konkurujące partie Partie polityczne -grupy jednostek, które pragną zapewnić sobie korzyści wynikające ze sprawowania kontroli nad rządem. Cel: zdobycie władzy. Rozkład preferencji wyborców: - jednoszczytowy -dwuszczytowy Rozkład preferencji jest głównym czynnikiem rozwoju systemu politycznego

Państwo jako Lewiatan – wizja porządku społecznego Jamesa M. Buchanana Wizja społecznej rzeczywistości: w systemach demokratycznych istnieje groźba zdominowania jednostek przez wszechogarniające państwo

Stan naturalnej dystrybucji Pojęcie odnosi się do faktu rzadkości dóbr, któremu towarzyszy zjawisko konkurencji jednostek o owe ograniczone dobra Określenie zakresu praw własności- warunek do budowy porządku społecznego opartego na kontraktach. Porozumienie o honorowaniu istniejącego zakresu praw własności Gdy porozumienie jest zawarte, jednostki mogą przeznaczyć zasoby na działania produkcyjne, przynoszące materialne korzyści. Jest to „kontrakt konstytucyjny”

Kontrakt konstytucyjny Gdy jest sprecyzowany, procesy wymiany pomiędzy jednostkami dochodzą do skutku łatwiej i stają się bezpieczniejsze. Jednostki wymieniają prawa, przez co zwiększają swoją użyteczność Dobra publiczne wymagają wielostronnego porozumienia Interpretacja państwa jako: -państwo protekcyjne -państwo produkcyjne Decyzje dotyczące dóbr publicznych powinny podejmowane być jednomyślnie – ideał W rzeczywistości są podejmowane większością głosów

Status quo Określa reguły działania wszystkich uczestników gry społecznej, również państwa. Konstytucyjne status quo- zestaw reguł i instytucji istniejących w określonym punkcie czasu Istotnym elementem status quo jest: konstytucja polityki ekonomicznej -zbór reguł i ograniczeń, w ramach których podejmowane są decyzje prowadzące do przyjęcia określonej strategii gospodarczej Status quo jest: strukturą praw podstawowych strukturą dynamiczną

Status quo c.d. Możliwe kryteria oceny status quo: -stopień określoności praw jednostek -zakres respektowania przez rząd ograniczeń wynikających z kontraktu konstytucyjnego Zagrożenie dla porządku społecznego: wykroczenia państwa poza granice konstytucji -rosnące znaczenie warstw polityków i biurokracji -agencje państwa protekcyjnego uzurpują sobie prawa przynależne jednostkom i wprowadzają zmiany w prawach podstawowych Skutek: system społeczny staje się konstytucyjną anarchią. Jednostki traktowane są przedmiotowo.

Logika kolektywnego wyboru według Mancura Olsona Powszechny pogląd: Jeśli członków pewnej grupy łączy wspólny cel i jeśli realizacja tego celu poprawia sytuację ich wszystkich to jednostki będą działać na rzecz wspólnego celu. Olson: Jeśli liczba jednostek w grupie jest mała lub realizacja celu jest pod przymusem powszechny pogląd jest realizowany Duże grupy, racjonalne, zorientowane na siebie jednostki nie będą działać na rzecz realizacji wspólnego interesu. Paradoks: wspólny interes grupy jest dla jednostek dobrem publicznym

Interesy grupowe jako dobra publiczne Usługi organizacji społecznych mogą być wykorzystywane w równym stopniu przez wszystkich członków danej grupy. Wnioski: Małe grupy są w stanie zapewnić odpowiedni poziom dobra publicznego bez uciekania się do przymusu Zaspokojenie potrzeb w zakresie dobra publicznego w grupach nie będzie optymalny Im większa grupa tym mniejszy stopień zaangażowania w realizację wspólnego interesu

Interesy grupowe jako dobra publiczne c.d. Rodzaje grup: -uprzywilejowane (małe) -pośrednie (średnie) -ukryte (wielkie) Teza: Grupy ukryte nie są w stanie zorganizować się do kolektywnego działania wyłącznie na podstawie rozpoznania faktu istnienia wspólnego celu. Potrzebny jest dodatkowy mechanizm: pozytywne lub negatywne selektywne bodźce.

Grupy interesów i tempo wzrostu gospodarczego Koncepcja wyjaśniająca przyczyny zróżnicowanego tempa wzrostu: Społeczeństwo składa się z wielu grup interesów Stabilne społeczeństwa tworzą lepsze podłoże do rozwoju grup interesów Niewielkie grupy mają większe możliwości organizacyjne działania grup interesów obniża ekonomiczną efektywność gospodarki (koalicje dystrybucyjne) Powolne podejmowanie decyzji w koalicjach dystrybucyjnych Działanie grup interesów i koalicji umacnia znaczenie rządu Wniosek: im dłuższy jest czas istnienia państwa i czas rozwoju grup interesów tym wolniejsza stopa wzrostu.

Kwestionowanie użyteczności ekonomicznego modelu człowieka Zakończenie Krytyka : Kwestionowanie użyteczności ekonomicznego modelu człowieka